دیوار تعرفه‌ای ترامپ / از چین تا برزیل؛ بازندگان بزرگ جنگ تجاری ۲۰۲۵

به گزارش تجارت نیوز، در تاریخ ۱۱ اوت، رئیس‌جمهوری غیرقابل پیش‌بینی آمریکا، به اقدامی کاملا قابل پیش‌بینی دست زد؛ دونالد ترامپ آتش‌بس تعرفه‌ای آمریکا با چین را دست‌کم برای ۹۰ روز تمدید کرد. این تصمیم پس از دوره‌ای پرتلاطم از معامله‌گری و اعمال تعرفه‌ها اتخاذ شد؛ روندی که شرایط ورود به بازار آمریکا را برای ده‌ها شریک تجاری – از کانادا تا کنگو – دگرگون کرده است.

ایالات متحده تاکنون با اتحادیه اروپا، ژاپن، بریتانیا، کره‌جنوبی و ویتنام توافق‌هایی امضا کرده، در عین حال تعرفه‌های تنبیهی علیه برزیل، کانادا و هند اعمال نموده و حتی برای سوئیس شرایطی غیرمنتظره و سخت در نظر گرفته است. در برخی موارد نیز ناگزیر شده بخشی از تصمیمات پیشین را لغو کند؛ به‌عنوان نمونه، ترامپ اخیرا در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که طلا مشمول تعرفه نخواهد شد. دولت ژاپن هم تایید کرد که خسارت صادرکنندگان این کشور بابت عوارضی که به اشتباه بر عوارض قبلی انباشته شده‌اند، جبران خواهد شد.

با فروکش کردن گرد و غبار این تصمیمات، اکنون زمان مناسبی برای ارزیابی «دیوار تعرفه‌ای» ترامپ است. پرسش اصلی این است: کدام کشورها دسترسی آسان‌تری به بزرگ‌ترین بازار جهان دارند و کدام‌ها با موانع سخت‌تری مواجه‌اند؟

پیچیدگی نظام تعرفه‌ای جدید

جدول تعرفه‌های آمریکا بیش از ۱۷ هزار ردیف دارد که خلاصه‌سازی آن دشوار است. این فهرست میان کالاهایی مانند اسب و قاطر، پشم مرغوب و پشم زبر، ماشین‌های آسیاب و ماشین‌های خمیرگیری، خودروهای کوچک با ظرفیت موتور ۱,۵۰۰ سی‌سی، خودروهای کوچک‌تر با موتور هزار سی‌سی و مدل‌های بزرگ‌تر تفاوت قائل می‌شود.

برخی تعرفه‌های ترامپ فراگیر هستند، مانند «تعرفه‌های فنتانیل» علیه کانادا، مکزیک و چین. آن هم به دلیل نقش آنها در تجارت غیرقانونی مواد افیونی. برخی دیگر هدفمندند، مانند تعرفه‌های «بخشی» بر قطعات خودرو و فلزات. دسته سوم، «تعرفه‌های متقابل» هستند. این تعرفه‌ها ابتدا در ۲ آوریل (موسوم به روز آزادی) معرفی و در ۳۱ ژوئیه بازبینی شدند. محدودیت‌های فوق اگرچه برخی کالاهای کلیدی مانند تلفن‌های هوشمند را مستثنی می‌کنند، اما همچنان بیش از نیمی از واردات آمریکا را تحت پوشش قرار می‌دهند.

یکی از راه‌های سنجش، محاسبه میانگین ساده همه تعرفه‌هاست. اما چنین روشی به همه کالاها فارغ از اهمیت آنها در تجارت جهانی وزن یکسان می‌دهد. رویکرد جایگزین این است که میزان حقوق گمرکی جمع‌آوری‌شده با ارزش کل واردات مقایسه شود؛ مثلا اگر بر ۱۰۰ میلیارد دلار کالا، ۱۰ میلیارد دلار تعرفه اخذ شود، نرخ تعرفه موثر ۱۰ درصد خواهد بود. مشکل اینجاست که با افزایش تعرفه، واردات کاهش می‌یابد و سهم آن در محاسبه پایین خواهد بود. اگر تعرفه بسیار بالا باشد، واردات متوقف شده و عملا از محاسبه حذف می‌شود.

به همین دلیل، در محاسبات جدید، تعرفه‌های آمریکا بر مبنای الگوی واردات در سال ۲۰۲۴ – پیش از بازگشت ترامپ به قدرت – وزن‌دهی شده‌اند. این محاسبات هنوز تغییرات اخیر درباره طلا و تعدیل تعرفه‌های ژاپن را در بر نمی‌گیرد، اما شامل اثر تعرفه ۵۰ درصدی برزیل به‌عنوان مجازات پیگرد قضایی ژائیر بولسونارو – رئیس‌جمهور سابق این کشور – و تعرفه اضافی ۲۵ درصدی هند به دلیل خرید نفت روسیه (از ۲۷ اوت) می‌شود.

دیوار تعرفه‌ای از آجرهای بریکس

نتایج نشان می‌دهد چین، با وجود آتش‌بس اخیر، همچنان بالاترین میانگین تعرفه در میان شرکای بزرگ تجاری آمریکا را متحمل می‌شود؛ زقمی نزدیک به ۴۵ درصد. در صورت اجرای تهدید ترامپ علیه هند بابت خرید نفت روسیه، نرخ تعرفه این کشور از ۲۱ درصد به ۳۶ درصد خواهد رسید که دومین نرخ بالا در فهرست است. هرچند نرخ اسمی ۵۰ درصدی برزیل چشمگیرتر به نظر می‌رسد، اما بیش از ۴۰ درصد صادرات این کشور به آمریکا از آن مستثنی است و در نتیجه میانگین موثرش حدود ۲۹ درصد خواهد بود؛ یعنی سومین رتبه بالا پس از چین و هند. به بیان دیگر، ترامپ دیوار تعرفه‌ای خود را با «آجرهای بریکس» بنا کرده است.

در جنوب شرق آسیا، مالزی با میانگین حدود ۱۳ درصد شرایط بهتری نسبت به تایلند (۲۱ درصد) و ویتنام (۲۳ درصد) دارد، چرا که بخش بیشتری از کالاهایش در دسته معافیت‌ها قرار گرفته‌اند. ایرلند و سنگاپور نیز فعلا تعرفه‌های پایینی را تجربه می‌کنند، هرچند در صورت وضع تعرفه‌های جدید بر دارو، وضعیت آنها می‌تواند تغییر کند.

ترکش‌های واشنگتن بر اقتصاد کشورها

با این حال، میانگین تعرفه به‌تنهایی شاخص دقیقی برای ارزیابی میزان آسیب نیست. برخی کشورها بازار آمریکا را انحصاری می‌دانند و قادرند تعرفه‌ها را بدون کاهش جدی فروش، به قیمت‌ها اضافه کنند. در مقابل، صادرکنندگانی که کالاهای حساس به قیمت عرضه می‌کنند، با افت شدید تقاضا مواجه خواهند شد. همچنین وابستگی کشورها به بازار آمریکا متفاوت است: صادرات به آمریکا معادل حدود ۲۸ درصد تولید ناخالص داخلی مکزیک است، اما برای فرانسه کمتر از ۲ درصد به‌شمار می‌آید.

بر همین اساس، موسسه مشاوره‌ای «آکسفورد اکونومیکس» با ترکیب سه عامل – میانگین تعرفه، حساسیت قیمتی صادرات و سهم آمریکا در اقتصاد کشورها – شاخصی از میزان آسیب‌پذیری کشورها در برابر حمایت‌گرایی آمریکا ارائه کرده است. نتایج نشان می‌دهد ویتنام بیشترین ضربه مستقیم به تولید ناخالص داخلی خود را متحمل خواهد شد، در حالی که فرانسه و بریتانیا کمترین آسیب را می‌بینند. چین نیز با وجود نرخ بالای تعرفه، به دلیل کاهش سهم صادرات مستقیم به آمریکا در سال‌های اخیر، تنها خسارت محدودی را تجربه خواهد کرد.

ترامپ در ۱۱ اوت در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «تعرفه‌ها کشور ما را قدرتمند و ثروتمند می‌سازند.» اما این تعرفه‌ها در عین حال تضمین می‌کنند که جایگاه آمریکا در اقتصاد جهانی شرکایش به‌تدریج تضعیف شود. این شاید پیامد اجتناب‌ناپذیر حضور رئیس‌جمهوری غیرقابل پیش‌بینی باشد.