قمار دهلی نو یا کابوس واشنگتن / هند بر سردوراهی آشتی با چین یا تسلیم در برابر اول آمریکای ترامپ

به گزارش تجارت نیوز، اخیرا هند و چین گامی بزرگ و پرریسک در جهت پیشبرد تدریجی فرآیند عادی‌سازی روابط دوجانبه برداشتند. این روند ممکن است ماهیتی شبیه به «آشتی» پیدا کند، بالاخص زمانی که 31 اوت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) در بندر تیانجین در شمال‌شرق چین با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، دیدار کند. آشتی بالقوه میان چین و هند، رویدادی تاریخی در سیاست جهانی خواهد بود و می‌تواند الگویی کلیدی برای نظم نوین جهانی در قرن ۲۱ باشد. از دیدگاه هند، آنچه در حال وقوع است، نویدبخش برجسته‌ترین میراث مودی در کارنامه‌ای سیاسی پرآشوب به شمار می‌رود؛ به‌ویژه آنکه او ماه آینده وارد ۷۵ سالگی می‌شود.

سفر تاریخی وانگ یی به دهلی‌ نو

بی‌تردید، سفر دو روزه وانگ یی، وزیر امور خارجه چین – که عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین و مدیر دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی نیز هست – به دهلی نو در هفته ای که گذشت، به‌عنوان نقطه عطف در تاریخ روابط دو کشور ثبت خواهد شد. این سفر یک «بازی‌ساز» است، چراکه وانگ بی‌گمان از باتجربه‌ترین دیپلمات‌های جهان به شمار می‌رود و از همین رو مذاکرات مرزی را به ماموریتی برای بهره‌گیری از فضای مثبت اخیر و دمیدن روح تازه به فرآیند عادی‌سازی تبدیل کرده است.

وانگ با صراحت استدلال کرد که چین و هند موظف‌اند همچون قدرت‌های بزرگ عمل کنند، برای کشورهای در حال توسعه الگویی از اتحاد و قدرت باشند و به ترویج چندقطبی‌شدن جهان و دموکراتیزه‌شدن روابط بین‌الملل کمک نمایند. همزمان وانگ و جایشانکار تاکید کردند که در روابط دوجانبه «جرم بحرانی» در حال شکل‌گیری است. وزیر خارجه چین گفت که در روابط پکن–دهلی‌نو «نشانه‌های مثبتی از بازگشت به مسیر همکاری» دیده می‌شود. جایشانکار نیز تاکید کرد که روابط دو کشور «به‌طور مستمر در حال بهبود و توسعه است» و «مبادلات و همکاری‌ها در تمام حوزه‌ها به سوی عادی‌سازی پیش می‌روند.»

جالب آنکه، جایشانکار خواستار آن شد که هند و چین «به‌طور مشترک ثبات اقتصاد جهانی را حفظ کنند.» وزیر خارجه هند همچنین پیشنهاد داد که دهلی‌نو آماده است «اعتماد سیاسی متقابل را با چین تعمیق بخشد، همکاری‌های سودمند متقابل در حوزه اقتصاد و تجارت را تقویت کند، مبادلات مردمی را گسترش دهد و به‌طور مشترک صلح و آرامش را در مناطق مرزی حفظ نماید.»

دستاوردهای سفری تاریخی

سفر وانگ دستاوردهایی نیز به همراه داشت. دو بازیگر حول مسائل و موضوعاتی چون ازسرگیری پروازهای مستقیم، تسهیل جریان تجارت و سرمایه‌گذاری، همکاری در حوزه رودخانه‌های مرزی، بازگشایی تجارت مرزی از طریق گذرگاه‌های هیمالیا، تسهیل صدور ویزا برای گردشگران، تجار، رسانه‌ها و سایر بازدیدکنندگان دو طرف، گسترش سفر زائران هندی به اماکن مقدس کایلاش–مانسارواربه توافق هایی دست یافتند.

براساس گزارش های منتشر شده چین در حال لغو ممنوعیت صادرات عناصر خاکی کمیاب و کودهای شیمیایی به هند و همچنین تجهیزات سنگین برای ساخت تونل در مناطق کوهستانی است.

در این میان شاید مهم‌ترین تحول آن است که دو کشور در حال بررسی یک «دستاورد زودهنگام» در تعیین مرزها هستند و بر سر سازوکارهای جدید مدیریت مرزی توافق کرده‌اند؛ سازوکارهایی که به کاهش تنش نیز کمک خواهد کرد. این موضوع بسیار حساس است، چرا که افکار عمومی هند به‌شدت تحت تاثیر روایت‌های یک‌سویه پس از جنگ ۱۹۶۲ و همچنین ایده ایجاد مرزی است که هرگز در تاریخ وجود نداشته است. اینجاست که رهبری مودی اهمیت حیاتی پیدا می‌کند. مودی احتمالا یکی از معدود رهبران امروزی است که اعتبار، قاطعیت و چشم‌انداز لازم برای مدیریت یک توافق مرزی با چین را دارد. او عادی‌سازی روابط با چین را در اولویت قرار داده و آگاه است که یک رابطه باثبات به شدت به «پیش‌بینی‌پذیری و ثبات» وابسته است؛ عاملی که دستیابی به توافق مرزی را به یک ضرورت بدل می‌کند.

بازنگری هند در سیاست سنتی خود

به‌طور سنتی، هند پس از جنگ سرد رابطه با ایالات متحده را در اولویت قرار داد، آن هم به‌عنوان یک اهرم فشار در برابر چین. طبیعی بود که همین امر باعث شکل‌گیری تصورات غیرواقعی شد؛ از جمله اینکه واشنگتن، دهلی‌نو را به‌عنوان یک «موازنه‌گر» در برابر پکن می‌دید.

با این حال، سیاست‌های خارجی دولت دونالد ترامپ و به‌ویژه اقدامات اخیرش برای محدود کردن استقلال راهبردی هند، همچون یک زنگ بیدارباش عمل کرد. از سوی دیگر، تصمیم‌سازی‌های اخیر هند تا حدی ناشی از فشارهای اقتصادی داخلی است. دهلی‌نو به دنبال رفع برخی محدودیت‌های اعمال‌شده بر چین در سال‌های اخیر، جذب سرمایه‌گذاری چینی و گسترش مبادلات مردمی است تا اعتماد اقتصادی خود را تقویت کند. هم‌زمان، با توجه به فشارهای آمریکا مانند تعرفه‌های سنگین، هند در پی متنوع‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با کشورهایی از جمله چین است تا بخشی از فشارهای خارجی واشنگتن را کاهش دهد.

منافع مشترک در یک جهان چندقطبی

وانگ یی نشان داده که پکن به اندازه دهلی‌نو برای بهبود روابط مشتاق است، به‌ویژه در شرایطی که دولت ترامپ به جنگ تجاری با دوست و دشمن دامن زده است. از همین رو هر دو طرف دریافته‌اند که منافع مشترکی دارند. به‌طور اجتناب‌ناپذیر، یک همکاری راهبردی میان چین و هند می‌تواند دستاوردهای بزرگی برای بریکس (BRICS) به همراه داشته باشد. همین چشم‌انداز، ترامپ را نگران کرده؛ او بارها بریکس را متهم کرده که قصد دارد دلار را از جایگاه ارز جهانی کنار بزند.

هنوز برای قضاوت زود است، اما اگر روند مثبت در روابط چین–هند شتاب بگیرد و به یک نیروی محرکه در سیاست بین‌الملل بدل شود، می‌تواند فرآیند سه‌جانبه روسیه–هند–چین (RIC) را نیز احیا کند؛ فرآیندی که مسکو از اواخر دهه ۱۹۹۰ و به پیشنهاد یِوگِنی پریماکوف، دولتمرد روس تحققش را ترویج کرده بود. واقعیت این است که توازن نیروها در سطح بین‌المللی طی سه دهه گذشته کم‌وبیش در جهتی پیش رفته که پریماکوف با دوراندیشی پیش‌بینی کرده بود.

در مقابل، لابی قدرتمند طرفدار آمریکا در هند وجود دارد که بر رسانه‌ها، اندیشکده‌ها، دانشگاه‌ها و حتی دستگاه حکومتی و نخبگان جامعه نفوذ دارد و روابط با ایالات متحده را «شراکت تعیین‌کننده قرن ۲۱» معرفی می‌کند. در این میان، منافع متعارض بسیاری نیز در جریان است. علاوه بر این، ترس‌ها و بدبینی‌هایی نسبت به نیت‌ چین وجود دارد که از میان رفتن آن‌ها زمان‌بر خواهد بود. همراه با رشد قدرت جهانی چین، حضور این کشور در مناطق پیرامونی هند نیز پررنگ‌تر شده است که امری طبیعی است؛ اما هند غالبا این موضوع را از دریچه امنیتی می‌بیند و همین امر زمینه را برای افزایش «ادراک تهدید» فراهم می‌کند.

از سوی دیگر، مساله پیچیده جانشینی دالایی لاما نیز مطرح است که نشانه‌ها حاکی از آن است دهلی‌نو محتاطانه حرکت می‌کند تا حساسیت‌های چین را تحریک نکند. یک دیپلمات سابق هندی تاکید دارد ترامپ به واسطه رویکردش نسبت به هند، دهلی‌نو را از دست داده است. گزاره‌ای که به گفته برخی تحلیلگران حقیقیت ندارد.

با این حال ناامیدی دولت ترامپ از هند ماهیتی ژئوپولیتیکی دارد. پیتر ناوارو، مشاور برجسته کاخ سفید در امور تجارت و تولید و از نزدیکان ترامپ، اخیرا با انتشار یادداشتی در روزنامه فایننشال تایمز نوشت که آمریکا نباید فناوری‌های نظامی پیشرفته را به هند منتقل کند، چرا که دهلی‌نو در حال «نزدیک شدن هم‌زمان به روسیه و چین» است.

با این حال، اگر ترامپ به سمت تحریم هند پیش برود – احتمالی که نمی‌توان آن را منتفی دانست – این امر می‌تواند دهلی‌نو را به بازاندیشی عمیق در دکترین «خودمختاری راهبردی» وادار کند؛ دکترینی که تاکنون بر این تصور استوار بود که همه کشورها برابرند، اما آمریکا «برابرتر» از دیگران است.