صدور حکم تخلیه رصدخانه مهاجرت ایرانیان ما را بر آن داشت تا در پنجاه و ششمین پادکست اقتصادی رادیو تجارت نیوز به سراغ ابربحرانی به نام مهاجرت برویم با طرح این پرسش که چرا این روزها به هر کسی که برمی‌خوریم قصد مهاجرت دارد یا به آن فکر می‌کند.
محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی می‌گوید: «چند میلیارد هزینه آموزش یک پزشک می‌شود اما به دلیل مشکلات معیشتی یا از کشور مهاجرت می‌کنند یا به شغل دیگری روی می‌آورند. تعداد مهاجرت‌های شغلی بیشتر از مهاجرت از کشور شده است. 20 هزار پزشک عمومی دیگر کار نمی‌کنند. ما کمبود متخصص داریم اما بیش از آن مشکل در توزیع نامناسب پزشکان است. 45 درصد از آنها در پنج کلانشهر ساکن هستند.»
محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی ایران می‌گوید: «با مشکل توزیع پزشکان متخصص در کشور مواجه هستیم. 45 درصد از متخصصان ما در پنج کلانشهر ساکن هستند. در بعضی از رشته‌های مادر مانند بیهوشی، داخلی و اطفال، زنان و زایمان با کمبود مواجه هستیم و این کمبود در آینده بیشتر هم می‌شود.»
محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی ایران گفت: «گزارش مفصلی از مهاجرت پزشکان برای مسئولان فرستادیم. هم در مرکز پژوهش‌های مجلس جلساتی تشکیل شد و هم شورای عالی امنیت ملی به موضوع ورود کرد. ریاست جمهوری و معاونت علمی و فناوری پیگیر هستند. بالاخره به اندازه کافی حساس شدند.»
ایران در زمره کشورهایی با بیشترین درخواست برای دریافت ویزای لاتاری است و در سال 2021 میلادی رتبه سوم را گرفت. از سال 2011 تا 2023 میلادی در مجموع 63 هزار و 367 ایرانی به عنوان برندگان قرعه‌کشی لاتاری شناخته شدند.
جریان خروجی دائمی مهاجران از ایران، عمدتا متخصصان و تحصیلکرده‌ها هستند، اما جریان ورود مهاجران به کشور، به طور معمول شامل نیروی کار شاغل در بخش‌های غیرمهارتی است.
محمد فاضلی، جامعه‌شناس در همایش «فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال» گفت: «در حال حاضر نه‌تنها در فضای کسب‌وکارهای دیجیتال که حتی در کسب‌وکارهای سنتی هم پیدا کردن نیروی انسانی به بحران تبدیل شده است.»
نتیجه تحقیقاتی از یک جامعه آماری ۱۲ هزارنفری حاکی از آن است که بیش از ۶۰ درصد ایرانیان به مهاجرت از کشور تمایل دارند. آیا زنگ خطر مهاجرت به صدا درآمده است؟
بررسی آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که از سال 1395 تا سال 1400، مرگ بیش از 76 هزار نفر در ایران، منتسب به آلودگی هوا بود. خسارت‌های اقتصادی ناشی از این مرگ‌ومیرها، فقط در سال 1400، بیش از 11 میلیارد دلار برآورد شده است.
عباس خاراباف، کارشناس حوزه استارت‌آپ می‌گوید که ترکیه ۶ یونیکورن و بیش از ۳۰۰۰ استارتاپ دارد. ارزش اکوسیستم استارتاپی این کشور الان از ۴۰ میلیارد یورو فراتر رفته است و در منطقه منا رتبه نخست را دارند. این عدد در سایه سیاست‌گذاری‌های دولتی از سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۰ برابر رشد کرده است.
بنابر تفاهم‌نامه‌ای که ایران و قطر امضا کرده‌اند، قرار است نیروی کار ماهر ایرانی از جمله در حوزه پزشکی به قطر اعزام شوند. از ابتدای سال تاکنون، سه هزار ایرانی درخواست ویزا برای مهاجرت به قطر را داشتند. عضو هیأت مدیره اتاق ایران و قطر می‌گوید: «احتمالا در سایه این تفاهم‌نامه، نورچشمی‌های خود را بفرستند.»
ایرانیان مهاجر مقیم آمریکا ٨ استارتاپ یونیکورن در این کشور ایجاد کرده‌اند و از نظر میزان راه‌اندازی استارتاپی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار، رتبه هشتم را در میان مهاجران این کشور در اختیار دارند. اما چرا استعدادهای ایرانی نمی‌توانند در کشور خود چنین ارزش افزوده‌ای را ایجاد کنند و به شدت از ویزای استارتاپی کشورهای دیگر استقبال می‌کنند؟
عیسی منصوری، متخصص مطالعات توسعه گفت: «بیشترین ردپای آب را دانه‌های روغنی، میوه‌ها، خشکبار و حبوبات دارند. در ایران، حبوبات و خشکبار را در مناطقی که خشک و نیمه‌خشک هستند، تولید می‌کنیم. یعنی در جایی که آب نیست، کالاهایی که ردپای آب آنها بیشتر است، کشت و تولید می‌کنیم.»
فرمانده نیروی هوافضای سپاه بیان کرد: امروز جوانان و نخبگان این کشور که با پول این ملت درس می‌خوانند و به مدارج عالی می‌رسند، بعضی از آنها که به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند، مدیون این آب و خاک و ملت هستند و بایستی برای خدمت به این کشور و میهن بمانند.
جامعه ایران طی 20 سال اخیر با رشد 75درصدی مهاجرت دانشجویان مواجه بوده است. حتی برخی از افرادی که با امضای برجام و از سال 1392 به بعد به ایران بازگشتند، به دلایل مساعدنبودن محیط کسب‌وکار و شرایط سخت اجتماعی و سیاسی، بار دیگر مهاجرت کردند. حالا در برنامه هفتم توسعه تاکید زیادی بر بازگشت و نگهداشت نخبگان شده است.
بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت گفت: «آخرین آمار مهاجرت داخلی مربوط به سرشماری سال 95 است. شاخص و پایگاه آماری برای رصد منظم تغییرات اقلیمی نداریم. هفت سال است که ما نمی‌دانیم در کشور چه اتفاقی افتاده است.»
لایحه برنامه هفتم توسعه در شرایطی رونمایی شد که مواردی چون لزوم تقویت بازگشت و نگهداشت نخبگان و متخصصان بسیار قابل بحث است. بسیاری از کارشناسان باور زیادی به موارد مطرح‌شده در این برنامه ندارند. بلکه بیشتر این موارد را نکاتی می‌دانند که روی کاغذ معتبر هستند و امید زیادی به اجرایی شدن شان وجود ندارد.
