آیا صنعت کامپیوترهای شخصی مرده است؟

از زمان ارائه آی‌پد اپل و گسترش سیستم‌عامل اندروید گوگل، شرکت‌های دیگر نیز تبلت‌های اندرویدی خود را تولید کرده‌اند. آی‌پد و تبلت‌های دیگر یکی از موفق‌ترین محصولات فناوری دوران ما هستند. استیو جابز با ایده جایگزینی آن با کامپیوترهای شخصی، آی‌پد و مفهوم تبلت را معرفی کرد. با افزایش فروش آن نیز این سؤال متولد شد که آیا واقعا آی‌پد جایگزین کامپیوترهای شخصی‌ است؟ آیا عمر کامپیوترهای شخصی به پایان رسیده است؟

امروز هم این سؤال به قدرت خود باقی است. من وقتی به دنبال پاسخ این سؤال بودم، به چند نمودار در این مورد رسیدم. راستش به نظر نمی‌آید صنعت کامپیوترهای شخصی مرده باشد؛ اما چگونه؟ با ما همراه باشید.

قصه من و کامپیوتر

آن موقع که من دانش‌آموز مقطع راهنمایی (معادل ششم، هفتم و هشتم متوسطه اول در مدرسه‌های امروزی) بودم، فقط یک نفر در مدرسه‌مان بود که کامپیوتر شخصی در خانه داشت. شهرستان محل سکونت من، جای کوچکی با اقتصادی کوچک بود.

ما قالی می‌بافتیم و قیمت‌ هر قالی که بافتن آن یک سال طول می‌کشید، حدود ۸۰۰ هزار تومان می‌شد. قیمت یک کامپیوتر معمولی هم در آن روزها چیزی در حدود ۶۰۰ هزار تومان بود. هر جور که حساب می‌کردی، کامپیوتر یک کالای لوکس به‌حساب می‌آمد.

وقتی استیو جابز می‌خواست همه را صاحب کامپیوتر شخصی کند، به این فکر نکرده بود که این همه آدم قرار است با کامپیوتر چه‌کاری بکنند؟

ما در مدرسه یک آزمایشگاه کامپیوتر داشتیم که چند ماه در زنگ تفریح بین کلاس‌ها، در آن را باز می‌کردند. من پیش از آن، هیچ کامپیوتری را از نزدیک ندیده‌ بودم. حتی وقتی ماوس را در دستم گرفتم، هنوز نمی‌دانستم که برای حرکت اشاره‌گر، باید ماوس را روی میز، این‌طرف و آن‌طرف بکشم. همکلاسی‌هایم را می‌دیدم که کامپیوتر داشتند و بلد بودند با آن کار کنند؛ اما آن‌ها فقط چند کار ساده با کامپیوتر می‌کردند. با فلاپی دیسک، عکس به هم می‌دادند.

یادم است همیشه به آن‌ها می‌گفتم، من اگر کامپیوتر داشته باشم، کارهای بهتری با آن انجام می‌دادم. همکلاسی‌های من هم در جواب می‌گفتند « مثلا چه‌کاری؟ ». خوب جواب این سؤال برای آدمی که تنها تجربه‌اش با کامپیوتر همان یک ربع‌های زنگ تفریح بود، بسیار سخت است؛ اما چیزی ته‌ ذهنم وجود داشت. می‌دانستم کامپیوتر برای چیزهایی فراتر از این کارهای ساده است؛ زیرا باز کردن چند و عکس و فیلم، به نظر نمی‌آمد کار پیچیده‌ای باشد.

از ویندوز ۹۸

آن روزها تازه فناوری تصویر در تصویر تلویزیون‌ها معرفی‌شده بود. وقتی اولین بار کامپیوتر را دیدم که روی آن ویندوز ۹۸ یا ایکس‌پی نصب‌شده بود، چیزی که مرا شگفت‌زده کرد این سوال بود: این کامپیوتر، چند برابر یک تلویزیون صنام یا شارپ آن روزها قدرت دارد؟

زیرا آن تلویزیون‌ها، فقط می‌توانستند دو تصویر هم‌زمان پخش کنند؛ اما کامپیوتر می‌توانست چندین و چند تصویر و عکس و فیلم و موسیقی را هم‌زمان پخش کند و کلی کار دیگر هم در کنارش انجام دهد.

وقتی هم به دانشگاه رفتم، هنوز پول خریدن لپ‌تاپ را نداشتم. هم‌کلاسی‌های من که لپ‌تاپ داشتند و ساکن خوابگاه بودند، عموما با آن فیلم می‌دیدند. بعدها هم که وای‌فای به خوابگاه ما آمد، بیشتر کارشان دانلود از تورنت (Torrent) و رپیدباز، تماشای فیلم و گشت‌زنی در فیس‌بوک بود.

تعداد کمی نیز وبلاگ می‌نوشتند. البته هدف بیشتر این افراد، تولید محتوای جدی نبود؛ زیرا پیش از هر شبکه اجتماعی دیگری، پست‌ها، کامنت‌دانی‌ها و لینک‌های وبلاگ‌های بلاگفا، شبکه اجتماعی به‌حساب می‌آمدند.

بازهم استیو جابز

استیو جابز شاید آن موقع که تلاش می‌کرد کامپیوتر شخصی بسازد تا هرکسی بتواند یک کامپیوتر داشته باشد، چندان به این نکته فکر نکرده بود که این‌همه آدم قرار است با کامپیوتر چه‌کار کنند؟

استیو جابز، خود تا قبل از سی‌سالگی کامپیوترهای شخصی، به این فکر نکرده بود که مردم دقیقا با کامپیوتر چه‌کار می‌کنند. زمانی که اپل ‌آی‌پد را ارائه کرد، مشخص شد استیو جابز به‌تازگی پاسخ این سؤال را یافته بود.

بله. پاسخ این سؤال چندان سخت نیست. بیشتر مردم با کامپیوتر و لپ‌تاپ، محتوا مصرف می‌کنند. آن‌ها با کامپیوتر ویدئو و فیلم تماشا می‌کردند. با یکدیگر چت می‌کردند. در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخیدند. گاهی به ایمیل خود سر می‌زدند. آن‌هایی هم که کمی کار جدی‌تر داشتند، وب سایت‌ها و مجله‌های آنلاین را می‌خواندند و بازی می‌کردند.

البته باید این نکته را هم اضافه کنم که دانشجویان در اوایل ترم، انتخاب واحد، حذف و اضافه و ثبت‌نام در کنکور ارشد را نیز با لپ‌تاپشان انجام می‌دادند. شاید این را هم بتوان به‌عنوان یکی از استفاده‌های کامپیوتر عنوان کرد.

آی‌پد دقیقا برای مصرف محتوا اختراع شده بود.

استیو جابز دقیقا با همین نگاه، به‌جای یک کامپیوتر یا لپ‌تاپ بزرگ و سنگین، وسیله‌ای ارائه داد که دقیقا برای مصرف محتوا ساخته‌شده بود. آی‌پد اندازه مناسبی برای وب‌گردی، تماشای فیلم، چک کردن شبکه‌های اجتماعی، چت و تماس صوتی و تصویری داشت. سیستم‌عامل بسته آن نیز امکان تولید محتوا با آی‌پد را بیش‌ازپیش سخت می‌کرد.

کاهش فروش کامپیوترهای شخصی

از سویی، ترکیب مناسب سخت‌افزار و نرم‌افزار در آی‌پد، استفاده از آن را بسیار دلنواز می‌کرد (البته نه برای من!). ازاین‌روی بود که با آمدن تبلت‌ها، فروش کامپیوترهای شخصی به‌شدت کاهش یافت. این کاهش با‌ عرضه آی‌پد در آوریل سال ۲۰۱۰ شروع شد؛ اما وسیله‌ای آی‌پد گران بود. با گسترش سیستم‌عامل اندروید، امکان تولید تبلت‌های ارزان به وجود آمد.

آن‌سوی دیگر قضیه، گوشی‌های تلفن همراه بودند. در همین زمان قدرت پردازشی گوشی‌ها افزایش یافت و قابلیت‌های هر دو سیستم‌عامل اندروید و آی‌اواس (iOS) نیز بیشتر شدند. این نکته موجب شد شرایطی پیش بیاید که بسیاری از افراد، مدت‌ها سراغ لپ‌تاپ یا کامپیوتر خود نروند؛ زیرا تمام آنچه می‌خواستند را می‌توانستند با گوشی یا تبلت خود انجام دهند.

صنعت کامپیوترهای شخصی امروز چگونه است؟

علی‌رغم اینکه تبلت‌ها یک وسیله برای مصرف محتوا هستند، اما هنوز چند مسئله در این مورد وجود دارد.

۱- آدم‌ها همیشه مصرف نمی‌کنند

مصرف‌محور بودن تبلت‌ها و قدرت پردازشی آن‌ها، باعث شد تبلت‌ها بتوانند برای عموم افرادی که به مصرف محتوا می‌پرداختند، جای کامپیوترهای رومیزی و لپ‌تاپ‌ها را بگیرند؛ اما آدم‌ها همیشه محتوا مصرف نمی‌کردند. کسانی هم که واقعا برای انجام کارهای خود یک کامپیوتر همراه لازم داشتند، لپ‌تاپ را ترجیح می‌دادند. یا اینکه تبلت‌های ویندوزی می‌خریدند. درنتیجه بازهم مثل دوران‌ کامپیوترهای شخصی، هنگام خروج از خانه، تبلت‌ها را در خانه می‌گذاشتند و بیرون می‌رفتند.

۲- تبلت‌ها هنوز بزرگ هستند

راستش در دنیای امروز، مقیاس بزرگی و کوچکی هر وسیله الکترونیکی برای مصرف عمومی، اندازه جیب‌های ما است. با این قیاس، تبلت هنوز وسیله بزرگی است. اگر بخواهیم هنگام بیرون رفتن، تبلت با خود ببریم، یعنی یا باید یک کیف هم همراه داشته باشیم، یا اینکه یک دستمان همیشه بند بماند چراکه باید تبلت را نگاه دارد.

۳- تلفن‌های تبلت‌کُش

گوشی آیفون اپل، هنگام ارائه آی‌پد، در قیاس با تبلت یا کامپیوتر، هنوز وسیله قدرتمندی نبود. گوشی‌های اندروید هم وضعیت مشابهی داشتند؛ اما امروز جریان فرق می‌کند. بازار امروز پر از گوشی‌های ۸ هسته‌ای با ۶ گیگابایت رم است. قبلا تبلت و لپ‌تاپ برای تماشای فیلم مناسب بودند؛ اما امروزه اندازه صفحه‌نمایش تلفن‌های هوشمند بزرگ‌شده و کیفیت آن نیز به‌مراتب بهتر از تبلت و لپ‌تاپ است. هر وقت هم صفحه‌نمایش بزرگ‌تر خواستید، می‌توانید گوشی خود را به تلویزیون یا ویدئو پروژکتور وصل کنید و فیلم ببینید. تبلت به چه دردتان می‌خورد.

اندازه و کیفیت صفحه نمایش و توان پردازشی تلفن‌های هوشمند، مانعی برای افزایش فروش تبلت است.

صنعتی که دوباره زنده می‌شود

تمامی دلایلی که پیش‌ازاین گفتیم، به چند نتیجه می‌رسند.

۱- تولیدکنندگان محتوا

برای کسانی که به نحوی تولید محتوا می‌کنند، هنوز کامپیوتر رومیزی و لپ‌تاپ مهم‌ترین و پرکاربردترین وسیله است. منظور از تولید محتوا هم کارهایی مثل برنامه‌نویسی، نویسندگی، ویرایش و تدوین صوت و تصویر، گرافیک و طراحی است. نرم‌افزار، سخت‌افزار و سیستم‌عامل مناسبی برای چنین کارهایی در تبلت‌ها و موبایل‌ها وجود ندارد. درنتیجه برای این افراد ازجمله خود من، کامپیوتر و لپ‌تاپ‌ تنها و بهترین گزینه هستند.

۲- سازمان‌ها

برای سازمان‌ها، نهادها و دولت‌ها اساسا تبلت‌ها جایگاه چندانی ندارند. در بسیاری از موارد ازآنجایی‌که توان پردازشی موردنیاز مثلا برای کار بانکی کم است، تبلت‌ها وسیله‌ای گران به‌حساب می‌آیند. با قیمتی کمتر از آن می‌توان یک کامپیوتر رومیزی را سر هم کرد. گاهی اوقات هم کامپیوترها قدیمی هستند و نیازی هم به ارتقا یا جایگزینی آن‌ها وجود ندارد.

همچنین در این نهاد‌ها، قابل‌حمل بودن کامپیوتر اولویت نیست؛ زیرا یک کارمند قرار است در اتاق خاصی پشت میز بنشیند و کار کند.

سویی دیگر قضیه این است که از نرم‌افزارها و بسترهای مورداستفاده در سازمان‌ها، نسخه لمسی و مناسب برای تبلت‌ها و تلفن‌های هوشمند تولید نشده است. در مواردی هم که می‌توان از تبلت‌ها به‌خوبی استفاده کرد، به دلیل تعلل، تأخیر و کم‌کاری فراوان در این نهاد‌ها، هنوز بسترها و اپلیکیشن‌های لازم درست نشده‌اند.

در چند سال گذشته که اپل اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای مخصوص بیمارستان‌ها تولید کرده‌ است. تبلت‌ها جایگزین مناسبی برای کاغذها و گزارش‌های کاغذی در بیمارستان‌ها شده‌اند؛ اما این در بیمارستان‌های کشورهای توسعه‌یافته عملی شده است. در کشورهای دیگر، تبلت هنوز یک خرج اضافی است. حرکت‌های مشابهی هم از سوی دیگر تولیدکنندگان مثل سامسونگ صورت گرفته است اما هنوز به‌اندازه کافی گسترش نیافته است.

۳- تلفن‌های هوشمند

همان‌طور که در سطور بالا نیز گفتیم، قدرتمندتر شدن تلفن‌های همراه خود مانعی برای افزایش فروش تبلت‌ها بود.

آمار چه می‌گوید

پس از ارائه تبلت‌ها، بازار کامپیوترهای شخصی دچار رکود شد و فروش این وسایل بسیار کاهش یافت. این روند تا همین دو سه سال گذشته ادامه داشت. در نمودار زیر می‌توانید میزان فروش کامپیوترهای رومیزی، لپ‌تاپ‌ها و تبلت‌ها و را از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ و پیش‌بینی تغییرات آن تا سال ۲۰۱۹ را ببینید.

همان‌طور که از این نمودارها از مشخص است، در سال ۲۰۱۰ که آی‌پد عرضه شد، بازار کامپیوترهای شخصی داغ بود. در یک‌روند تصاعدی میزان فروش تبلت‌ها از کامپیوترهای شخصی پیشی گرفت. به‌نحوی‌که در سال ۲۰۱۵، در ازای ۳۲۳ میلیون کامپیوتر شخصی (کامپیوترهای رومیزی و لپ‌تاپ‌ها)، ۳۷۵ میلیون تبلت فروخته شد. این عدد در سال ۲۰۱۷ به ۴۰۶ میلیون تبلت در مقابل ۳۱۹ میلیون کامپیوتر شخصی رسید.

اما نکته‌ای که در این نمودار قابل‌مشاهده است این است که علی‌رغم این کاهش اولیه در فروش کامپیوترهای شخصی، میزان فروش آن‌ها از سال ۲۰۱۵ به این‌سو تقریبا ثابت بوده است.

آینده کامپیوترهای شخصی چگونه است؟

پیش‌بینی‌هایی که برای سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در این نمودار می‌بینیم نیز جالب هستند. طبق پیش‌بینی‌های سایت statista که منبع این نمودار و داده‌های آن است، میزان فروش کامپیوترهای رومیزی و لپ‌تاپ‌ها تغییری نخواهند کرد؛ زیرا مشتریان اصلی آن‌ها یعنی تولیدکنندگان محتوا، شرکت‌ها و سازمان‌ها به این راحتی نمی‌توانند آن را با تبلت جایگزین کنند.

از سویی، میزان فروش تبلت‌ها هم کاهش خواهد یافت؛ زیرا تبلت برخلاف تلفن همراه، تبلت وسیله‌ای نیست که مردم دوست داشته باشند به‌روزترین و جدیدترین آن را داشته باشند. همان تبلت ۵ سال پیش شاید هنوز برای‌ بسیاری از کاربران کافی باشد.

اما در مورد کامپیوترهای شخصی اوضاع متفاوت است؛ زیرا بسیاری از افراد مجبور می‌شوند کامپیوتر خود را عوض کنند. چون نرم‌افزارها حجیم‌تر می‌شوند و منابع سخت‌افزاری بیشتری برای اجرا لازم دارند. منابعی که یک کامپیوتر قدیمی در اختیار ندارد.

آیا واقعا صنعت کامپیوتر شخصی می‌میرد؟

علی‌رغم روندی که در سال‌های گذشته در بازار کامپیوترهای شخصی داشتیم، این صنعت همچنان زنده است و به زندگی‌اش ادامه خواهد داد. شاید در این میان فروش تبلت‌های ویندوزی یا تبلت‌های لینوکسی نیز افزایش یابد؛ اما اگر کمی منصفانه نگاه کنیم، راستش سخت است که بتوان وسیله‌ای مثل مایکروسافت سرفیس (Microsoft Surface) را همچنان تبلت به‌حساب بیاوریم. بیشتر قیافه‌اش شبیه تبلت است اما از درون، هنوز یک لپ‌تاپ به‌حساب می‌آید.

صنعت کامپیوترها شخصی زنده است و همچنان زنده خواهد ماند. شاید تنها خریداران آن‌ها، دانشجویان علوم پایه و مهندسی، تولیدکنندگان محتوا، برنامه‌نویس‌ها، طراح‌ها و گرافیست‌ها باشند، اما همین‌ها به دلیل نیازهای خود، این بازار را زنده نگاه خواهند داشت.