طول یک طرح کسب‌وکار: برنامه‌ریزی برای چه‌مدت؟

وقتی می‌خواهیم برای شرکت برنامه‌ریزی کنیم، اولین سوالی که پیش می‌آید این است که طرح کسب‌وکار برای بازه چندساله تنظیم می‌شود. طول یک طرح کسب‌وکار به عوامل زیادی مثل نوع شرکت، ابعاد آن، پایداری شرایط اقتصادی و سیاسی و نگاه مدیران بستگی دارد.

معمولا طول یک طرح کسب‌وکار شامل بازه سه تا پنج‌ساله می‌شود. بااین‌حال برخی شرکت‌های طرح کسب‌وکار خود را برای دوره‌ای ده‌ساله تنظیم می‌کنند.

نقطه سربه‌سر

اگر امروز می‌خواهید یک شرکت تاسیس کنید، باید بپذیرید که دو سال اول قرار نیست سود کنید. زیان در این دو سال هم کاملا طبیعی است. اما بعد از دو سال باید به نقطه سربه‌سر برسید. جایی که در آن نه سود می‌کنید و نه زیان.

دو سال بعدی، سال‌هایی هستند که قرار است سود کسب کنید. در شرایط عادی و با منظور کردن تورم در این دو سال بتوانید زیان دو سال گذشته خود را جبران کنید. پس در برنامه‌ریزی طرح کسب‌وکار باید دست‌کم یک سال سودآور فرض کنید. برای همین طرح کسب‌وکار برای دوران پنج‌ساله نوشته می‌شود.

تغییر تمام مدیران شرکت

اگر در یک شرکت، هرسال حدود 20 درصد مدیران تغییر کنند، بعد از 5 سال دیگر هیچ‌کدام از مدیران سابق سر کار نخواهند بود. حتی اگر هر سال 10 درصد مدیران شرکت عوض شوند، 5 سال بعد نیمی از مدیران تغییر کرده‌اند.

ده سال دیگر چه کسانی برای اپل تصمیم می‌گیرند؟

برنامه‌ریزی برای روزهایی که نیمی از مدیران شرکت عوض‌شده‌اند بی‌فایده است. آن‌ها طرح‌ها، نظرها و فلسفه خاص خود را دارند و بعید است که بتوانند به طرح کسب‌وکار پایبند بمانند. حتی در شرکتی به بزرگی اپل، پنج‌سال پیش مشغول تولید آیفون 4s بود. محصولی که شباهتی به این روزهای شرکت ندارد.

مشکلات زیرساخت

چند سال دیگر قرار است از اینترنت نسل چهارم استفاده کنیم؟ اگر اینترنت نسل پنج به بازار بیاید، چند سال دوام خواهد داشت؟ شرکتی که می‌خواهد برای پلی‌استیشن 5 بازی تولید کند، چند سال می‌تواند به وجود این کنسول در بازار امید داشته باشد؟

برخی کسب‌وکارها از اساس کندتر هستند. مثلا اگر قرار است باغ گردو درست کنید، باید بدانید که چند سال طول می‌کشد تا درخت‌های شما به بار بنشیند. بعد از آن چند سال می‌توانید از درخت‌ها برداشت کنید. در چه زمانی لازم است تمام درخت‌ها جای خود را به درخت‌های جوان بدهند.

طول مدت توسعه بازار

اگر قرار است برای یک کارگاه قالی‌بافی برنامه‌ریزی کنید، خیلی طول می‌کشد تا بازار نام شرکت را بشناسد و به‌عنوان یک برند معتبر قالی دست‌باف به شما اعتماد کند. یک تولیدکننده گوشی تلفن همراه را خودروسازی جدید هم به زمان زیادی نیاز دارد.

اما شاید یک سوپرمارکت چند روز بعد از افتتاح، مشتری‌های خود را پیدا کند. یک رستوران در محله‌ای شلوغ بعد از چندماه به اوج فروش خود برسد. در این مورد، تیم بازاریابی و فروش هستند که دول مدت طرح را مشخص می‌کنند. این که قبل از رسیدن به اوج، طرح به پایان برسد مناسب نیست. طول یک طرح کسب‌وکار باید دست‌کم دو برابر این طول زمانی را شامل شود.

چرخه اقتصادی

هر چهار سال یک‌بار رئیس‌جمهور تغییر می‌کند و معمولا شرایط اقتصادی کشور به‌طور کامل متحول می‌شود. از سوی دیگر اقتصاد ایران معمولا چرخه‌هایی هفت‌ساله را تجربه می‌کند. هر هفت سال شاهد تغییری عمده در نرخ ارز، تورم و افت شدید رشد اقتصادی هستیم.

برای همین معمولا برای ایران طرح‌های کسب‌وکار برای دوره‌های بین چهار تا هفت سال نوشته می‌شوند. بعد از هفت سال شرایط اقتصادی به‌قدری متفاوت است که طرح‌های قبلی کارایی خود را از دست می‌دهند.

عمر یک فناوری

فکر می‌کنید چندسال دیگر فناوری‌ای مثل چرخ در زندگی انسان باقی بماند؟ هزاران سال است که چرخ نقشی کلیدی در زندگی ما بازی می‌کند. بعید نیست هزار سال دیگر، باز هم چرخ بخشی از صنعت دنیا باشد.

اما از عمر فناوری تلفن هوشمند تنها یازده سال می‌گذرد. در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توانیم برای 11 سال آینده این صنعت برنامه‌ریزی کنیم. محصولاتی کهن مثل ساختمان، لباس نخی، ظروف آشپزخانه و خدمات عروسی قابلیت بیشتری برای برنامه‌ریزی دارند.

طول یک طرح کسب‌وکار سه‌-‌تا-پنج سال

شرکت شما هر موضوع فعالیتی که داشته باشد باید بتواند نقطه سر‌به‌سر را رد کند. تغییر در تیم مدیریت را تجربه کند، به توسعه بازار بپردازد، ریسک‌های سیاسی را در نظر بگیرد و به فکر زیرساخت‌ها و تغییرات جدی در فناوری باشد.

با در نظر گرفتن جمیع این شرایط یک برنامه‌ریزی سه‌تاپنج ساله توجیه دارد. حالا به تمام واحدهای تجاری‌ای فکر کنید که تاسیس می‌شوند اما در مدت‌زمانی کم‌تر از دو سال کار خود را جمع می‌کنند، چون می‌بینند این کار تماما ضرر است. درحالی‌که ضرر سال‌های ابتدایی کاملا طبیعی است.

یکم، ماموریت و چشم‌انداز سازمانی

یک شرکت با یک ماموریت و چشم‌انداز خاص به‌وجود می‌آید. هارلی‌دیویدسون به‌وجود می‌آید تا «تجربه موتورسواری» را از نو تعریف کند. والت‌دیزنی می‌آید تا مردم را خوشحال کند. گوگل می‌خواهد به اطلاعات جهان نظم بدهد.

چقدر طول می‌کشد تا تمام اطلاعات موجود در جهان منظم شوند؟ در اولین پنج‌سال حضور گوگل (1998-2003) چه تغییری در نظم اطلاعاتی جهان قابل حصول است؟ حالا که گوگل در آستانه 25 سالگی است، چه بی‌نظمی‌هایی در اطلاعات دیده می‌شود؟ ماموریت و چشم‌انداز مهم‌ترین شاخص برای تعیین طول یک طرح کسب‌وکار هستند.

دوم، مشتری‌ها و رقبا

مشتری‌ها هستند که وضعیت شرکت شما را تعیین می‌کنند. اگر مشتری‌ها به شرکت شما اقبال نشان دهند، شرکت رشد می‌کند. شرکت بدون مشتری، تاسیساتی مرده به‌حساب می‌آید. از طرف دیگر پنج نیروی پورتر شما را به رقابت دعوت می‌کنند.

کم نیستند مشتری‌هایی که از فروشگاه مجازی قیمت می‌گیرند و از مغازه می‌خرند، یا مشتری‌هایی که در مغازه کالا را می‌بینند و از اینترنت خرید می‌کنند.

پس در یک طرح کسب‌وکار باید مشتری‌ها و رقبا مشخص شوند. در بسیاری از موارد وضعیت مشتری‌ها و رقبا هستند که طول یک طرح کسب‌وکار را مشخص می‌کنند.

سوم، نتایج کمی و کیفی موردنظر

شرکت می‌خواهد به چه نتایج کیفی و کمی‌ای برسد؟ هدف کیفی نباید گنگ و غیرقابل‌حصول باشند. مثلا ممکن است هدف کیفی یک شرکت کامپیوتری، تامین سخت‌افزار ارزان‌قیمت و قدرتمند برای اهداف آموزشی باشد. این هدف گنگ نیست و می‌شود حصول آن را سنجید.

از طرف دیگر اهداف کمی قابل‌تعریف هستند. مثلا ممکن است شرکت کامپیوتری برنامه‌ریزی کند که 10درصد از بازار تجهیزات مدرن کامپیوتری کشور را در اختیار بگیرد. همین عدد به‌سادگی می‌تواند طول یک طرح کسب‌وکار را تعیین کند.

چهارم، منابع

اگر بخواهیم آناتومی یک سازمان را تشریح کنیم، به عناصری مثل منابع انسانی، زیرساخت‌ها، تجهیزات و ادوات، مواد خام و منابع مالی می‌رسیم.

اما این اجزا قرار است چه‌کار کنند؟ آن‌ها قرار است یک سازمان را زنده نگه‌دارند و حصول اهداف را ساده کنند.

مشخص کردن اجزای موردنیاز برای تحقق اهداف یک سازمان، گامی مهم برای تعیین طول مدت یک طرح کسب‌وکار است.

پنجم، روش تولید

محصولی قدیمی اگر با روشی جدید تولید شود، محصولی جدید به‌وجود می‌آید. شرکت اوبر فقط یک شرکت خدمات جابجایی مسافر است. اما شیوه ارائه سرویس آن باعث می‌شود که اوبر به محصولی نوین تبدیل شود.

تعیین فرایند اجرایی و نحوه ارائه کالا یا خدمات، به‌شدت بر طول یک طرح کسب‌وکار اثر می‌گذارد. اگر قرار است روی پلت‌فرم تلفن همراه کار کنید، باز هم عمر این فناوری (یازده سال) شما را محدود خواهد کرد.

فصول هشت‌گانه و طول یک طرح کسب‌وکار

قرار نیست طول یک طرح کسب‌وکار به‌عنوان یک گزار مستقل مطرح شود. مثلا این‌طور نیست که بنویسیم «این طرح برای یک دوره چهارساله طراحی شده است» و تمام. بلکه طول مدت طرح بر فصول هشتگانه آن تاثیر می‌گذارند. اما این فصول هشتگانه چه هستند؟

فصل اول: چکیده فرایند اجرایی

در فصل چکیده اشاره‌ای گذرا به موضوع فعالیت، موضوعات مهم و کلیدی، منابع مالی، بازار و روش تولید خواهیم داشت. طبیعی است که طول مدت طرح بیشترین تاثیر را بر این فصل خواهد گذاشت.

فصل دوم: پیش‌زمینه

در این فصل توضیح می‌دهیم که آیا موضوع فعالیت شرکت، سابقه داشته است؟ نمونه‌های موفق و غیر موفق کدام هستند؟ در محل احداث شرکت چه فعالیت‌های اقتصادی‌ای وجود دارد؟ پیش از تاسیس شرکت مشتری‌ها چه وضعیتی داشته‌اند؟ شرکت قرار است چه چیزی را برای آن‌ها تغییر دهد؟ تجربه نمونه‌های خارجی به چه صورت بوده است؟

همان‌طور که گفتیم سابقه یک صنعت به‌طور مستقیم بر طول یک طرح کسب‌وکار اثر می‌گذارد.

فصل سوم: محصول

در این فصل به‌دقت نوع محصول شامل کالا یا خدمات تشریح می‌شود. ممکن است شرکت شما هم‌زمان کالا و خدمات ارائه دهد. مثلا مشتری سخت‌افزاری خریداری می‌کند که با آن خدمات دریافت کند.

برای محصولی یک‌بارمصرف نمی‌توانید همان‌قدر زمان در نظر بگیرید که برای کالایی بادوام مثل خودرو وقت تعیین می‌کنید.

فصل چهارم: بازاریابی

برای این‌که وضعیت کنونی بازار و مشتری‌های احتمالی شرکت را بشناسید به مطالعاتی دقیق نیاز دارید. در این بخش با ارائه اعداد و ارقام دقیق به تشریح وضعیت بازار می‌پردازید. آیا رفتار مشتری در صنعت موردنظر شما مدام تغییر می‌کند؟ یا برنامه‌ای دارید که بشود برای مدت‌زمانی طولانی‌تر با همین مردم دم‌دمی‌مزاج کار کرد؟

فصل پنجم: عملیات کسب‌وکار

چطور قرار است مواد اولیه تامین شود؟ فرایند تولید به‌ چه صورت خواهد بود؟ برای بازاریابی چه برنامه‌ای دارید؟ قیمت‌گذاری با چه سازوکاری انجام می‌شود؟ توزیع برعهده خودتان است یا دیگران؟

احداث یک معدن الماس، برای یک دوره کوتاه نیست.

تمام فرایند عملیات کسب‌وکار نشان می‌دهد که برای چه مدت باید برنامه‌ریزی کنید.

فصل ششم: منابع انسانی

سلول‌های بدن یک سازمان، انسان‌ها هستند. مدیران رده پایین، مدیران میانه و مدیران ارشد، سهام‌داران، کارمندان و تمام آدم‌هایی که به تن مرده شرکت جان می‌دهند.

همان‌طور که دیدیم نوسان در رفت‌وآمد آدم‌ها باعث تغییر در برنامه‌ریزی‌های ما می‌شود. برای مشاغل کوچک‌تر خانوادگی می‌شود برای مدتی طولانی‌تر برنامه‌ریزی کرد.

فصل هفتم: ملاحظات قانونی، زیست‌محیطی و اجتماعی

فقط برای مدتی کوتاه می‌شود نسبت به محیط‌زیست بی‌توجه بود. طبیعت خیلی زود به عملیات ما واکنش می‌دهد. ممکن است در تامین آب دچار مشکل شوید، مرگ گونه‌های زیستی مردم را نگران کند یا برای دفع پسماند مشکل پیدا کنید.

همین موضوع در مورد ملاحظات قانونی و اجتماعی هم وجود دارد. تغییر در قوانین یا وضعیت اجتماع محیط کسب‌وکار را تغییر می‌دهد.

فصل هشتم: برنامه‌های مالی

برای شرکتی که درحال‌حاضر وجود دارد، صورت‌های مالی آینه تعادل و پایداری شرکت هستند. برای شرکتی که قرار است تاسیس شود، طول مدت وام بانکی، نرخ بهره و مسائل مربوط به عملیات تامین‌مالی برنامه‌ریزی‌ها را تغییر می‌دهد. به‌خاطر ملاحظات مالی، بررسی طرح کسب‌وکار به هر سه‌ماه و بازنگری و ایجاد تغییر در آن به هرسال موکول خواهد شد.