بهرام دولتی 
آیا بیت‌کوین ماینینگ کاری اخلاقی است؟
ما تا به اینجا مقاله‌های متعددی در مورد بیت‌کوین ماینینگ و ابزارهای بیت‌کوین ماینینگ نوشته‌ایم. امروزه بیت‌کوین ماینینگ برای برخی از مردم جهان لااقل آن‌ها که به برق ارزان دسترسی دارند، به یک منبع درآمد تبدیل شده است. برای این افراد بیت‌کوین ماینینگ بیشتر یک روش غیرفعال کسب درآمد است؛ زیرا معمولا لازم نیست دستگاهی
ما تا به اینجا مقاله‌های متعددی در مورد بیت‌کوین ماینینگ و ابزارهای بیت‌کوین ماینینگ نوشته‌ایم. امروزه بیت‌کوین ماینینگ برای برخی از مردم جهان لااقل آن‌ها که به برق ارزان دسترسی دارند، به یک منبع درآمد تبدیل شده است.
برای این افراد بیت‌کوین ماینینگ بیشتر یک روش غیرفعال کسب درآمد است؛ زیرا معمولا لازم نیست دستگاهی را که نصب میکنند، دائم تحت نظر داشته باشند. شاید روزانه چند دقیقه برای چک کردن عملکرد آن کافی است.
اما این روش کسب درآمد غیرفعال بدون تبعات هم نیست. همین تبعات است که من را به این فکر انداخت که آیا بیت‌کوین ماینینگ کاری اخلاقی است؟
وقتی بیت‌کوین ماینینگ هنوز کار سبزی بود
در روزهای ابتدایی تولد بیت‌کوین، بیت‌کوین ماینینگ کار سختی نبود. کافی بود کامپیوتر یدکی را که در خانه داشتید به اینترنت و برق وصل می‌کردید، نرم‌افزار موردنیاز را نصب می‌کردید و به ماینینگ می‌پرداختید.
چون سختی بیت‌کوین ماینینگ کم بود، توان پردازشی زیادی هم نمی‌خواست در نتیجه برق زیادی هم مصرف نمی‌کرد. طبیعی بود که در این حد از بیت‌کوین ماینینگ، چندان معقول به نظر نمی‌آمد که ما بخواهیم بحث اخلاقی بودن یا نبودن آن را مطرح کنیم.
قضیه از وقتی سخت‌تر شد که قیمت بیت‌کوین افزایش یافت و در نتیجه آدم‌های زیادی وارد بیت‌کوین ماینینگ شدند. تا زمانی هم که این کار صرفا با کامپیوتر انجام می‌شد، باز هم مسئله خاصی نبود.
مشکل از آنجایی شروع شد با ورود کامپیوترها بیشتر، توان پردازشی کل شبکه بیت‌کوین افزایش یافت. در نتیجه شبکه به‌صورت خودکار برای کنترل میزان عرضه بیت‌کوین و حفظ زمان ۱۰ دقیقه برای تولید یک بلوک، میزان سختی استخراج را افزایش داد.
این اتفاق باعث شد که ماینرها متوجه شوند، بیت‌کوین ماینینگ با کامپیوتر چندان به‌صرفه نیست . در این زمان بود که شرکت‌هایی به وجود آمدند و دستگاههای مخصوص بیت‌کوین ماینینگ ساختند.
این دستگاه‌ها در ابتدا برای پایه فناوری FPGA ساخته شدند اما با بزرگ‌تر شدن این صنعت، شرکت‌های تولیدکننده دستگاه‌ها ماینینگ چیپ‌های اختصاصی بیت‌کوین ماینینگ یا همان اسیک (ASIC) را تولید کردند.
اسیک‌ها زمین را گرم‌تر میکنند
دستگاههای اسیک در قیاس با دستگاههای مبتنی برای FPGA هم توان پردازشی بیشتری داشتند و هم ارزان‌تر بودند.
ورود این دستگاههای پرتوان به حوزه بیت‌کوین ماینینگ، کامپیوترها را به‌طور کامل از رده خارج کرد.
با ورود این دستگاه‌ها دوباره توان پردازشی شبکه زیاد شد. در نتیجه شبکه دوباره سختی را زیاد کرد تا دوباره مدت‌زمان ساخت بلوک همان ۱۰ دقیقه باقی بماند.
و این یک بازی موش گربه است. هر چه ماینرها و دستگاههای بیت‌کوین ماینینگ بیشتری وارد شبکه شوند، سختی کار بیشتر می‌شود.
این تلاش دو‌طرفه یعنی افزایش توان پردازشی از سوی ماینرها برای افزایش سود حاصله و افزایش سختی بیت‌کوین ماینینگ در شبکه، بازی تلخی است که به نظر می‌رسد تا ابد ادامه پیدا کند.
شاید تنها زمانی این بازی متوقف شود که میزان پاداش شبکه یعنی میزان بیت‌کوین دریافتی ماینرها به ازای تولید هر بلوک کاهش یابد و از آن‌سو قیمت بیت‌کوین هم تغییر نکند؛ که البته بعید است قیمت بیت‌کوین تغییر نکند.
همین دیروز و امروز قیمت بیت‌کوین حدود ۲۵ درصد افزایش یافت. با نصف شدن پاداش بیت‌کوین ماینینگ در اواخر سال ۹۸، احتمالا باید منتظر افزایش بسیار زیاد قیمت بیت‌کوین باشیم.
چه کسانی می‌بازند
راستش بیت‌کوین ماینینگ در حدی که امروزه می‌بینیم، یک بازی با جمع صفر (Zero sum game) است؛ یعنی در این بازی ماینرها از جهت کسب درآمد برنده می‌شوند.
در کنار این برنده‌ها، دو بازنده نیز وجود دارند. بازنده اول مردمی هستند که بیت‌کوین ماینینگ نمی‌کنند ولی باید به‌صورت غیرمستقیم هزینه برق مصرفی این دستگاه‌ها را بدهند.
بازنده دوم هم زمین است که به علت افزایش مصرف انرژی، گرم خواهد شد، اقلیم آن تغییر خواهد کرد و بسیاری از گونه‌های موجودات زنده منقرض خواهند شد.
البته این برنده شدن ماینرها تک‌بعدی است؛ زیرا وقتی به علت گرمایش زمین و تغییر اقلیم، سیل بیاید، برنده و بازنده نمی‌شناسد. همه را با خود می‌برد.
شبکه بیت‌کوین چقدر انرژی مصرف می‌کند
دستگاههای بیت‌کوین ماینینگ پرمصرف هستند. جدای از انرژی و مواد معدنی که برای ساخت آن‌ها استفاده‌شده است، این دستگاه‌ها هنگام کار برق زیادی مصرف میکنند.
ازاین‌روی شبکه بیت‌کوین شاید یکی از پرمصرف‌ترین شبکه‌های فناوری اطلاعات در دنیا باشد. بگذارید حساب‌وکتاب کنیم.
در حال حاضر توان پردازشی شبکه بیت‌کوین حدود ۵۲ اگزا هش در ثانیه یا ۵۲ میلیون ترا هش در ثانیه است.
اگر توان پردازشی هر واحد بیت‌کوین ماینینگ را به‌طور متوسط معادل یک دستگاه Antminer S11 با توان پردازشی ۲۱ ترا هش در ثانیه در نظر بگیریم، کل شبکه، متشکل از 2 میلیون و 476 هزار دستگاه خواهد بود. هر یک از این دستگاه‌ها 1435 وات توان مصرفی دارند.
در نتیجه کل توان مصرفی شبکه بیت‌کوین حدود 3553 مگاوات خواهد بود. چیزی حدود دو نیروگاه حرارتی پرتوان.
این تخمین بسیار خوش‌بینانه است. همه دستگاه‌ها و کامپیوتر بیت‌کوین ماینینگ مورد استفاده در شبکه بیت‌کوین بازدهی این‌چنین ندارند. در نتیجه توان مصرفی شبکه بیت‌کوین از این هم بیشتر است.
چقدر انرژی بابت هر دلار حاصل از بیت‌کوین ماینینگ مصرف می‌شود؟
بگذارید کمی جلوتر برویم. مصرف برق روزانه کل این مجموعه دستگاه‌ها با حساب همین توان مصرفی 3553 مگاوات، برابر خواهد بود با 85272 مگاوات-ساعت.
اگر در هر ۱۰ دقیقه، 12.5 بیت‌کوین وارد شبکه شود، روزانه 1800 بیت‌کوین تولید می‌شود. با حساب قیمت 13,776.90 دلاری بیت‌کوین در ساعت نوشتن این مقاله، کل ثروتی که از مصرف این 85272 مگاوات ساعت به دست می‌آید، 24 میلیون و 798 هزار و 420 دلار خواهد بود.
اگر حساب کنیم می‌بینیم که به ازای هر دلار تولیدشده در این شبکه، 3438.6 وات‌ساعت انرژی مصرف می‌شود؛ یعنی حدود 3.5 کیلووات ساعت به ازای هر دلار.
تولید یک خودرو تویوتای کورولای 2019، حدود 8686.6 کیلووات ساعت انرژی مصرف می‌کند. قیمت این خودرو حدود 19600 دلار است. با تقسیم انرژی مصرفی برای تولید این خودرو به قیمت آن، متوجه می‌شویم در این مورد، به ازای تولید هر دلار فقط 0.44 کیلووات ساعت انرژی مصرف می‌شود.
یعنی تولید ثروت از طریق بیت‌کوین ماینینگ حدود ۷ برابر انرژی بیشتری از تولید درآمد از طریق تولید خودرو مصرف می‌کند.
اگر به وضعیت مصرف انرژی بقیه صنایع و کسب‌وکارها هم نگاه کنید، وضعیت مشابهی را می‌بینید. شاید بیت‌کوین ماینینگ برای خود ماینر به علت غیرفعال بودن آن، روش درآمد مفیدی به نظر بیاید، اما وقتی به تصویر بزرگ نگاه می‌کنید، می‌بینید چندان روش به‌صرفه‌ای برای درآمدزایی نیست.
وضعیت بیت‌کوین ماینینگ در ایران
وضعیت مشابهی در ایران هم وجود دارد. میزان انرژی که به ازای هر دلار حاصله از بیت‌کوین ماینینگ وارد بازار ایران می‌شود احتمالا از این هم بیشتر است؛ زیرا بیشتر ماینرهایی که در ایران فعالیت میکنند، معمولا دستگاههای قدیمی با بازدهی کمتر دارند.
حال اینجاست که مسئله اخلاقی بودن بیت‌کوین ماینینگ مطرح می‌شود.
ایران از زمان قدیم منطقه‌ای چهارفصل بوده است؛ یعنی در آن همواره می‌توانستید در یک‌لحظه، جاهایی را پیدا کنید که یکی از آب‌وهوای چهار بهار، تابستان، پاییز و زمستان را داشته باشند.
اما در چند سال گذشته گرم شدن کره زمین که خود ناشی از همین مصرف بسیار زیاد انرژی و افزایش غلظت دی‌اکسید کربن در جو زمین است، باعث شده است، اقلیم منطقه ایران هم تغییر کند.
مثلا منطقه محل سکونت من زمانی که من هنوز کودک بودم، واقعا سرد و معتدل بود. زمستان‌ها دما حداکثر تا منفی ۱۵ درجه سرد می‌شد. تابستان هم دما حداکثر ۳۰ درجه می‌شد. آن روزها کولر لازم نبود؛ اما همین گرمایش کره زمین و خشک شدن دریاچه ارومیه که در یک کیلومتری شهر محل سکونت قرار دارد، باعث شده است در تابستان دمای اینجا تا ۴۶ درجه هم بالا برود؛ یعنی به وضعیتی رسیده است که بدون وسایل سرمایشی نمی‌توان تابستان را سپری کرد.
این قضیه در مناطق جنوبی و مرکزی ایران بدتر هم هست. اهواز که رکورد گرم‌ترین شهر جهان را دارد و تا ۶۰ درجه هم گرم می‌شود. بقیه شهرهای جنوبی و مرکزی هم برای خود رکوردهایی دمایی دارند.
همه این قضایا باعث شده است که میزان استفاده از وسایل سرمایشی مثل کولر، در تابستان بسیار زیاد شود و در نتیجه در تابستان در ایران همواره کمبود برق وجود دارد.
وقتی برق کارخانه‌ها نیز قطع می‌شود
در شهر محل سکونت من چون دمای هوا در قیاس با شهرهای جنوبی و مرکزی آن‌قدرها زیاد نیست، در تابستان همواره خاموشی ایجاد می‌شود.
این قضیه فقط هم شامل مناطق مسکونی نیست. در ده کیلومتری اینجا شهرک صنعتی شهید سلیمی وجود دارد. مطمئنم نام آن را در بسیاری از مواد غذایی خوراکی صنعتی مثل بیسکوییت، کیک و دوغ‌هایی که سوپرمارکت‌ها خریده‌اید، دیده‌اید. در این شهرک چند صد کارخانه وجود دارد و چندین هزار نفر در آن کار میکنند.
اما تابستان که می‌شود، برق کارخانه‌های آنجا هم قطع می‌شود. یکی از دلایل کمبود برق در تابستان ایران هم همین بیت‌کوین ماینینگ است.
چرا بیت‌کوین ماینینگ در ایران اخلاقی نیست؟
بیت‌کوین ماینینگ در ایران از دو لحاظ کار اخلاقی به‌حساب نمی‌آید.
افزایش بیکاری
مصرف بسیار بالای برق در بیت‌کوین ماینینگ و کمبود برق باعث می‌شود خاموشی‌های متعدد در مناطق زیادی رخ بدهد.
اتفاقی که همین دیروز یعنی ۵ خرداد در استان کرمان رخ داد. جایی که بدون برق در تابستان نفس هم نمی‌توان کشید.
این خاموشی باعث ضرر کارخانه‌ها، آسیب به دستگاه‌ها، آسیب به اقتصاد کشور و بیکاری بسیاری از آدم‌ها می‌شود.
سواستفاده از منابع همگانی
برقی که در ایران ارائه می‌شود، برق یارانه‌ای است. هزینه واقعی برق از مشترکین دریافت نمی‌شود. وجود همین برق یارانه است که بیت‌کوین ماینینگ را در ایران به‌صرفه می‌کند. در بسیاری از کشورهای جهان به دلیل همین نبود برق ارزان، بیت‌کوین ماینینگ کار به‌صرفه‌ای نیست.
کسی که در ایران با همین دستگاههای پرمصرف، بیت‌کوین ماینینگ می‌کند، بخش زیادی از منابع همگانی را به‌واسطه یارانه، بابت تولید پولی که البته بازدهی چندانی ندارد صرف می‌کند و از آن‌سو نه ثروت چندانی وارد چرخه اقتصاد می‌کند و نه باعث کاهش بیکاری می‌شود.
هم‌زمان هم طبق آنچه گفتیم باعث ضرر جاهایی می‌شود که ارزش تولید میکنند و واقعا در کاهش بیکاری نقش مثبت دارند.
تازه این‌ها فقط مربوط به کسانی هست که به‌صورت قانونی به شبکه برق متصل هستند. در ایران افرادی پیدا می‌شوند که با ایجاد اتصالی به تیرهای برق، به‌صورت کاملا رایگان از برق کشور دزدی میکنند یا با ایجاد همین دستگاه‌ها درجاهایی مثل مساجد و مدرسه‌ها که برق رایگان یا ارزان دارند، عملا از منابع کشور سواستفاده میکنند.
چنین سواستفاده‌ای هم دزدی به‌حساب می‌آید و هم پایمال کردن حق دیگران است. کاری خودخواهانه و منزجرکننده.
ما باید اخلاق‌مدار بمانیم
نتیجه آنکه، بیت‌کوین ماینینگ در ایران کاری اخلاقی نیست؛ زیرا هم کمبود برق وجود دارد. هر کسی که این کار را می‌کند با استفاده منابع کشور به فعالیتی دست می‌زند که هیچ سودی برای هیچ فرد دیگری ندارد. حتی اشتغالی هم درست نمی‌کند.
در سطح جهانی هم که نگاه کنیم، بیت‌کوین ماینینگ با افزایش مصرف انرژی در جهان باعث گرمایش کره زمین و آ سیب‌های عمیقی به امروز و آینده زمین و انسان‌های ساکن أن می‌شود.
پس بهتر است ما آدم‌ها اگر قصد ایجاد کسب‌وکاری برای بیت‌کوین ماینینگ داریم، بیشتر به قضیه فکر کنیم. ورود هر چه بیشتر آدم‌ها به این صنعت، میزان سختی بیت‌کوین ماینینگ را افزایش می‌دهد و در نتیجه میزان مصرف برق را هم بیشتر می‌کند. شاید بهتر است دندان طمع خود را بکشیم و سراغ کاری برویم که واقعا ارزشی تولید کند.
نظرات