انرژی‌های نو با سرعتی بیش از آنچه تصور می‌شد در حال سهم گرفتن از بازار انرژی در جهان هستند و این برای کشورهایی مانند ایران، که دارنده بزرگ‌ترین منابع انرژی فسیلی هستند، خبر خوبی نخواهد بود.

به گزارش تجارت‌نیوز، برآوردهای شرکت «بریتیش پترولیوم» (BP) در سال ۲۰۲۰ میلادی نشان می‌دهد که با وجود گسترش سریع منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان، هنوز هم حدود ۸۴ درصد از نیاز جهان به انرژی توسط منابع انرژی فسیلی تامین می‌شود.

اما ظاهرا اوج‌گیری بحران‌های محیط‌ زیستی و روی کار آمدن دموکرات‌ها در آمریکا (که طرفدار همکاری با چین و دیگر کشورها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند)، موجب شده که انرژی‌های نو بیش از پیش در معرض توجه قرار بگیرند.

حالا هم داده‌های جدیدی در دسترس هستند که نشان می‌دهند هزینه تامین انرژی به وسیله انرژی‌های تجدیدپذیر، در مسیری نزولی قرار گرفته و به این ترتیب، مصرف این انرژی‌ها دائما رو به افزایش است. این روند، چه تاثیری بر ایران و آینده اقتصاد ما بر جای می‌گذارد؟

از صحاری عربستان تا خیابان‌های یخ‌زده نروژ

آمارها نشان می‌دهند که حدود ۷۷ درصد از تمام خودروهای فروخته شده در نروژ در سال ۲۰۲۱ میلادی، الکتریکی بوده‌اند، رقمی که به شدت تکان‌دهنده است. گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» (World Economic Forum) هم حکایت از این دارد که در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، همین حالا هم بین ۲۰ تا ۵۰ درصد از خودروهایی که هر سال به فروش می‌رسد، در سبد خودروهای الکتریکی هستند.

همزمان، کشورهایی نظیر چین، بریتانیا، آلمان، فرانسه و برزیل، اعلام کرده‌اند که از سال ۲۰۴۰ میلادی به بعد، تولید و تردد خودروهای بنزینی در خیابان‌های‌شان ممنوع می‌شود. این کشورها دست‌کم حدود ۴۰ درصد از مجموع تولید خودرو در جهان را در اختیار دارند.

به این ترتیب، اگر روندهای کنونی ثابت باشند، تصمیمِ امروز این کشورها بدان معنا خواهد بود که تا آن سال، دیگر کشورها هم باید فکری به حال تولید خودروهای بنزینی کرده باشند و «موتورهای درون‌سوز» (Internal combustion engine) را از برنامه تولیدشان کنار بگذارند.

اما کشورهایی در همسایگی ایران هم طرح‌های جاه‌طلبانه‌ای در حوزه انرژی‌های نو دارند. عربستان‌ سعودی اعلام کرده که تا سال ۲۰۳۲ میلادی، می‌خواهد ظرفیت تولید برق خورشیدی خود را به حدود ۴۱ گیگاوات برساند، رقمی که از تولید امروزِ این انرژی در آلمان (که حالا رتبه دوم جهان در این حوزه را دارا است)، بالاتر است.

علاوه بر این، عربستان سعودی، با سرمایه‌گذاری‌های بسیار سنگین و جلب همکاری آمریکا و ژاپن، قصد دارد به بزرگ‌ترین تولیدکننده «هیدروژن» در جهان هم بدل شود. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان اقتصاد انرژی، «هیدروژن» را سوخت آینده جهان می‌دانند.

نیروگاه هسته‌ای از رده خارج می‌شود؟

اما مهم‌ترین نکته در مورد انرژی‌های نو این است که هزینه تامین این انرژی‌ها دائما در حال کاهش بوده و این زنگ خطری برای تامین‌کنندگان کنونیِ انرژی‌های فسیلی در جهان است. برآوردهای وب‌سایت Our World In Data، وابسته به دانشگاه «آکسفورد»، نشان می‌دهد که هزینه تامین انرژی الکتریکی، در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۸۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

بر این اساس، هزینه تامین هر مگاوات‌ساعت برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی، از ۳۷۸ دلار در سال ۲۰۰۹ میلادی، در سال ۲۰۱۹ میلادی به تنها ۶۸ دلار رسیده است. در مقابل، هزینه تامین هر مگاوات‌ساعت برق از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای، در همین فاصله زمانی از ۹۶ دلار به ۱۵۵ دلار افزایش پیدا کرده و در واقع، ۸۵ درصد رشد کرده است.

در واقع، انرژی خورشیدی و انرژی هسته‌ای، دقیقا روندی معکوس را در طول یک دهه مورد بررسی طی کرده‌اند. این گزارش تاکید می‌کند که افزایش هزینه تامین انرژی هسته‌ای، به دو دلیل عمده رخ داده است: نخست افزایش قیمت سوخت هسته‌ای در نیروگاه‌های هسته‌ای و دوم، افزایش هزینه عملیات در همین نیروگاه‌ها.

برای «نیروگاه بوشهر» چقدر هزینه شد؟

آمارهای رسمی (سخنان اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور پیشین ایران) می‌گویند برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر حدود ۸٫۵ میلیارد دلار هزینه شده، اما شرکت‌های روسیِ طرف قرارداد، همین هزینه را حدود ۱۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. (با دلار ۳۰ هزار تومانی، حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان).

خبرگزاری فارس، در آذرماه امسال گزارش داده بود که نیروگاه اتمی بوشهر در طول ۱۰ سال فعالیت، زمینه صرفه‌جویی ۵٫۲ میلیارد دلاری در هزینه‌های انرژی در ایران را فراهم کرده و در مدت کمتر از ۷ سال، هزینه سرمایه‌گذاری ساخت این نیروگاه جبران شده است. (این گزارش، هزینه ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر را ۴ میلیارد دلار در نظر گرفته است.)

با این همه، هزینه‌های تامین انرژی هسته‌ای برای ایران، چه ۴ میلیارد دلار، چه ۸٫۵ میلیارد دلار و چه ۱۰ میلیارد دلار، اساسا بیش از این‌ها بوده است. برآوردهای «موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون» (Peterson Institute for International Economics) نشان می‌دهد که ایران حدود یک تریلیون دلار (معادل ۱۰۰۰ میلیارد دلار) از محل تحریم‌ها خسارت دیده است.

همین چند روز پیش، «محسن خجسته‌مهر»، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، اعلام کرد که ایران از ابتدای انقلاب تاکنون «بیش از ۸۰ میلیارد بشکه نفت» تولید کرده و «بیش از یک تریلیون دلار نفت» فروخته است. به این ترتیب، می‌توان گفت هزینه احداث یک نیروگاه هسته‌ای برای ایران چقدر زیاد بوده است.

آیا ایرانی که نفت دارد، باید به سمت انرژی‌های نو برود؟

اما ممکن است برخی استدلال کنند که ایران، به عنوان دارنده بزرگ‌ترین مجموع ذخایر نفت و گاز در جهان (دومین دارنده ذخایر گاز و چهارمین دارنده ذخایر نفت)، نباید اساسا به سمت انرژی‌های نو برود.

این استدلال از بنیان غلط است. نخست اینکه کشورهای رقیب ایران، همچون عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر، با وجود دارا بودن درآمدهای نفتی و گازیِ به مراتب بالاتر از ایران، همه در زمینه انرژی‌های نو سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

علاوه بر این، چنان‌که داده‌ها نشان می‌دهند، با کاهش دائمی هزینه تامین انرژی‌های نو، انرژی فسیلی از رده خارج خواهد شد. در مورد انرژی هسته‌ای هم روند مشخص است: هر چند تامین این انرژی به نسبت ارزان و به نسبت امن است، هزینه اولیه برای احداث آن بسیار بالا است. (فقط تصور کنید که با ۴ یا ۸٫۵ یا ۱۰ میلیارد دلار، چه کارهایی برای اقتصاد ایران ممکن می‌شد.)

ترکیه و ایران: یک مقایسه تاسف‌برانگیز

این در حالی است که چشم‌انداز آینده انرژی‌های نو هم در ایران چندان روشن نیست. مثلا، شرکت دولتی انتقال برق ترکیه، همین اواخر از سرمایه‌گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری این کشور در تولید برق از منابع تجدیدپذیر طی سال جاری خبر داده و اعلام کرده بود که از سال ۲۰۰۲ میلادی، این کشور حدود ۴۲ میلیارد دلار در بخش انرژی‌های بادی و خورشیدی سرمایه‌گذاری کرده است.

بر این اساس، ظرفیت تولید برق خورشیدی و بادی در ترکیه به حدود ۱۸ هزار مگاوات می‌رسد که ۱۸ برابر ظرفیت تولید برق نیروگاه اتمی بوشهر در ایران است. بنابراین، عجیب است که چرا عده‌ای هنوز گمان می‌کنند اصرار بر تامین برق هسته‌ای در ایران، می‌تواند منافع ملی و اقتصادی ایران را هم تامین کند.