به گزارش تجارت نیوز، لایحه بودجه سال 1405 در حالی مراحل تدوین را می‌گذراند که به نظر می‌رسد با تصمیم دولت و مصوبه مجلس، با تغییرات محتوایی و شکلی قابل توجهی مواجه شود. بر این اساس، قرار است لایحه بودجه از امسال در دو بخش مجزا تدوین شود؛ در بخش اول، لایحه اصلی که شامل ارقام و جداول منابع و مصارف است تدوین و تقدیم مجلس خواهد شد و در بخش دوم نیز لایحه‌ای مجزا شامل احکام دائمی و تکرارشونده که در بودجه‌های سنواتی سال‌های گذشته نیز وجود داشتند، درج می‌شوند.
برخی کارشناسان معتقدند که این تغییر در نحوه تدوین لایحه بودجه 1405 می‌تواند به شفافیت بیشتر و بهبود نظارت بر عملکرد بودجه منجر شود اما آیا تغییراتی از این جنس، می‌توانند برای کاهش کسری بودجه که در سال‌های اخیر، ریشه بسیاری از مشکلات اقتصادی بوده، مفید واقع شود؟
آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی و استاد اقتصاد دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز در حاشیه نمایشگاه کیش اینوکس 2025، به این سوال پاسخ داده است.
مساله اصلی، کسری بودجه است
بغزیان در مورد اعداد و ارقام بودجه سالانه دولت گفت: «این اعداد زمانی معنا پیدا می‌کنند که برای مخاطب قابل درک باشند. امروز وقتی از «هزار میلیارد» صحبت می‌شود، این عدد فراتر از تصور عموم مردم است و حتی فعالان حرفه‌ای نیز درک شفافی از آن ندارند.»
او تاکید کرد: «مساله بودجه، موضوعی تکراری و هر ساله است. دقیقاً همین پرسش‌ها در سال‌های گذشته مطرح شده و سال‌های بعد نیز مطرح خواهد شد. مشکل اصلی چیست؟ به باور من حتی وزیر اقتصاد، رئیس سازمان برنامه و بودجه یا رئیس‌جمهور نیز نمی‌توانند مشکل را در یک جمله بیان کنند. اساساً چرا تصور می‌کنیم این بودجه باید متفاوت از سال‌های قبل باشد؟ آیا بودجه‌های گذشته پاسخگوی نیازهای اقتصاد بوده‌اند؟ مساله اصلی کسری بودجه است.»
شیوه جبران کسری بودجه عمدتا تورم‌زا است
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سوال که چرا مشکل کسری بودجه حل نمی‌شود، تاکید کرد: «کسری بودجه به این دلیل ایجاد می‌شود که هزینه‌ها از درآمد پیشی می‌گیرند. تورمی که هرساله به دلیل سیاست‌های اقتصادی دولت و شرایط ساختاری کشور و جهان وجود دارد، هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.»
او ادامه داد: «شیوه جبران این کسری نیز عمدتا تورم‌زا است. یعنی در حسابداری ملی عددی ثبت می‌شود که کسری را از نظر حسابداری پوشش می‌دهد، اما در واقع دولت با استقراض از بانک مرکزی، تغییر نرخ ارز یا روش‌های دیگر، کسری را جبران کرده است.»
تحریم‌ها عامل عقب‌ماندگی درآمدها از هزینه‌های دولت هستند
بغزیان علت عقب‌ماندگی درآمدها از هزینه‌ها در اقتصاد ایران را تحریم‌ها دانست و گفت: «حتی اگر سهم نفتی ایران در اوپک تأمین شود، مشکل فروش نفت و محدودیت خریداران باقی است و همین مساله باعث می‌شود نفت با تخفیف فروخته شود. بنابراین برای دریافت ارز مشابه گذشته، باید حجم بیشتری فروخت. این میزان عرضه پاسخگوی هزینه‌ها نیست و امکان اتکا به آن در سال بعد نیز وجود ندارد. بنابراین نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند.»
افزایش درآمدهای دولت نیازمند بازنگری در معافیت‌های مالیاتی است
استاد اقتصاد دانشگاه تهران اظهار کرد: «هیچ‌گاه به سراغ عامل اصلی کسری بودجه نرفته‌ایم؛ راه‌حل اصلی آن است که باید درآمدها افزایش یابند و این موضوع نیازمند بازنگری در معافیت‌های مالیاتی است.»
او افزود: «وقتی گفته می‌شود بودجه تغییر ساختاری داشته، من دقیقاً متوجه نمی‌شوم منظور چیست. اگر تغییر ساختاری رخ داده، باید مشخص باشد چه چیزی کنار گذاشته شده و چه چیز تازه‌ای جایگزین شده است. ادعای افزایش درآمد مالیاتی مطرح می‌شود، اما در عمل آیا معافیت‌ها اصلاح شده‌اند؟ آیا کسی جرأت کرده به سمت اصلاح معافیت برخی نهادها و شرکت‌های خاص برود؟»
پایه‌های جدید مالیاتی قادر نیستند کسری بودجه را جبران کنند
بغزیان تصریح کرد: «در بحث فرار مالیاتی نیز مشکل اصلی افراد عادی نیستند، بلکه کسانی هستند که چندین دفتر حسابداری دارند و با حسابداران و حسابرسان حرفه‌ای کار می‌کنند. پایه‌های جدید مالیاتی مانند مالیات بر عایدی سرمایه یا مالیات بر خانه و خودروی لوکس نیز قادر نیستند کسری بودجه را جبران کنند.»
او در ادامه گفت: «افزایش درآمدهای مالیاتی با رشد نرخ‌های مالیات به تورم دامن می‌زند. همین تورم به هزینه‌های دولت اصابت می‌کند و باعث کسری بودجه می‌شود.»
هیچ‌کس نمی‌خواهد از منابع دولت دست بکشد
این کارشناس اقتصادی تشریح کرد: «ظاهرا هیچ‌کس نمی‌خواهد از منابع دولت دست بکشد. گاها دیده می‌شود که بودجه برخی نهادها یا سازمان‌ها ۳۰۰ یا ۴۰۰ درصد افزایش می‌یابد. نمایندگان مجلس نیز معمولاً به دنبال افزایش بودجه استان خود هستند و همین روند، بودجه را از چارچوب برنامه‌ریزی توسعه دور می‌کند. بودجه سیاسی بسته می‌شود و نگاهی به برنامه توسعه و آمایش سرزمین ندارد.»
او افزود: «درآمدهای خیالی و غیرقابل‌وصول در لایحه بودجه نوشته می‌شود تا کسری بودجه روی کاغذ صفر شود. آیا بودجه بر اساس رشد اقتصادی واقعی، ثبات قیمت یا نرخ اشتغال بسته می‌شود؟ با اطمینان می‌گویم خیر. پشت بودجه، مدل برنامه‌ریزی مشخصی وجود ندارد. اگر وزیر اقتصاد مدعی است استاد برنامه‌ریزی است، لازم است مدل برنامه‌ریزی بودجه را ارائه کند تا قابل ارزیابی باشد.»
لایحه بودجه باید در چارچوب برنامه توسعه تنظیم شود
این استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: «بودجه باید در چارچوب برنامه توسعه کشور تنظیم شود، اما چنین نیست و تنها در بخش احکام ثابت، مواردی ذکر می‌شود که جنبه استمرار دارد.»
بغزیان در پایان خاطرنشان کرد: «اگر ادعا می‌شود بودجه سال 1405 متفاوت است، باید مشخص شود تفاوت دقیقاً چیست. اگر گفته می‌شود شفاف است، باید روشن شود شفافیت در کدام بخش است. اگر اعلام می‌شود کسری ندارد، باید توضیح داده شود هزینه‌ها و درآمدها بر اساس کدام مدل اقتصادی یا نرخ تورم تنظیم شده و قرار است چه اهدافی محقق شود.»
برای مطالعه بیشتر صفحه اقتصاد کلان در تجارت‌نیوز را دنبال کنید.
