رشد ۹۴ تا ۱۵۲ درصدی قیمت نان در صورت حذف یارانه‌ها

به گزارش تجارت‌نیوز ، به تازگی اتاق بازرگانی تهران و اندیشکده کسب‌وکار شریف در گزارش پژوهشی به موضوع «تبعات زیان‌بار قیمت‌گذاری دستوری در صنعت آرد و نان» پرداخته‌اند. در این گزارش دو راه‌ حل برای جایگزینی « یارانه نان » پیشنهاد شده است.

بر اساس این گزارش، در حال حاضر 1.5 میلیون گندم‌کار و 390 شرکت آردسازی در کشور فعالیت دارند که محصول نهایی را به‌دست 90 هزار نانوا در سراسر کشور می‌رسانند.

گرچه دولت نقشی در تولید نان از مزرعه تا کارخانه آرد و درنهایت نانوایی ندارد، اما به بهانه امنیت غذایی نقش انحصاری و مهمی در همه زنجیره صنعت نان و آرد ایفا می‌کند.

ایران با مصرف سرانهٔ حدوداً ١۴٠ کیلوگرم در سال، دومین کشور پرمصرف گندم در جهان شناخته می‌شود و تقریباً شش برابر متوسط جهانی، نان مصرف می‌کند. عامل اصلی این موضوع پایین بودن قیمت گندم است. از سوی دیگر، پایین بودن قیمت گندم در مقایسه با جو، حتی احتمال نشت آرد یارانه‌ای به دامداری‌ها را به وجود آورده است که این امر می‌تواند زمینه‌ساز بحران نان در آینده نزدیک شود.

در حال حاضر قیمت آرد دولتی، فقط ١١ درصد قیمت جو در بازار سیاه نهاده‌های دام و طیور است؛ به همین جهت، این احتمال وجود دارد که دیر یا زود آرد یارانه‌ای دولت (و یا نان) به بازار نهاده دام و طیور سرازیر شود.

عوامل بهره‌وری پایین در صنعت آرد و نان

در گزارشی که به آن اشاره شد از زمین‌های کشاورزی به‌عنوان یکی از عوامل پایین آمدن بهره‌وری در صنعت آرد و نان یاد شده است. برای مثال در کشورهای توسعه‌یافته، متوسط اندازه زمین‌های کشت گندم، بالاتر از ٢٠ هکتار است، از این رو، هزینه‌ها روی حجم بیشتری از محصول سرشکن می‌شود. اما در ایران، تعداد زیادی از زمین‌های کشت گندم به‌شدت کوچک و با وسعتی در حدود یک تا دو هکتار هستند.

این گزارش از زنجیره تولید به‌عنوان عامل دیگری از پایین بودن بهره‌وری صنعت آرد و نان نام برده است. در پروسهٔ احداث سیلوها، منطق اقتصادی حاکم نبوده، حجم زیادی از ظرفیت سیلوهای کشور خالی باقی می‌ماند. از سوی دیگر، کارخانه‌های آردسازی هم با ظرفیتی بسیار پایین‌تر، یعنی با ٣٠ تا ۵٠ درصد ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند.

اجاره بالای مغازه نیز یکی از مشکلات مهم نانوایی در افزایش هزینه تولید نان است. این گزارش مداخله‌گری دولت را عامل تمام این چالش‌ها می‌داند و معتقد است که نظام یارانه نان باید تغییر کند. از آنجا که توزیع آرد نیز توسط دولت انجام می‌شود و انگیزه یا توان توزیع آرد به‌صورت روزانه یا دو روز یک‌بار را ندارد، در تمام نانوایی‌های سنتی فضایی برای انبار کردن نان به وجود آمده که در نتیجه، هزینه اجاره را بالا برده است.

هزینه کارگر یکی دیگر از عوامل افزایش هزینه تولید نان برای نانوایی‌هاست. در کنار آن قیمت‌گذاری دستوری رقابت بین نانوایی‌ها را برای تولید نان باکیفیت از بین برده است. در مثالی می‌توان ذکر کرد برای پخت نان مرغوب و باکیفیت، لازم است خمیر از دو ساعت قبل آماده باشد. یعنی برای نانوایی که ساعت شروع به کارش شش صبح است، حضور کارگران از ساعت 3:30 الزامی است و این به معنای افزایش هزینه‌های نیروی انسانی است.

یارانه نان، تنور روستاییان را سرد کرد

آن‌طور که اتاق تهران گزارش داده، یارانه نان حتی منجر به خاموش شدن تنور پخت روستاییان شد. چراکه تولید نان در روستاها دیگر فاقد صرفهٔ اقتصادی است. در شرایطی که کشاورز قادر است گندم را به قیمت ۵٠٠٠ تومان بفروشد و در عوض نان را با آرد ۶۶۵ تومانی تهیه کند، پخت نان در تنور روستایی منطقی نیست.

بدون شک، قرار گرفتن در جایگاه دوم جهان در سرانهٔ مصرف نان و اسراف و هدر فت بسیار، یکی از مهم‌ترین عوارض قیمت‌گذاری دستوری در سمت تقاضای مصرف نان است.

رفع انحصار دولت از صنعت آرد و گندم

اولین و ساده‌ترین گام برای بهبود و رونق تولید در صنعت گندم و نان، رفع انحصار دولت در خرید گندم از کشاورزان است. کافی است صرفاً به سیلوداران و شرکت‌های آردسازی اجازه داده شود در کنار دولت در خرید گندم مشارکت داشته باشند.

در این گزارش تأکید شده است که هرچند حذف ناگهانی یارانه نان در شرایط فعلی اقتصادی مخاطره‌آمیز است، اما مخاطرات ادامۀ روند فعلی، به‌مراتب بیشتر است. کمبود نان و حتی قحطی دور از انتظار نیست و اقدام اصلاحی، امری ضروری است.

حذف یارانه نان و کارت خرید دو راه‌حل پیشنهادی

گزارش مورد اشاره، برای اصلاح این سیستم، دو راه حل پیشنهاد می‌دهد. راه اول حذف یارانه نان و پرداخت مستقیم یارانه نقدی است. راه دوم ایجاد کارت خرید نان برای عموم مردم یا دهک‌های پایین جامعه. کارت خرید نان نیازمند ایجاد سامانه‌های مرتبط با آن است؛ زیرساخت‌های اصلی مربوط به این کار نیز در کشور وجود دارد.

از آن‌جایی‌که دهک‌های بالای جامعه مصرف نان بالاتری دارند، استفاده با کارت ویژه نان می‌توان یارانه نان را با دقت بیشتری توزیع کرد و تا حد زیادی اطمینان داشت این یارانه برای خرید نان مصرف‌شده است و نه سایر هزینه‌ها. با محاسبه‌ای که در این گزارش انجام گرفته؛ حذف یارانه نان ، قیمت نان در تهران و شهرهای بزرگ به‌طور میانگین حدود ٩۴ درصد (105 درصد نانوایی‌های دولتی و 83 درصد نانوایی‌های آزادپز) و در شهرهای کوچک و روستاها حدود ١۵٢ درصد افزایش خواهد داد.

برای مطالعه بیشتر گزارش نانوایی‌ها در خطر ورشکستگی را در تجارت‌نیوز بخوانید.