فرونشست تا چه حد تخت جمشید را تهدید می کند؟ / ضرورت ورود آثار تاریخی به چرخه اقصادی منطقه

به گزارش تجارت نیوز،

در روزهای گذشته، اخباری از رسیدن فرونشست به تخت جمشید منتشر شده است. رسانه‌ها در گفتگو با کارشناسان مختلف، به خطرات این پدیده برای آثار هخامنشی موجود در جلگه مرودشت، که شامل نقش رستم نیز می‌شود، اشاره کرده‌اند. ایسنا به نقل از ایمان انتظام سلطانی رئیس گروه آب‌زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی گزارش داده که این جلگه در دو سال اخیر ۲۱ سانتی‌متر فرونشست داشته است؛ در نتیجه بخش‌هایی از سازه‌های هخامنشی که در بستر خاک قرار دارند، از جمله کعبه زردشت، در معرض خطر هستند. 

قاسم نهاوندی معاون اداره کل محیط زیست فارس نیز به رویداد۲۴ گفته است، فرونشست در استان فارس وضعیت خوبی ندارد و به نزدیک تخت جمشید رسیده. همچنین ایلنا به نقل از محمدثابت اقلیدی مدیر کل میراث‌فرهنگی استان، از وقوع این پدیده در اطراف نقش رستم خبر داده که به همین دلیل کاوش‌هایی نیز در منطقه در حال انجام است. ‌

همه این اخبار در حالی منتشر می‌شود که تخت جمشید دومین اثر باستانی ایران محسوب می‌شود که به عنوان میرث جهانی، به ثبت یونسکو رسیده است. اما «فرونشست» تا چه حد تخت جمشید و دیگر اثر هخامنشی منطقه؛ یعنی نقش رستم را تهدید می‌کند؟ مهدی پارسایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر میراث فرهنگی به تجارت‌نیوز می‌گوید این پدیده برای بخش‌های سنگی آثار خطری ندارد اما بخش‌های خاکی و مناطق هنوز کاوش نشده را تهدید می‌کند. به گفته او برای محافظت از آثار تاریخی و باستانی، افزایش توجه به آنها ضروری است؛ به این منظور چنین آثاری باید وارد چرخه اقتصادی منطقه شوند. ضمن اینکه تداوم «کشاورزی» با روش کنونی در جلگه مرودشت ممکن نیست و مسئولان باید برای مردم منطقه معیشت جایگزین تعریف کنند.

تهدید فرونشست برای عرصه و حریم تخت جمشید

دکتر پارسایی در مورد تهدیدات فرونشست در جلگه مرودشت برای آثار تاریخی منطقه به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در مورد رسیدن این پدیده به تخت جمشید و نقش رستم، پژوهش مستدلی که متخصصان انجام داده و منتشر کرده باشند، در دسترس عموم قرار ندارد اما به طور کلی، فرونشست معمولا مناطقی با بافت خاکی و در واقع دشت‌ها را تهدید می‌کند. سرتاسر صفه تخت جمشید پوشیده از یک پی عمومی و بسیار عظیم سنگی است، به همین دلیل این پدیده به راحتی نمی‌تواند به خود بنا آسیب بزند. آثار نقش رستم نیز عمدتا در دامنه سنگی کوه قرار دارند و همین شرایط در مورد آنها نیز صدق می‌کند.»

او در عین حال می‌افزاید: «مساله تنها خود بنا نیست؛ همه آثار تاریخی و باستانی عرصه و حریم دارند و باید از آنها نیز محافظت شود. فرونشست در دشت مرودشت، مساله‌ای کاملا جدی است. تداوم خشکسالی برای حدود دو دهه و وابستگی معیشت مردم به کشاورزی، به حفر چاه‌های متعدد در این دشت منجر شده و وضعیت را بغرنج‌تر کرده است. احتمال زیادی وجود دارد که این شکاف‌ها بر آثار زیرسطحی شرق پاسارگاد تاثیر منفی بگذارند.» 

پارسایی توضیح می‌دهد: «محدوده‌ای تا شعاع سه کیلومتری تخت جمشید، شهر تاریخی پارسه محسوب می‌شود. در این منطقه کاوش‌های اندکی صورت گرفته است که به دروازه‌های شهر محدود هستند. وقوع فرونشست به ساختار آثاری که همچنان زیر خاک مانده‌اند و قرار است در آینده کاوش شوند، آسیب می‌زند.» 

کشاورزی باید در منطقه محدود شود/ ضرورت تعریف معیشت جایگزین

این استاد دانشگاه در مورد دلایل وقوع و گسترش فرونشست در منطقه به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اقتصاد جلگه مروشت به صورت تاریخی به کشاورزی وابسته بوده و در زمان پهلوی دوم نیز تعدادی صنایع تکمیلی در این منطقه ایجاد شده است. اما با توجه به افزایش جمعیت و کم‌آبی‌های موجود، مردم به حفر چاه‌های عمیق در منطقه روی آورده‌اند و با استفاده از آب‌های زیرزمینی پدیده فرونشست رقم خورده است.»

پارسایی تاکید می‌کند: «نمی‌توان کشاورزی را در این منطقه به شکل کنونی ادامه داد. اصلاح تدریجی الگوی کشت و مصرف آب، برای مقابله با پدیده فرونشست اهمیت زیادی دارد. همچنین باید با انجام اقداماتی چون ایجاد صنایع کم‌آب‌بر و گسترش گردشگری، معیشت جایگزینی را برای مردم منطقه تعریف کرد. تصفیه فاضلاب مرودشت برای استفاده کشاورزی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.»

چالش کم‌توجهی به آثار باستانی

این پژوهشگر میراث فرهنگی در ادامه به تجارت‌نیوز می‌گوید: «تخت جمشید و نقش رستم با خطرات مختلفی مواجه هستند که موضوع فرونشست در دشت مرودشت یکی از مهم‌ترین آنها محسوب می‌شود. اما مساله اصلی کمبود توجه است. نخستین گام برای محافظت از آنها نیز افزایش آگاهی مسئولان و مردم محلی منطقی در مورد اهمیت این آثار است.»

او می‌افزاید: «باید جامعه بومی را بیش از پیش در منافع حاصل از این آثار شریک کرد. نتایج پایش‌های دوره‌ای که توسط متخصصان انجام می‌شود نیز باید منتشر شود تا بتوان متناسب با آنها راهکارهای علمی و فنی را در قالب پروژه‌های مرمت ارائه کرد.»

ضرورت ورود تخت جمشید به چرخه اقتصادی منطقه

پارسایی تاکید می‌کند: «به آثاری چون تخت جمشید و نقش رستم، نباید تنها از جنبه باستانی و تاریخی نگاه کرد؛ آنها باید در زندگی امروز مردم همجوار خود نقش داشته باشند. در واقع این آثار باید وارد چرخه اقتصادی منطقه شوند تا بتوان افراد محلی را به حفاظت از آنها ترغیب کرد. لازمه چنین روندی این است که اهمیت آثاری مانند تخت جمشید برای مردم و مسئولان به طور کامل تبیین شود.»

او در مورد شیوه‌های ورود این آثار به چرخه اقتصادی منطقه توضیح می‌دهد: «تخت جمشید و عرصه و حریم آن به اقدامات اساسی در حوزه تاسیسات و برنامه‌‌های گردشگری نیاز دارد؛ باید موزه و هتل‌های در خور، فضای سبز مناسب و پارکینگ کافی، با رعایت استانداردهای بین‌المللی در محل ساخته شود. همچنین می‌توان برنامه‌هایی مانند نور و صدا را با تکنولوژی‌ها و محتواهای نوین هر شب اجرا کرد تا شرایط برای حضور گردشگران داخلی و خارجی فراهم شود.»

به گفته پارسایی، در این صورت است که مردم منطقه از منافع اقتصادی آثاری باستانی بهره‌مند می‌شوند و در واقع چنین اقداماتی می‌تواند نوعی معیشت جایگزین برای آنها باشد.

مجموعه جهانی تخت جمشید توسعه می‌یابد؟

به گزارش تجارت‌نیوز، فرونشست تنها خطری نیست که تخت جمشید را تهدید می‌کند. برای مثال در روزهای گذشته، ایسنا به نقل از سیاوش آریا کنشگر میراث فرهنگی، از وضعیت مخاطره‌آمیز آرامگاه «اردشیر سوم» بر اثر نفوذ رطوبت و نم‌زدگی خبر داد. این پژوهشگر همچنین بر لزوم ریشه‌کن کردن گُل‌سنگ‌ها در مجموعه تخت جمشید تاکید کرده است.

شاید وجود همین چالش‌ها، باعث شده باشد که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی فارس، به فکر تدوین طرح‌هایی برای حفاظت از این اثر و توسعه آن بیفتد. ایرنا اخیرا به نقل از مدیرکل این اداره، از تدوین  ۱۶ طرح برای توسعه مجموعه جهانی تخت جمشید خبر داده است که بیشتر آنها در حوزه زیرساخت‌های آب، برق، خدمات گردشگری و حفاظت و مرمت از این اثر هستند؛ طرح‌هایی که البته مشخص نیست تا چه حد اجرایی می‌شوند و تاثیر مثبتی در پی خواهند داشت یا خیر.