دومینوی حذف ایران از کریدورهای بین‌المللی/ چین چگونه ایران را کنار گذاشت؟

به گزارش تجارت‌نیوز، گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که در دو دهه گذشته به‌خاطر کم‌کاری ایران در تکمیل کریدور شمال-جنوب، کریدورهای دیگری به وجود آمده است. در اصل حلقه مفقوده این کریدور، خط ریلی رشت آستارا است و تعلل ایران در تکمیل این راه آهن باعث شده سهم ایران در ترانزیت منطقه کاهش یابد و کشورهای دیگر هم با توجه به امکانات وبرنامه‌ریزی‌های خود، طراحی کریدورهای دیگری را در دستور کار خود قرار دادند.

برای مثال طرح ریلی-دریایی برای اتصال هند به خاورمیانه و اروپا قرار است از بندر بمبئی هند به بندر دوبی یا جبل علی امارات و از آنجا با خط آهن به ریاض، الحدیده، حیفا، بندر پیرائوس یونان و سپس بندر هامبورگ آلمان کشیده شود. موضوع قابل توجه در این خصوص برای ایران این است که این کریدور به طور واضح طرح کریدور شمال به جنوب ایران را دور زده و عملاً به عنوان پروژه ای جایگزین مطرح شده است.

همچنین طبق گزارشی که خبرگزاری یورونیوز منتشر کرده است، برخی از کارشناسان معتقدند کریدور شمال-جنوب می‌تواند نوعی مقابله جاه‌طلبانه‌تر با ابتکار کمربند و جاده چین باشد.

پیش‌تر هم گزارش‌هایی از کنار گذاشته شدن ایران از پروژه ابتکار کمربند و جاده یا همان یک جاده-یک کمربند چین منتشر شده بود. این پروژه، یک طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۷۰ کشور جهان و سازمان‌های بین‌المللی و توسعهٔ دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است. اما در این طرح جدید هم، مسیر نزدیکتر بندر امام نادیده گرفته شده و ایران علیرغم توافق راهبردی که در بندر چابهار با هند و افغانستان داشته، مزیت ژئوپلیتیکی خود را از دست داده است.

چین ایران را کنار گذاشت

در همین رابطه، روز گذشته در نهمین جلسه هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، محسن شریعتی‌نیا، استاد دانشگاه شهید بهشتی و مدیر پروژه ابتکار کمربند و جاده، گفت که ابریشم مجموعه‌ای از کریدورها است که ایران در آن‌ها دور زده شده و این کریدورها از مسیرهای دیگری عبور می‌کنند. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد کریدورها جنبه فرعی ابریشم حساب می‌شود و در اصل با ابریشم با جهانی شدن زنجیره ارزش چینی مواجه هستیم که که یک زنجیره ارزش نسبتا جدید در اقتصاد سیاسی بین‌الملل است. زنجیره ارزش چینی کاملا در زنجیره ارزش اروپایی و آمریکایی تنیده است و این نقطه‌ای است که ایران به مشکل خورده و نتوانسته در دهه اول در ابریشم مشارکت کند. اگر ابریشم مجموعه‌ای از کریدورها بود یا یک پروژه زئوپلتیکی بود، ایران باید در کانون آن فقرار می‌گرفت، اما حالا ایران کامل در حاشیه است.

بخش دیگری از تحقیق مربوط به پروژه ابتکار کمربند و جاده به بررسی عملیاتی شدن جاده ابریشم در کشورهای همسایه است که در آن پاکستان، قزاقستان، امارات و مصر بررسی شده است. طبق گفته‌های مدیر پروژه ابتکار کمربند-راه، پاکستان پرچم‌دار ابریشم است و این تقسیم‌بندی را بانک توسعه چین برای پاکستان نوشته که دگرگونی کل زیرساخت اقتصادی پاکستان را مدنظر قرار داده است تا اینکه مجموعه‌ای از کریدورها در پاکستان احداث شود.

بنابراین بحث اصلی در کریدور اقتصادی چین و پاکستان (سی‌پک)، پیوند زدن پاکستان به زنجیره ارزش چینی و تنیدن آن در اقتصاد چین است. همچنین در حال حاضر قزاقستان به‌عنوان هاب لجستیک و هاب انرژی برای اقتصاد چین عمل می‌کند.

چرا ایران در پروژه ابریشم به حاشیه رانده شد؟

شریعتی‌نیا در پاسخ به این پرسش که «جایگاه ایران در این کریدور کجاست؟» نیز در این جلسه توضیحاتی را ارائه کرد. طبق گفته‌های او اخیرا دولت چین گزارشی درباره نتایج ابریشم در دهه نخست ارائه کرد که در آن دو جا از ایران نام برده شده است؛ اولین مورد مشارکت ایران در توافق پنجره واحد است که بین ایران و چین منعقد شده و دوم یک موافقت‌نامه میراث فرهنگی است که تقریبا یعنی هیچ. این در حالی است که در این گزارش حداقل ۱۰ بار از پاکستان نام برده شده و حتی به راه‌آهن آفریقا به عنوان یک موفقیت اشاره شده است.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، مهم‌ترین دلیل حاشیه‌نشینی ایران تحریم است. تحریم امکان تنیدن ایران را حتی در زنجیره ارزش چینی هم نمی‌دهد، چراکه این زنجیره و همچنین سیستم و ساختار بانکی آن، کاملا به زنجیره‌های آمریکا و اروپا وابسته است. البته ایران در دهه اول بر کریدور تمرکز کرد و همین هم باعث شد ایران صرفا ابریشم را از مسیر کریدور ببیند و این مسئله هم در عقب ماندگی ایران از این پروژه تاثیر داشت. این در حالی است که با وجود اهمیت و نقش بحث کریدور، اما این موضوع کانون ابریشم نیست. خروج چین از مشارکت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی ایران و نیز عدم توجه به بخش‌خصوصی برای حضور در این طرح، دو عامل دیگری است که منجر به در حاشیه ماندن ایران از این مگاپروژه شده‌است.

اما بر اساس نظرات اعضای اتاق بازرگانی، به نظر می‌رسد موضوع پیوستن به FATF، تعیین تکلیف برجام، بالا بودن ریسک تجاری ایران، خروج چین از مشارکت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی ایران و نیز عدم توجه به بخش‌خصوصی برای حضور در این طرح و غیره از جمله گلوگاه‌های مشارکت موثر ایران در این پروژه است.

ارتباطات چندسطحی بخش دولتی و خصوصی ایران با چین و نیز تداوم روند احیای روابط با عربستان و جهان عرب نیز از جمله راهکارهایی است که در این جلسه عنوان شد که می‌تواند به روند پیوند ایران در زنجیره ارزش چینی کمک کند.

برای مطالعه بیشتر در این رابطه صفحه صنعت را در تجارت‌نیوز دنبال کنید.