به گزارش تجارت نیوز، جهان در سال ۲۰۲۵، سالی پرهیاهو و تاریخساز را پشت سر گذاشت که در آن مرزهای سیاست، اقتصاد و فناوری جابهجا شدند. بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، نه تنها ساختار داخلی ایالات متحده را با تصمیماتی رادیکال همچون تغییر نام پنتاگون و اخراج گسترده کارکنان دولت دگرگون کرد، بلکه موجی از تغییرات را در سراسر دنیا به راه انداخت. در حالی که هوش مصنوعی با پروژههای چند تریلیون دلاری به اوج قدرت خود رسید و بازارهای مالی را دستخوش نوسان کرد، خاورمیانه و آسیا صحنه تنشهای نظامی و بلایای طبیعی ویرانگر بودند. اروپا با بحران رهبری دستوپنجه نرم کرد و نهادهای مذهبی و مالی قدیمی، چهرههای تازهای را در راس خود دیدند. این گزارش، روایتی جامع از وقایع کلیدی سالی است که در آن «تغییر» تنها ثابتِ پایدار بود.
ترامپ در 2025 چه کرد؟
در نخستین سال از دومین دوره ریاستجمهوری دونالد ترامپ، وی سیاستهای داخلی و بینالمللی را دگرگون کرد. ترامپ، آمریکا را از توافق اقلیمی پاریس خارج کرد، برای سرکوب مهاجرت نیروهای مسلح را در مرز مستقر نمود، دستور ورود گارد ملی به شهرها برای کمک به بازداشت مهاجران غیرقانونی را صادر کرد، تمام برنامههای تنوعبخشی (Diversity) در دولت را لغو نمود، سیاستهای حمایتی از انرژیهای تجدیدپذیر را باطل کرد، به قضاتی که با او مخالف بودند تاخت و نام وزارت دفاع را به «وزارت جنگ» تغییر داد. فضای پرتنش در آمریکا با قتل عمومی چارلی کرک (Charlie Kirk) در کالجی در یوتا، جایی که دانشجویان برای مناظره درباره سیاستهای محافظهکارانه او گرد آمده بودند، وخیمتر شد.
ترامپ همچنین سیاستهای تجاری سرسختانهای را تحریک و اعمال کرد؛ هرچند اقتصاد جهانی به طرز قابلتوجهی تابآور باقی ماند و احتمالا در سال ۲۰۲۵ حدود سه درصد رشد را برای خود ثبت کند. تعرفههای سنگین و ناگهانی ترامپ تحت عنوان «روز آزادسازی» در ماه آوریل، منجر به بزرگترین سقوط بازارهای سهام در سال شد. شاخص S&P 500 در یک روز ۴.۹ درصد (و ۶ درصد دیگر در روز بعد) و نزدک (NASDAQ) ۶ درصد سقوط کردند. با این حال، بسیاری از تعرفهها در نهایت کاهش یافتند یا به تعویق افتادند که منجر به بازگشت و احیای بازارهای سهام شد. در مجموع، بازارها سال خوب دیگری را تجربه کردند.
اقتصاد آمریکا همچنان قوی باقی ماند. در طول سال، ترامپ فدرال رزرو را برای کاهش نرخ بهره تحت فشار قرار داد و سعی کرد لیزا کوک را از هیئتمدیره فدرال رزرو برکنار کند. فدرال رزرو سرانجام در ماه سپتامبر شروع به کاهش نرخها کرد (همچنین بخوانید: از تصمیمات بحثبرانگیز ترامپ تا رکوردشکنی تجاری چین). بسیاری از بانکهای مرکزی دیگر، از جمله بانک مرکزی اروپا و بانک انگلستان نیز نرخها را کاهش دادند.
خیزش هوش مصنوعی
مدیران OpenAI، اوراکل و سافتبانک اندکی پس از مراسم تحلیف ترامپ در کاخ سفید به او پیوستند تا پروژه «استارگیت» (Stargate)، سرمایهگذاری ۵۰۰ میلیارد دلاری در زیرساختهای هوش مصنوعی را معرفی کنند.
یک سیاست صنعتی جدید در حوزه هوش مصنوعی در آمریکا پدیدار شد که در آن دولت ۱۰ درصد از سهام شرکت اینتل را در اختیار گرفت. سرعت و حجم معاملات هوش مصنوعی حیرتانگیز بود و سهام شرکتهای مرتبط با هوش مصنوعی اوج گرفت. انویدیا (Nvidia) نام اولین شرکت چهار تریلیون دلاری جهان را به نام خود زد و تنها چند ماه بعد (هرچند برای مدتی کوتاه) به اولین شرکت پنج تریلیون دلاری تبدیل شد. با این حال، سرمایهگذاران تردیدهایی دارند که آیا تمام این هزینهها در هوش مصنوعی، سودآوری خواهد داشت یا خیر. در ماه ژانویه، زمانی که شرکت چینی DeepSeek یک مدل هوش مصنوعی را با کسری از هزینه ChatGPT و سایر هوش مصنوعیها توسعه داد، بازار سهام دچار لغزش شد.
ایلان ماسک و تسلا
ایلان ماسک در سال 2025 از چهرههای پررنگ در تیتر اخبار بود. وی در راس «وزارت جدید کارآمدی دولت» قرار گرفت که اخراج گسترده کارکنان فدرال را توصیه کرد. در نهایت ۳۱۷ هزار نفر به دلایل مختلف شغل خود را ترک کردند. کمی بعد ماسک بر سر لایحه کاهش مالیات «بزرگ و زیبای» رئیسجمهور که کسری بودجه را افزایش میداد، با ترامپ اختلاف پیدا کرد. جنجالی در کنگره بر سر مراقبتهای بهداشتی باعث شد لایحه تمدید هزینههای فدرال به تعویق بیفتد که منجر به طولانیترین تعطیلی دولت (Shutdown) در تاریخ آمریکا شد (بخوانید: تعطیلی دولت آمریکا چقدر هزینه داشت؟).
تسلا پاداشی به ارزش یک تریلیون دلار (بسته به اهداف عملکردی بسیار جاهطلبانه) به ماسک اعطا کرد. این شرکت سالی پرنوسان داشت و کاهش شدیدی در تحویل خودرو ثبت کرد. سرعت رشد تقاضا برای خودروهای تمام الکتریکی در آمریکا و اروپا متوقف شد اما فروش خودروهای هیبریدی افزایش یافت. با درک واقعیت جدید، اتحادیه اروپا طرح ممنوعیت فروش خودروهای موتور بنزینی جدید تا سال ۲۰۳۵ را تسهیل کرد و اکنون آلایندگی باید تنها ۹۰ درصد کاهش یابد. نروژ یک استثنای قابل توجه در روند معکوس خودروهای برقی بود. تقریبا ۱۰۰ درصد فروش خودروهای جدید در این کشور، خودروهای الکتریکی بودند.
تنشها در خاورمیانه
بدترین درگیری نظامی در دهههای اخیر، بین هند و پاکستان رخ داد که با یک حمله تروریستی در جامو و کشمیر و کشته شدن ۲۶ نفر آغاز شد. هند پاکستان را به پناه دادن به مهاجمان متهم کرد و موشکهایی را به سمت آنچه پایگاههای تروریستی در پاکستان میخواند، شلیک کرد. پاکستان با حملات پهپادی و موشکی پاسخ داد. حوادثی مانند انفجار مرگبار خودروی بمبگذاری شده در نزدیکی قلعه سرخ در دهلی کمکی به بهبود اوضاع و آرام شدن تنشها نکرد.
در غزه در نهایت آتشبسی اجرایی شد که بخش بزرگی از آن ناشی از فشار ترامپ بر اسرائیل و حماس و دیپلماسی رفتوبرگشت (Shuttle Diplomacy) پرانرژی فرستادگان او بود. آمریکا یک طرح صلح جاهطلبانه برای منطقه ارائه داد که با استقبال محتاطانهای روبرو شد. گروگانهای باقیمانده اسرائیلی توسط حماس آزاد شدند و اسرائیل اجازه ورود مقداری کمک برای ساکنان گرسنه و آسیبدیده غزه را داد. درگیریهای پراکنده ادامه دارد و صلح همچنان شکننده است. از سوی دیگر در طی یک کارزار ۱۲ روزه، آمریکا بمبهایی سنگرشکن (Bunker-busting) را بر تاسیسات غنیسازی اورانیوم ایران فرو ریخت. ایران نیز با شلیک موشکهایی به پایگاه نظامی آمریکا در قطر، تلافی کرد.
خشونت در سطح جهان
در ماه دسامبر، دو مرد مسلح حداقل ۱۵ نفر را در یک مراسم یهودی در بوندای بیچ سیدنی کشتند. مردان مسلح از پیروان داعش بودند و مدتی را در جنوب فیلیپین، جایی که داعش در آن فعال است، گذرانده بودند. پیشتر در همان سال، مردی سوریتبار به کنیسهای در منچستر حمله کرد. او یک نفر را با ضربات چاقو به قتل رساند و پلیس به اشتباه، فرد دیگری را کشت. همچنین یک سمپات فلسطینی دو تن از کارکنان سفارت اسرائیل را در خارج از یک موزه یهودی در واشنگتن به ضرب گلوله کشت.
جنگ داخلی در سودان زمانی وخیمتر شد که الفاشر، پایتخت محاصرهشده دارفور، به دست نیروهای شورشی پشتیبانی سریع (RSF) افتاد. نیروهای RSF که بازماندگان شبهنظامیان عمدتا عرب جنجوید هستند، در شهر دست به کشتار زدند. آمریکا آنها را متهم به نسلکشی کرده است. دفتر دادستان دیوان کیفری بینالمللی نسبت به جنایات جنگی احتمالی ابراز «هشدار عمیق» کرد.
درگیری همچنین در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو شدت گرفت، جایی که گوما، بزرگترین شهر منطقه، به دست شورشیان M23 مورد حمایت رواندا افتاد. رؤسای جمهور کنگو و رواندا در نهایت در اواخر سال، توافق صلحی را در واشنگتن امضا کردند؛ هرچند جنگ همچنان روی زمین ادامه داشت.
ترامپ و کشورهای آمریکای لاتین
استراتژی جدید امنیت ملی آمریکا بر تسلط این کشور در نیمکره غربی تاکید کرد. برای اولین بار، نیروهای مسلح آمریکا به قایقهای مشکوک به قاچاق مواد مخدر در کارائیب و شرق اقیانوس آرام حمله کردند. ترامپ تهدید کرد که برای برکناری نیکلاس مادورو از ریاستجمهوری، ونزوئلا را بمباران یا حتی به آن حمله زمینی خواهد کرد. چندی پیش ترامپ نفتکش دیگری را نزدیک سواحل ونزوئلا توقیف کرد. روزنامه نیویورک تایمز (NYT) گزارش داد که نفتکش توقیف شده با پرچم پاناما حرکت میکرد و محمولهای برای یک تاجر نفت از چین در اختیار داشت. این اتفاق در حالی افتاد که این کشتی در فهرست سیاه وزارت خزانهداری آمریکا قرار نداشت.
کلمبیا از فهرست شرکای مبارزه با مواد مخدر خارج شد. ترامپ، رئیسجمهور چپگرای آن را «رهبر غیرقانونی مواد مخدر» نامید. خشونت در این کشور افزایش یافت. میگل اوریبه توربای، نامزد محافظهکار ریاستجمهوری، در یک گردهمایی به ضرب گلوله کشته شد. ترامپ همچنین ایده استفاده از زور برای به دست گرفتن کنترل کانال پاناما را مطرح کرد. البته همه کشورهای آمریکای لاتین با او درگیر نشدند. السالوادور توافقی برای نگهداری جنایتکاران مواد مخدر اخراج شده از آمریکا در زندانهای خود امضا کرد.
ژائیر بولسونارو، رئیسجمهور سابق برزیل، توسط دیوان عالی این کشور به جرم توطئه برای راهاندازی کودتا پس از شکست در انتخابات ۲۰۲۲ مجرم شناخته و به ۲۷ سال زندان محکوم شد. در اواخر سال، کنگره برزیل لایحهای را تصویب کرد که میتواند این حکم را به حداقل دو سال کاهش دهد، هرچند این امر باید به تایید دادگاه برسد.
آسیا روی خط زلزله
این سال، سالی پر از تحولات سیاسی در ترکیه بود. اعتراضات پس از دستگیری شهردار استانبول، چهره اصلی مخالف رجب طیب اردوغان، به اتهاماتی که حامیانش فساد با انگیزه سیاسی میخوانند، آغاز شد. بازارهای ترکیه در واکنش به این اتفاق سقوط کردند. در یک تصمیم تاریخی، حزب کارگران کردستان (پکک) که ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا آن را یک گروه تروریستی توصیف میکنند، سلاحهای خود را زمین گذاشت و اعلام کرد که پس از چهار دهه درگیری، خود را منحل خواهد کرد.
از دیگر داستانهای مهم سال در آسیا میتوان به برکناری یون سوک یول از ریاستجمهوری کره جنوبی، پس از اعمال حکومت نظامی در اواخر سال ۲۰۲۴ اشاره کرد. در انتخابات بعدی، لی جائه میونگ از حزب دموکرات پیروز شد. ژاپن اولین نخستوزیر زن خود را دید. تاکایچی سانائه به عنوان مارگارت تاچر این کشور توصیف میشود. او همان تمایل به جنجالآفرینی را دارد و خیلی زود بر سر تایوان وارد یک نزاع دیپلماتیک تمامعیار با چین شد.
در تایلند، دادگاه قانون اساسی، پائونگترن شیناواترا را پس از یک تماس تلفنی نابخردانه با هون سن، سیاستمدار بانفوذ کامبوجی، در بحبوحه درگیریهای مرزی بین دو کشور، از نخستوزیری برکنار کرد.
زلزلهای ویرانگر و پسلرزههای آن میانمار را لرزاند و حداقل پنج هزار و ۵۰۰ نفر را کشت. کانون زلزله نزدیک ماندالی بود اما زلزله در ویتنام و تایلند نیز خساراتی به بار آورد. یک آسمانخراش در حال ساخت در بانکوک فرو ریخت و حدود ۹۵ نفر را کشت. افغانستان نیز هدف زلزله بزرگی قرار گرفت که در آن حدود ۲ هزار و ۲۰۰ نفر جان باختند.
اقتصاد و سیاست اروپا
اتحادیه دموکرات مسیحیها در انتخابات زودهنگام آلمان اول شدند. در این انتخابات حزب پوپولیست راستگرای «آلترناتیو برای آلمان» (AfD) بهترین نتیجه تاریخ خود را کسب کرد. فریدریش مرتس، صدراعظم جدید، گفت که اروپا دیگر نمیتواند برای دفاع خود به آمریکا تکیه کند و قانون اساسی «ترمز بدهی» (Debt Brake) آلمان را برای افزایش هزینههای تسلیحاتی و زیرساختی تعدیل کرد. فرانسه شاهد استعفای فرانسوا بایرو از نخستوزیری بر سر اختلاف بودجه در مجمع ملی بود. سباستین لکورنو نیز پس از کمتر از یک ماه از سمت خود استعفا داد اما دوباره توسط امانوئل مکرون منصوب شد.
جنگ در اوکراین ادامه یافت و روسیه دستاوردهای ارضی بسیار محدودی داشت. حمایت دولت ترامپ از اوکراین نوسان داشت. سفر ولادیمیر زلنسکی به کاخ سفید در ماه فوریه یک فاجعه بود. او توسط ترامپ و جی. دی. ونس، معاون رئیسجمهور، در یک رویارویی علنی که برای هیچ رهبر جهانی سابقه نداشت، مورد توبیخ قرار گرفت. در اواخر سال، اوکراین با انجام حملات پهپادی به پایگاههای هوایی و پالایشگاهها در عمق خاک روسیه، این کشور را به لرزه درآورد. نشست پرهیاهوی ماه اوت بین ترامپ و ولادیمیر پوتین در آلاسکا بینتیجه ماند. سال 2025 با فشار آمریکا برای یک طرح صلح بین این دو کشور به پایان میرسد.
تغییر چهرهها
مارک کارنی پس از استعفای جاستین ترودو نخستوزیر کانادا شد. انتخابات ماه آوریل لیبرالها را مجددا به قدرت بازگرداند تا رهبری یک دولت اقلیت دیگر را بر عهده بگیرند. کارنی قول داد که در برابر آمریکا «بایستد». در طی ملاقاتی در کاخ سفید با ترامپ، کارنی گفت که کانادا فروشی نیست.
در بریتانیا، نظرسنجیها نشان داد که سر کِر استارمر یکی از نامحبوبترین نخستوزیران تاریخ است و ریچل ریوز وزیر خزانهداری او که مالیاتها را افزایش و هزینههای رفاهی را تغییر داده، نامحبوبترین فرد در شغل خود است. آنجلا راینر به دلیل عدم پرداخت مالیات بر دارایی (در حالی که وزیر مسکن نیز بود) از سمت معاونت نخستوزیر استعفا داد. حزب راستگرای پوپولیست «ریفورم بریتانیا» (Reform UK) در نظرسنجیها پیشی گرفت. حتی حزب سبزها نیز به اندازه حزب کارگر در نظرسنجیها رای آورده است. سر کر استارمر میتواند کمی از این بابت دلگرم باشد که وضعیت محافظهکاران (توریها) نیز به همان اندازه بد است.
وارن بافت تصمیم گرفت از سمت مدیرعاملی برکشایر هاتاوی، شرکتی که شش دهه رهبری آن را بر عهده داشت، بازنشسته شود. در ۹۵ سالگی، اوراکل اوهاما (لقب وارن بافت) زمانی که در ابتدای ژانویه 2026 پست مدیرعاملی را به گرگ ابل (Greg Abel) واگذار کند، به عنوان رئیس هیئتمدیره باقی خواهد ماند. سهام برکشایر از سال ۱۹۶۵ تاکنون ۶ میلیون درصد رشد کرده است و عملکردی بهتر از S&P 500 داشته که در دوره مشابه ۴۶ هزار درصد رشد کرده است.
پایان یک دوران
لسآنجلس سال سختی را پشت سر گذاشت. آتشسوزیهای جنگلی، محله ثروتمند پسیفیک پلیسیدز (Pacific Palisades) را در ژانویه ویران کرد، ۱۲ نفر را کشت و ۶ هزار و ۸۳۷ سازه را با خاک یکسان کرد. مردی در ماه اکتبر به اتهام ایجاد حریق عمدی متهم شد. اولین خانه بازسازیشده از این آتشسوزی، در ماه نوامبر تکمیل شد. در طول تابستان نیز شورشهایی در شهر در واکنش به سرکوب مهاجران درگرفت.
در ساحل مقابل، نیویورک، زهران ممدانی، یک سوسیالیست دموکرات را به عنوان شهردار انتخاب کرد. ممدانی قول داده است که پس از تصدی پست در اول ژانویه، مسکن مقرونبهصرفه را در قلب برنامههای خود قرار دهد.
پس از درگذشت پاپ فرانسیس، مجمع کاردینالهای واتیکان (Conclave)، کاردینال رابرت پروست را به عنوان پاپ انتخاب کرد؛ اولین پاپی که از ایالات متحده برگزیده شده است. پاپ لئو به عنوان اولین سفر خارجی، او را به ترکیه و لبنان برد، جایی که حدود ۴۰ درصد جمعیت آن مسیحی هستند. اسقف سارا مولالی پس از استعفای جاستین ولبی در سال ۲۰۲۴ به عنوان اولین اسقف اعظم زن کانتربری منصوب شد. او قرار است کار خود را در اوایل سال ۲۰۲۶ آغاز کند، اما مانند سلف خود، درگیر رسیدگی به اتهامات مربوط به سوءاستفاده جنسی توسط روحانیون کلیسای انگلستان شده است.
