چرا دلار ۴۲۰۰ تومانی رفاهی به بار نیاورد؟

هنوز بسیاری آن جمله معاون اول رئیس‌جمهور را به یاد دارند که وی اعلام کرد نرخ دلار برای تمام فعالیت‌‌های اقتصادی و غیراقتصادی 4200 تومان خواهد بود. اکنون بعد از گذشت ماه‌ها نه تنها قیمت دلار به چندین برابر رسیده، بلکه عملا از آثار یارانه ارزی که دولت برای جلوگیری از تورم اختصاص داده بود، خبری نیست.

به گزارش تجارت‌نیوز، دلار 4200 تومانی نه تنها نتوانست جلوی روند افزایش قیمت کالاهای اساسی را بگیرد، بلکه با بالا رفتن قیمت دلار در بازار، عملا رشد قیمت کالاها نیز شتاب گرفت و در برخی موارد در کالاهای اساسی خوراکی، به چندین برابر نیز رسید. از طرفی ایجاد و گسترش فضای دلالی، واسطه‌گری و رانت یکی دیگر از تبعات پیش‌بینی نشده دلار 4200 تومانی بود. اما سوال اینجاست که چرا انگیزه دولت از اختصاص ارز یارانه‌ای 4200 تومانی، در عمل نتیجه نداد؟

محمود باغجری، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید بهشتی در گفتگو با تجارت‌نیوز، از زوایه‌ای رفتاری و روانشناسی به این سوال پاسخ می‌دهد و اعتقاد دارد که اختصاص دلار 4200 تومانی فضا را برای سواستفاده افراد و برانگیختن ویژگی منفعت طلبی افراد فراهم کرد.

وی در خصوص اینکه چرا دلار یارانه‌ای 4200 تومانی رفاهی به بار نیاورد، پاسخ می‌دهد: معمولا در اینگونه بحران‌ها که اقتصاد از حالت نرمال خود خارج می‌شود، دولت هر اندازه هم بخواهد برای مسائل رفاهی سوبسید بدهد، باز هم نتیجه چندانی نخواهد داشت که مثال بارز آن، همین بحران ارزی اخیر بود که مشاهده کردیم. تجربه نشان داده در چنین مواقعی که اقتصاد دچار تلاطم است، حتی اگر نهادهای نظارتی نیز کار خودشان را به درستی و کامل انجام دهند، باز هم چندان موفق نخواهند شد.

وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم علمی‌تر در این خصوص صحبت کنیم، در علم اقتصاد موضوعی وجود دارد که آقای کینز برای اولین بار مطرح کرده است. این موضوع بیان می‌کند که انسان‌‌ها یک ویژگی منفعت‌طلب دارند که منافع اجتماعی و عمومی را از یاد می‌برد و تنها به فکر منافع شخصی خودش است. حتی ممکن است عواقب تلخ این کار را نیز بداند. اما باز هم این کار را انجام می‌دهد.

باغجری می‌افزاید: در تعاریف سیاست‌گذاری اقتصادی معمولا کارشناسان اعتقاد دارند که باید طوری چارچوب‌ها تنظیم شود که این ویژگی در انسان‌ها تحریک نشود. چرا که امکان کنترل آن سخت خواهد بود.

وی ادامه می‌دهد: به نظرم سیاست‌گذاران باید طوری سیاست‌گذاری اقتصادی انجام دهند که اساسا زمینه ایجاد اینگونه رفتارها را به شدت کاهش بدهد.

این اقتصاددان با اشاره به مثالی در این زمینه می‌گوید: اگر بخواهم مثال دیگری بزنیم، اکنون در کشور میزان قاچاق بنزین بسیار بسیار زیاد است. در اینجا باز هم همان منفعت‌طلبی مطرح است که به دنبال منفعت‌جویی و در نظر نگرفتن منافع عمومی است. به طوری که اکنون مشاهده می‌کنیم افراد زیادی هستند که بنزین را با قیمت پایین در ایران می‌خرند و در مرزها و خارج از کشور با سودهای کلان و حتی تا 10 برابر قیمت ایران به فروش می‌رسانند.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که ضعف مهم دلار 4200 تومانی چه بود، می‌گوید: به نظرم بهترین راه‌حل آن بود که اگر قرار است قیمت‌گذاری دلار به صورت دستوری باشد، قیمت دلار تا حدی به قیمت واقعی آن و قیمت بازار اعلام می‌شد. کاملا مشخص بود که اعلام نرخ 4200 تومانی برای دلار اشتباه بود. چرا که این قیمت با قیمت واقعی آن فاصله داشت.

وی ادامه می‌دهد: در واقع تا هر اندازه که قیمت دستوری دلار با قیمت واقعی آن فاصله زیاد باشد، هر مقدار هم که دلار به بازار تزریق شود، باز هم نمی‌تواند جوابگو باشد. از طرفی این کار باعث می‌شود ذخایر ارزی کشور از بین برود. بنابراین اگر در آن زمان قیمت دستوری دلار نزدیک به قیمت بازار و واقعی آن اعلام می‌شد، به نظرم اکنون قیمت آن تا این حد بالا نرفته بود. به عنوان مثال، اگر آن زمان قیمت را 8 یا 9 هزار تومان اعلام کرده بودیم، اکنون شاهد دلار 14 هزار تومانی هم نبودیم و تب بازار فروکش می‌‌کرد.

باغجری در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است اختصاص سبد معیشتی به دهک‌های پایین جامعه، باز هم منجر به گسترش رانت شود، می‌گوید: بعید می‌دانم این اتفاقات بیفتد. چون به نظرم چندان در این ایده رانت وجود ندارد. چرا که احتمالا براساس کد ملی داده خواهد شد. هر چند ممکن است که خطا وجود داشته باشد که احتمالا عدد قابل‌توجهی نباشد. با توجه به اینکه به احتمال زیاد این سبد معیشتی را به دهک‌های پایین بدهند، بعید می‌دانم که این دهک‌ها با توجه به فشار معیشتی بخواهند این سبد را به فروش برساند. هر چند بفروشند به هر حال آنها با پول این سبد، به دنبال استفاده بهینه‌تر هستند.