به گزارش تجارت نیوز، یک ماه به پایان بهار مانده است اما کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی در کنار اقدامات انسانی، منابع طبیعی را مستعد حریق کرده؛ به گونه‌ای که تنها در نیمه دوم اردیبهشت امسال، اخبار متعددی از آتش سوزی در جنگل ها و مراتع ملی استان‌های مختلف مخابره شده است.
آتش در این بازه زمانی، در چندین استان از جمله کرمانشاه، ایلام، خوزستان، فارس و خراسان رضوی به جان منابع طبیعی افتاد. از جنگل‌های بلوط در شهرستان دنای کهگیلویه و بویراحمد گرفته تا اراضی ملی بابابهرام در لرستان، از آتش در امان نماندند.
در این میان، مسئولان محلی در مورد احتمال حریق در منابع طبیعی برخی استان‌ها از جمله سمنان، گلستان و خراسان شمالی هشدار داده‌اند.
انسان، آتش را به جان جنگل‌ها می‌اندازد
با وجودی که عوامل اقلیمی در بروز این شرایط موثر است اما همگان اتفاق نظر دارند که انسان، آتش را به جان جنگل‌ها می‌اندازد. آمارها در مورد نقش اقدامات سهوی و عمدی انسان‌ها در این میان، متفاوت است اما مسئولان استان‌های مختلف، به اعدادی در حدود 90 تا 99 درصد اشاره می‌کنند.
عوامل انسانی گاه ناشی از سهل‌انگاری هستند. از رها کردن یک ته‌سیگار در دل طبیعت گرفته تا آتشی که گردشگران می‌افروزند و به درستی خاموش نمی‌کنند، می‌تواند به آتش سوزی در جنگل ها و مراتع منجر شود.
سوی دیگر ماجرا اما اقدامات عمدی است که گاه با هدف تصرف و تغییر کاربری منابع طبیعی انجام می‌شود.
سهم کدام بیشتر است؛ اقدامات سهوی یا عمدی؟
نسبت میان این دو مورد در استان‌های مختلف متفاوت است. برای مثال، مرتضی جعفری، معاون پژوهشکده سوانح طبیعی کشور، اخیرا به «صبح زاگرس» گفته است، 95 درصد از آتش سوزی ها در جنگل های کهگیلویه و بویراحمد، فارس و لرستان طی سال 1403، منشا انسانی داشته‌اند؛ در حالی که ۱۰ درصد آنها عمدی و ۹۰ درصد غیرعمدی بوده‌اند.
در عین حال، یداله رحمانی، استاندار کهگیلویه و بویراحمد، چندی پیش عامل ۹۰ تا ۹۵ درصد آتش سوزی ها در جنگل ها و مراتع این استان را عامل انسانی دانست و گفت که بخش عمده آنها، «عمدی» گزارش شده است (مهر).
آتشی که از زمین‌های کشاورزی به طبیعت سرایت می‌کند
مورد ویژه‌ای نیز در این میان وجود دارد؛ بسیاری از کشاورزان در استان‌های مختلف، بنا بر سنتی قدیمی و نادرست بقایای محصولات موجود در زمین‌های زراعی خود را آتش می‌زنند. گاه، آتش مزارع به منابع طبیعی نیز سرایت می‌کند و فاجعه می‌آفریند.
به گفته مقامات محلی کهگیلویه و بویراحمد، ۵۰ درصد از عوامل انسانی که موجب آتش سوزی در جنگل ها و مراتع این استان می‌شود، به همین موضوع بازمی‌گردد.
تکرار آتش‌سوزی‌های عمدی در سایه مماشات یا فساد
برخی کارشناسان معتقدند با وجود نقش پررنگ عوامل انسانی در حریق‌ها، همچنان نظارت‌ها و برخوردها در این زمینه کافی نیست.
علیرضا هاشمی، کارشناس ارشد محیط زیست پیش از این به تجارت‌نیوز گفته بود که قوانین بازدارنده‌ای برای برخورد با آتش‌سوزی‌های عمدی در کشور وجود دارد اما اجرایی نمی‌شوند؛ در نتیجه افراد تا حد زیادی امیدوار هستند که بعد از چنین اقداماتی مورد پیگرد قرار نمی‌گیرند و برای مثال، بر مساحت زمین کشاورزی آنها افزوده می‌شود.
به گفته او، کسانی که در رده‌های مختلف مسئول محافظت از منابع طبیعی هستند، گاهی به خاطر مماشات یا قصور و گاهی بر اثر ذی‌نفع بودن و فساد، در این زمینه کوتاهی می‌کنند.
وقوع آتش سوزی در جنگل ها با افزایش دمای هوا
در عین حال، نمی‌توان از نقش تغییرات اقلیمی و آب و هوایی نیز در این میان گذشت. ایران در حال گذران اردیبهشتی گرم و خشک است. متوسط دمای هوای کشور در بیست و نهمین روز این ماه (آخرین گزارش سازمان هواشناسی تا لحظه تنظیم این گزارش)، نسبت به میانگین بلندمدت 4.1 درجه افزایش یافته بود. بالاترین اختلاف را در این روز، ایلام با افزایش 7.3 واحدی تجربه کرد.
همه استان‌ها گرمایی بیشتر از میانگین بلندمدت خود داشتند اما برخی از آنها، که در بازه زمانی نیمه اردیبهشت به این سو، با آتش سوزی در جنگل ها و مراتع خود درگیر بودند، افزایش دمایی بیشتر از متوسط را تجربه کردند؛ از جمله لرستان، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد که به ترتیب 6، 5.5 و 5.2 واحد گرم‌تر از میانگین بلندمدت بودند.
بهروز مرادپور، مدیرکل هواشناسی لرستان به تسنیم گفته است که طی روزهای گذشته، در برخی مناطق این استان گرم‌ترین دما در 76 سال اخیر ثبت شد.
کاهش بارندگی مزید علت شد
در این میان، میزان بارندگی نیز در کل کشور کاهشی بوده است و برخی استان‌ها، شرایط نامساعدتری را تجربه کردند.
بر اساس آخرین گزارش سازمان هواشناسی، میانگین حجم بارش‌ها از آغاز سال آبی جاری (اول مهر 1403) تا پایان روز 30 اردیبهشت، نسبت به بلندمدت 86.3 میلیمتر، معادل 39.7 درصد کاهش داشته است.
30 استان همین شرایط را در این بازه داشتند و بارندگی‌ها تنها در زنجان افزایشی بود. در عین حال، در تعدادی از استان‌های درگیر با آتش سوزی در جنگل ها و مراتع، کاهش روند نزولی بارش‌ها بیش از میانگین کشوری بوده است؛ برای مثال، کهگیلویه و بویراحمد 54.4 درصد، فارس 48.9 درصد، خراسان رضوی 41.3 و خوزستان 40.3 درصد کاهش بارندگی را تجربه کردند.
آتش سوزی در جنگل ها با یک جرقه
زمانی که دمای هوا بالا و حجم بارش‌ها پایین است، یک جرقه می‌تواند به عاملی برای آتش گرفتن بوته‌ها و پوشش گیاهی خشک تبدیل شود.
در چنین شرایطی، بارندگی‌های مقطعی در بعضی مناطق که دوای درد خشکسالی آنها نیستند، زمینه را برای گسترش حریق آماده‌تر می‌کنند؛ چرا که پوشش گیاهی در زمان بارش‌ها افزایش می‌یابد اما در ادامه خشک شده و گویی به هیزمی برای آتش تبدیل می‌شود.
کمبود نیرو و دستان خالی در برخورد با آتش‌سوزی‌ها
در این میان، استان‌های مختلف با کمبود نیرو و تجهیزات نیز برای برخورد با آتش سوزی در جنگل ها و مراتع خود مواجه هستند. در چنین شرایطی، با بروز بروز هر حادثه‌ای، گروه‌های مردمی در کنار نیروهای اندک موجود، بدون امکانات لازم و با دست خالی، به جنگ شعله‌های آتش می‌روند.
شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان اخیرا گفته است که شهرستان پلدختر این استان، به ۵۰ دمنده برای اطفای ضروری حریق نیاز دارد اما تنها ۱۸ دستگاه تامین شده است (ایرنا).
عبدال دیانتی‌نسب، مدیرکل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد نیز نبود بالگرد را یک مشکل جدی در رابطه با مهار آتش سوزی در جنگل های استان دانسته است.
هاشمی، کارشناس ارشد محیط زیست در این مورد به تجارت‌نیوز گفته بود: «شکی نیست که مردم عادی یا حتی گروه‌های غیردولتی، آن هم بدون امکانات لازم نمی‌توانند آتش سوزی در جنگل ها و منابع طبیعی را مهار کنند و حتی ورود آنها به موضوع، خطر جانی نیز در پی دارد. معمولا شرایط به اینگونه است که آتش تا حدی ادامه می‌یاید تا به مانع طبیعی مانند دره یا منطقه‌ای بدون پوشش گیاهی برخورد می‌کند و خاموش می‌شود.»
به گفته او، در حالی که در برخی مناطق کشور هر ساله شاهد وقوع آتش سوزی در جنگل ها و منابع طبیعی هستیم، متاسفانه هیچ برنامه مدونی برای مقابله با چنین حوادثی وجود ندارد و این موضوع را باید در سطح ملی و حاکمیتی دنبال کرد.
این هشدارها در حالی سال‌هاست درباره آتش سوزی ها در جنگل ها و مراتع تکرار می‌شوند که به نظر نمی‌رسد اقدام جدی برای حل آنها در دستور کار باشد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش تبعات آتش سوزی در جنگل ها، تا سال ها مهار نمی شود و وقوع آتش سوزی در تالاب هورالعظیم؛ برای نخستین بار در زمستان پیشنهاد می‌شود.
