آشفتگی اقتصاد ایران در صورت عبور از دلار ۱۲ هزار تومانی

در حالی که چند هفته قبل و با ارائه بسته جدید ارزی، این امید وجود داشت که دیگر شاهد نوسان در این بازار نباشیم، اکنون اما خبر دلار 13 هزار تومانی در روزهای اخیر این امیدها را نشانه گرفته است.

به گزارش تجارت‌نیوز، تغییر رئیس کل بانک مرکزی، ارائه بسته جدید ارزی و به رسمیت شناختن بازار آزاد ارز، از جمله دلایلی بودند که تا حدودی بارقه‌هایی از امید را در دل فعالین بازار و مردم ایجاد می‌کرد. اکنون این بارقه‌های امید با شنیدن خبر دلار 13 و 14 هزار تومانی در حال کمرنگ شدن است.

سوال اساسی این است که چرا تمام بسته‌های دولت به در بسته می‌خورد؟ آیا مشکل در بسته‌ها است یا در جای دیگری است و چنانچه وضعیت با همین روال پیش برود، چه آینده‌ای در انتظار است؟

وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در گقتگو با تجارت‌نیوز، ضمن تشریح دلایل شکست خوردن بسته ارزی دولت، اعتقاد دارد که با بسته ارزی نمی‌توان جلوی وضعیت فعلی را گرفت. چرا که اقتصاد ایران نیازمند گرفتن تصمیمات سخت است. ابا این حال، مسئولان در شش ماه گذشته نشان داده‌اند در برابر وضعیت نامتعارف و خطیر همچنان واکنش‌های عادی و تصمیم‌های متعارف می‌گیرند.

این اقتصاددان در مورد بالا رفتن نرخ ارز در چند روز اخیر، به چندین دلیل اشاره می‌کند که در مورد دلیل اول می‌گوید: اول آنکه بازار ثانویه‌ای که دولت در بسته جدید ارزی در نظر گرفته بود، انتظارات لازم را برآورده نکرد و عمق کافی را نداشت. چرا که این بازار ثانویه دارای یک نوع شفافیتی است که منافع برخی ذی‌نفعان را به خطر می‌اندازد. به همین خاطر بخشی از آنها از این بازار فرار می‌کنند. از طرفی این بازار ثانویه به هر حال قرار نبود به همه نیازمندان ارز پاسخ دهد.

وی می‌افزاید: فرض کنید که بنده صادرکننده یک کالایی هستم که باید ارز خود را در بازار ثانویه ارائه دهم. از طرف دیگر، اکنون من بخشی از مواد اولیه یا واسطه‌ای خودم را به صورت یارانه از دولت دریافت می‌کنم. خب در چنین حالتی برخی از شرکت‌های موجود در این بازار اعتقاد دارند که اگر دلار از هشت هزار تومان بالاتر رود، ممکن است دولت یارانه آنها را کاهش دهد و طبیعتا این موضوع به ضرر آنها بود.

وی ادامه می‌دهد: حتی خود دولت نیز بر روی نرخ هفت هزار و 500 تا هشت هزار تومان موافقت ضمنی داشت. همچنین بخشی از واردکنندگان نیز حاضر نبودند که دلار را با نرخ بالاتر از هشت هزار تومان در بازار ثانویه تامین کنند. عدم موفقیت بازار ثانویه باعث باعث شد تا در ابتدا یک شکاف اولیه دو هزار تومانی با بازار آزاد ایجاد شود. این شکاف به مرور بیشتر شد. اکنون این شکاف به بالای پنج هزار تومان رسیده است.

این اقتصاددان به دلیل دیگر افزایش قیمت ارز در روزهای اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: علاوه بر بازار ثانویه، دلیل دیگر اوج گرفتن نرخ ارز در روزهای اخیر، شنیده شدن زمزمه‌هایی مبنی بر جدی شدن تحریم‌های نفتی است. خصوصا آنکه در چند روز اخیر شنیده شد که حدود 150 هزار بشکه نفت از صادرات نفتی کاسته شده است. ضمن آنکه خبری منتشر شد مبنی بر آنکه آمریکا به دنبال عرضه 11 میلیون بشکه ذخیره نفتی خود به بازار است. این دو خبر نشان می‌دهد که تمام تلاش آمریکا آن است که صادرات نفت ایران را با مشکل جدی مواجه کند.

شقاقی‌شهری دلیل دیگر را نبود یک تصویر روشن و شفاف از آینده اقتصاد ایران می‌داند و در این زمینه اعتقاد دارد: ما هنوز نتوانسته‌ایم یک تصویر روشن و شفاف از ماه‌های آینده اقتصاد کشور ارائه دهیم. یعنی نتوانسته‌ایم اضطراب مردم را برطرف کنیم. این اضطراب خصوصا برای کالاهای اساسی مانند دارو بیشتر است. در چنین شرایطی مردم همانند کسی که در حال غرق شدن است و به هر چیزی متوسل می‌شود تا نجات یابد، به سراغ کالاهای سرمایه‌ای مانند سکه و طلا می‌روند. فقط مردم نیز نیستند بلکه برخی از موسسات مالی و بانک‌ها با عملکرد نامناسب و از طریق نقدینگی که در اختیار دارند، به نوسانات بازار دامن می‌زنند.

این استاد دانشگاه دلیل چهارم و پنجم افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر را اینگونه بیان می‌کند: دولت هیچ تصویری از بسته‌های حمایتی برای تولید و معیشت مردم ارائه نداده است. هر چند هر از گاهی در مورد آن صحبت‌هایی می‌کند. عامل دیگر وضعیت کنونی بازار ارز را می‌توان به نقدینگی بالای موجود در اقتصاد ایران نسبت داد که دولت نیز ابزاری برای مدیریت و کنترل سوداگری در این مورد ارائه نداده است.

این اقتصاددان در بخش دیگری از سخنان خود با انتقاد از ذولت می‌گوید: مسئولین ما در حال حاضر برای شرایط غیرمتعارف و غیرعادی، همچنان رفتار و واکنش‌های عادی از خود بروز می‌دهند. به نظرم برای شرایط غیرمتعارفی مانند اکنون، نیاز است تصمیم‌های سخت گرفته شود و رفتار متناسب با آن نشان داده شود. در حالی که می‌بینیم در شش ماه گذشته علی‌رغم آنکه در شرایط خطیر و غیرمتعارف بوده‌ایم، اما مسئولان همچنان با روش‌های معمولی و متعارف به دنبال حل مساله بوده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: سوال این است که مسئولان ما در این شش ماه آیا به دنبال این بوده‌اند تصمیم سختی بگیرند که با تصمیم‌های قبلی متفاوت باشد؟ خیر. تمام اقدامی که دولت در زمینه ارز انجام داده این بوده که تصمیم بسیار اشتباه فروردین ماه را با سه الی چهار ماه تاخیر به خانه اول برگرداند. در واقع با بسته ارزی جدید به نوعی ما به سر جای اول خود برگشتیم. در این مدت هیچ تصمیمی بر علیه عدم شفافیت، بر علیه اقدامات نامناسب بانک‌ها و بر علیه احتکار گرفته نشده است. به عنوان مثال، در زمینه سوداگری دولت می‌توانست با وضع پایه‌های مالیاتی تا حد قابل‌توجهی جلو سوداگری را بگیرد.

شقاقی‌شهری ادامه می‌دهد: اکنون مجموعه شرایط دست به دست هم داده تا هسته سخت دلار 12 هزار تومانی شکسته شود. ما در چند ماه اخیر در مورد ارز چندین هسته سخت داشتیم که یکی از آنها کانال پنج هزار تا پنج هزار و 500 تومان بود. کانال‌های دیگر 8 هزار و 9 هزار تومان بود. کانال آخر نیز 12 هزار تومان بود که حدود دو هفته ثابت مانده بود. اما بالاخره شسکته شد و به کانال 13 هزار تومان ورود پیدا کرده است.

وی با گفتن این موضوع که قطعا بسته ارزی نمی‌تواند جلوی وضعیت کنونی را بگیرد، می‌گوید: بسته ارزی برای پوشش خطای فروردین ماه بود و نمی‌تواند وضعیت موجود را بهبود ببخشد. ما نیاز داریم که تصمیمات سخت بگیریم. یکی از بزرگترین تصمیماتی که باید بگیریم این است که ملزم به شفافیت شویم. چرا که اعتماد از دست رفته را تنها از طریق شفافیت می‌توان به دست آورد.

این اقتصاددان ادامه می‌دهد: اکنون مسئولین همانند فردی هستند که بیماری سختی گرفته باشد، اما دائم تعلل می‎کند و از رفتن به پزشک خودداری می‌کند. طبیعی است رفته رفته شاید دیگر راه‌حلی باقی نماند. شرایط کنونی بحران ارزی نیز اینگونه است و به نظرم تا حد خاصی دلار می‌تواند افزایش پیدا کند و بعد از حد مشخصی دیگر اقتصاد ایران تحمل بالا رفتن نرخ دلار را نخواهد داشت. یعنی بالا رفتن نرخ دلار به نوعی همانند بالا رفتن فشار خون بدن انسان است. بدن انسان نیز تا حد خاصی توانایی تحمل فشار خون را دارد و از حد خاصی به بعد دیگر سکته می‌کند.

وی در پاسخ به این سوال که چه نرخ دلاری می‌تواند برای اقتصاد کشور خطرناک باشد، پاسخ می‌دهد: تعیین این نرخ دقیق سخت است و بسته به شرایط اقتصادی کشور می‌تواند متفاوت باشد. اما برداشت من این است که نرخ دلار بین 12 تا 15 هزار تومان باعث سکته در اقتصاد ایران می‌شود. چرا که اقتصاد ایران تحمل اینگونه نرخ‌های دلار را ندارد. حتی به نظرم در دو الی سه ماه آینده با دلار 12 هزار تومان نیز بازار کالا و بازار نیروی کار قفل خواهد شد و شاید 50 تا 70 درصد بنگاه‌های تولیدی ما به مرز تعطیلی بیفتند که باعث آشفتگی در اقتصاد می‌شود. قطعا اثر دلار 12 هزار تومانی تا دو یا سه ماه آینده به بنگاه‌های ما می‌رسد.