به گزارش تجارت نیوز، صادرات نفت ایران، به عنوان مهم‌ترین منبع ارزآوری برای کشور، مورد توجه همگان است. از این رو، طبیعی است که هر خبری در این زمینه، توجه مردم را برانگیزد.
در روزهای گذشته، نامه‌ای مربوط به بی‌کیفیت بودن نفت تولیدی ایران منتشر شد. در این نامه، مدیرعامل تولید شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، از افزایش میزان آب و نمک همراه نفت‌خام سنگین دریافتی در پایانه خارگ خبر داد. همچنین در این نامه ذکر شد که میزان آب و نمک در دو هفته اخیر افزایش داشته و در حال حاضر بیش از 12 برابر حد مجاز است.
مطابق آنچه در نامه ذکر شده، این موضوع باعث توقف بارگیری نفت‌کش‌های صادراتی اعتراض مشتریان خارجی شده است.
آن طور که معلوم است، نفت استخراج‌شده از چاه باید از واحدهای نمک‌زدایی و نم‌زدایی عبور کند و این اتفاق به مواردی چون افت فشار چاه‌های نفتی، کاهش بهره‌وری در واحدهای نمک‌زدایی و نم‌زدایی و … نسبت داده شد. اما در پی افزایش گمانه‌زنی‌ها در مورد چرایی افزایش میزان آب و نمک نفت سنگین، وزارت نفت اطلاعیه منتشر کرد و این موضوع را طور دیگری جلوه داد.
اطلاعیه وزارت نفت در واکنش به اخبار منتشرشده درباره کاهش کیفیت نفت و تناقض‌های آماری صادرات نفت، چندین موضوع مهم را مطرح می‌کند که نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. این اطلاعیه نه تنها به شفاف‌سازی کمک نکرده، بلکه با ادبیاتی دفاعی و غیرپاسخگو، سوالات بیشتری را در اذهان عمومی ایجاد کرده است.
اطلاعیه وزارت نفت شامل چه نکاتی است؟
در ابتدا لازم است توضیح داده شود که در شرایط تحریمی، ایران مجبور به ارائه تخفیف‌های نفتی برای فروش نفت خود و به‌کارگیری روشهایی برای دور زدن نفت است. از این رو، کاهش کیفیت نفت می‌تواند به کاهش تقاضای جهانی برای نفت ایران و در نتیجه کاهش درآمدهای نفتی منجر شود و حساسیت مردم نسبت به چنین موضوعی بسیار طبیعی و بدیهی است.
در توضیحات وزارت نفت، تنها اخلال در صادرات تکذیب شده و موضوع افزایش آب و نمک نفت سنگین، تکذیب نشده است. در بخشی از این توضیحات آمده است: «مشکل پیش آمده در بخش افزایش حجم آب و نمک در نفت خام، مسبوق به سابقه بوده و در امر تولید، فرآیندی طبیعی است و با اقدام‌های صورت گرفته در هفته‌های اخیر به‌زودی حل می‌شود.»
در ادامه اطلاعیه عنوان شد: «به‌طور کلی در مواقعی که ظرفیت تولید نفت خام در بالاترین حالت ممکن قرار داشته یا سیاست‌های افزایش تولید در دستور کار است، نوسانات آب و نمک نفت خام دستخوش تغییرات شده که جای نگرانی نداشته و به‌ویژه بر قیمت جهانی نفت خام ایران تاثیری ندارد، چراکه محصول بی‌کیفیت به هیچ عنوان بارگیری نمی‌شود.»
با توجه به این داده‌ها باید گفت که افزایش آب و نمک نفت سنگین تکذیب نشده، بلکه اتفاقا ضمن تائید در اطلاعیه منتشرشده، وعده برطرف شدن آن داده شده است. این بدان معناست که شاید به قول مسئولان این وزارت‌خانه، نفت بی‌کیفیت برای صادرات بارگیری نشود، اما 12 برابر شدن میزان آب و نمک در نفت سنگین، منجر به افزایش هزینه‌ها برای نمک‌زدایی و نم‌زدایی می‌شود.
همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، موضوع افزایش میزان نمک و آب نفت سنگین می‌تواند به افت فشار چاه نفتی یا قدیمی بودن آن مربوط شود. باید گفت اگر وزارت نفت نوسانات نمک و آب را عادی جلوه می‌دهد، باید افت فشار طبیعی هم برای آن‌ها عادی باشد و کاری در زمینه فشارافزایی انجام دهند.
ادبیات دفاعی و غیرپاسخگو وزارت نفت
در اطلاعیه منتشرشده از سوی وزارت نفت، نکاتی وجود دارد که نیازمند بررسی است. در بخشی از این اطلاعیه آمده است: «موفقیت‌های اخیر وزارت نفت ایران در افزایش تولید نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی و گذر از سرمای طولانی، به‌ویژه کسب رکورد صادرات نفت خام در 10 سال گذشته موجب تحریم وزیر نفت ایران (که دارای تبحر و تجاربی ارزشمند در صادرات نفت و فراورده‌های نفتی است) از سوی آمریکا شد، بنابراین اگر در مسیر توفیق‌های اخیر کمکی نکرده، زیبنده آن است که با دشمنان مردم این مرز و بوم ناخواسته همسو و هم‌کلام نشوید.»
در پایان این اطلاعیه آمده است: «این روزها و در شرایط جنگ اقتصادی برخی افراد در فضای مجازی مبادرت به انتشار اطلاعاتی ناصحیح و مغرضانه در خصوص صادرات نفت خام کشور می‌کنند که در تعارض روشن با منافع ملی است، اگرچه وزارت نفت هرگز در تله پاسخگویی و افشای اطلاعات نمی‌افتد.»
این واکنش نه‌تنها به ابهامات پایان نمی‌دهد، بلکه نشان‌دهنده نبود تمایل به شفاف‌سازی است. وزارت نفت از سال 97 تاکنون دیگر هیچ آماری مربوط به صادرات نفت منتشر نکرده است و این سیاست را برای سواستفاده نکردن دیگر کشورها پیاده کرده‌اند.
این در حالی است که اطلاعات محرمانه مانند نام کشتی‌ها، نام بندرهای تخلیه، میزان نفت جابه‌جا شده و… همگی توسط موسسات بین‌المللی ردیابی نفت‌کش‌ها شناسایی و منتشر می‌شود. این بدان معناست که تنها مردم ایران از آمار رسمی و شفاف محروم ماندهاند، چراکه هم این موسسات کماکان به کار خود ادامه می‌دهند و هم روز به روز عوامل بیشتری که در صادرات نفت ایران دخیل هستند، تحریم می‌شوند.
در چنین شرایطی، نه‌تنها وزارت نفت هیچ آماری برای شفاف‌سازی منتشر نمی‌کند، بلکه با ادبیاتی غیرمسئولانه، پاسخگویی را نوعی «تله» می‌داند! لازم به ذکر است که همین نبود شفاف‌سازی می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی و افزایش شایعات دامن بزند.
تناقض‌های آماری در صادرات نفت
در بخشی از اطلاعیه منتشرشده از سوی وزارت نفت به ارائه آمار ناصحیح و مغرضانه صادرات نفت در روزهای اخیر اشاره شد که با کمی بررسی مشخص می‌شود که منظور آن‌ها چه آماری است.
محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در اسفندماه سال جاری به تشریح آخرین وضعیت اقتصادی در کشور پرداخت. صحبت‌های او مطابق آن چه سایت بانک مرکزی منتشر کرده، به شرح زیر است: صادرات کشور در 11 ماهه ابتدایی با رقم بیش از 53.3 میلیارد دلار (بدون اقلام نفتی)، 18.8 درصد رشد را داشت؛ در حالی که واردات با ثبت رقم حدود 63 میلیارد دلار رشدی معادل 5.6 درصد داشته است.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: تراز تجاری گمرکی عدد 10 میلیارد دلار منفی را نشان می‌دهد ولی این ارقام بدون صادرات نفت محاسبه شده است و با اضافه کردن صادرات نفت به این ارقام در حدود 15 میلیارد دلار تراز تجاری کشور مثبت می‌شود.
برخی رسانه‌ها با استفاده از این آمار، صادرات 11 ماهه نفت ایران را ۲۵ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. همچنین آن‌ها به گزارش شش ماهه بانک مرکزی ارجاع داده‌اند که در آن صادرات نفتی کشور 23 میلیارد دلار بود و این سوال را مطرح کرده‌اند که در این پنج ماه کشور تنها دو میلیارد دلار صادرات نفت داشته است؟
در این میان دو نکته وجود دارد. نکته اول آن است که گرچه رقم تا حدی درست است، اما تنها مربوط به صادرات نفت است، نه صادرات نفتی. آمار «صادرات نفتی» که بانک مرکزی در عملکرد نیمه نخست سال منتشر کرده است، مربوط به صاردات نفت، گاز، میعانات و… می‌شود. اما آماری که فرزین در گفته‌های خود مطرح کرده، احتمالا تنها مربوط به صادرات نفت است.
رئیس کل بانک مرکزی با بیان آمار تراز تجاری بدون احتساب نفت و با احتساب نفت، در کنار میزان واردات و صادرات غیرنفتی، استخراج صادرات نفت را بسیار آسان کرد. مطابق آمار بیان‌شده، صادرات نفت حدود 24.7 میلیارد دلار برآورد می‌شود و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، با توجه به اظهارات فرزین این رقم احتمالا تنها مربوط به صادرات نفت است.
نکته دوم در این زمینه، تناقض آماری است. عبدالناصر همتی، رئیس اسبق اقتصاد، در پستی که در دی ماه در شبکه ایکس منتشر کرد، این طور توضیح داد: بر اساس جدیدترین آمار گمرک در 10 ماهه سال جاری، با احتساب بیش از 30 میلیارد دلار صادرات نفت در این دوره، مازاد تراز تجاری(نفتی و غیرنفتی) به بیش از 28 میلیارد دلار می‌رسد.
در این زمینه باید گفت حتی اگر دو موضوع «صادرات نفتی» و «صادرات نفت» توسط برخی از رسانه‌ها اشتباه برداشت شده باشد، اما وزیر اسبق اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی دو آمار متفاوت از صادرات نفت ارائه داده‌اند. چطور ممکن است که آمار 10 ماهه صادرات نفت، 30 میلیارد دلار و آمار 11 ماهه، حدودا 24.7 میلیارد دلار باشد؟
در چنین مواقعی که تناقض‌های بسیاری در مورد صادرات نفت، به عنوان مهم‌ترین درآمد ارزی کشور وجود دارد، آیا درست است که وزارت نفت از مسئولیت خود شانه خالی کند و شفاف‌سازی در این زمینه را «تله» تلقی کند؟
کاهش صادرات نفتی ایران نسبت به سال 1402؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، دو آمار 30 میلیارد دلار و 25 میلیارد دلار در مورد صادرات نفت وجود دارد. باید گفت درستی هر یک از این ارقام، حقیقت تلخی را روشن می‌کند. آن حقیقت کاهش صادرات نفتی ایران در سال 1403 است.
صادرات نفتی کشور در سال 1402، مطابق آمار بانک مرکزی، بیش از 56 میلیارد دلار بود. با این که این آمار مربوط به صادرات نفت، گاز، میعانات و… می‌شود، اما به نظر نمی‌رسد آمار 30 میلیارد دلار یا 25 میلیارد دلاری نفت بتواند تا آخر سال و با احتساب دیگر فرآورده‌ها، صادرات 56 میلیارد دلاری سال 1402 را رد کند.
این تناقض‌های آماری نیاز به بررسی دقیق‌تر و شفاف‌سازی رسمی از سوی وزارت نفت دارد. مردم ایران حق دارند از جزئیات درآمدهای نفتی کشور مطلع شوند، زیرا این درآمدها مستقیما بر معیشت و اقتصاد کشور تاثیر می‌گذارند.
ادعای شکستن رکورد صادرات نفت تا چه میزان صحت دارد؟
در بخشی از اطلاعیه منتشرشده از سوی وزارت نفت، ادعا شده است که رکورد 10 سال اخیر صادرات نفت در زمان محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، شکسته شده است.
لازم به ذکر است که خود وزیر نفت در پایان جلسه روز 17 بهمن ماه هیئت دولت، عنوان کرد: در دی ماه رکورد بیش از 10 سال گذشته در صادرات نفت زده شده است.
این ادعا در حالی دو بار مطرح می‌شود که با یک بررسی ساده می‌توان به آن شک کرد. در دوره برجام یعنی سال‌های ۹۵ و ۹۶، صادرات نفت ایران به طور متوسط ۲.۱ میلیون بشکه در روز بود. حتی در اردیبهشت ۱۳۹۷، صادرات نفت ایران به حدود ۲.۸ میلیون بشکه در روز رسید. آیا در دی ماه سال جاری رکورد فروش 2.8 میلیون بشکه شکسته شده است؟
در حال حاضر، به طور میانگین آمار صادرات نفت ایران 1.5 میلیون بشکه در روز است. این رقم مطابق آمار تمامی موسسات بین‌المللی ردیابی نفت‌کش‌ها برآورد شده است. موسسه تانکر ترکرز، به عنوان یکی از موسسات ردیاب نفت‌کش‌ها و از موسساتی که اوپک نیز به عنوان یک پایگاه داده دقیق به آن استناد می‌کند، صادرات نفت ایران در دی ماه سال جاری را حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز نشان داد.
در چنین شرایطی باید گفت اگر صادرات نفت واقعا رکورد 2.8 درصدی را زده است، پس چرا وصول درآمدهای آن به کشور رخ نمی‌دهد؟ با شکستن رکورد صادرات نفت و وصل درآمدهای نفتی نباید اندکی از تلاطم ارزی کاسته می‌شد؟
آیا باید این برداشت انجام شود که صادرات نفت افزایش یافته است اما آن قدر این صادرات غیررسمی و غیرشفاف شده که حتی درآمدهای آن وصول نمی‌شود؟
ضرورت شفاف‌سازی در وزارت نفت
تناقض‌های آماری و ادعاهای مختلف درباره صادرات نفت ایران نیاز به شفاف‌سازی بیشتری دارد. وزارت نفت باید با ارائه آمار دقیق و شفاف، به این ابهامات پایان دهد. اختلاف در آمار درآمدهای نفتی ممکن است نشان‌دهنده مشکلات در وصول درآمد، تاثیر تحریم‌ها بر صادرات نفتی یا کاهش تقاضای جهانی برای نفت ایران باشد. این موضوع نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد.
در نهایت، شفاف‌سازی و پاسخگویی به سوالات عمومی نه تنها «تله» نیست، بلکه وظیفه وزارتخانههاست. وزارت نفت باید به جای ارائه ادعاهای متناقض و ناصحیح و «تله» خواندن ارائه آمار نفتی، با ارائه آمار دقیق و شفاف، به این ابهامات پایان دهد.
برای مطالعه بیشتر گزارش نفت غیرشفاف را در تجارت‌نیوز بخوانید.
