تعرفه‌گذاری وارونه وزارت نیرو / صنایع با بهره‌وری بالاتر تعرفه برق سنگین‌تری نسبت به دیگر صنایع دارند!

به گزارش تجارت نیوز، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی وضعیت نظام تعرفه‌گذاری برق را بررسی کرده است. آنها با بررسی میزان افزایش قیمت برق صنایع مختلف، نسبت قیمت برق پرداخت‌شده توسط صنایع را با عملکرد، بهره‌وری و درآمدزایی این صنایع سنجیده‌اند.

تغییر ساختار تعرفه برق صنایع

با تغییر مصوبه تعرفه‌های برق صنایع در سال 1403 و تصویب قانون مانع‌زدایی از صنعت برق، نوع قیمت‌گذاری برق صنایع تغییر کرد.

براساس این مصوبه، نرخ قراردادهای تبدیل انرژی به مبلغ 7243 ریال به ازای هر کیلووات‌ساعت تعیین شد. در مصوبه مذکور، گروه‌بندی مشترکان صنعتی و نرخ تعرفه برق آنها نسبت به گروه‌بندی سال‌های گذشته تغییراتی داشت. برای مثال کلیه صنایع فولادی، مس، فلزات اساسی و کانی‌های فلزی، واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی با قدرت قراردادی دو مگاوات و بیشتر در سال 1402 در یک گروه قرار داشتند، اما در سال 1403 به سه گروه صنایع تولید فروآلیاژ، صنایع تولید پالایشگاهی و پتروشیمی (پتروپالایش) و صنایع انرژی‌بر (به جز آلومینیوم، فروآلیاژ و پتروپالایش) تقسیم شده‌اند.

بنابراین تغییر اصلی تعرفه‌های برق صنایع در سال 1403 نسبت به سال قبل آن، افزایش تعداد گروه‌های تعرفه ناشی از تفکیک برخی صنایع از یکدیگر و همچنین تغییرات در قدرت قراردادی در اغلب صنایع بود.

تعرفه‌های برق صنایع برای سال ۱۴۰۴ نیز در اسفند 1403 طی ابلاغیه وزیر نیرو اعلام شد. بر اساس مفاد این مصوبه، نرخ قراردادهای تبدیل انرژی برای سال ۱۴۰۴ معادل 9982 ریال به ازای هر کیلووات ساعت تعیین شد.

آن‌طور که مرکز پژوهش‌های مجلس عنوان کرده است، افزایش تعرفه برق صنایع در سال 1403، به طور عمده بر صنایع انرژی‌بر اعمال شده است.

افزایش درآمدهای توانیر با افزایش قیمت برق صنایع

طبق صورت‌های مالی شرکت توانیر در سال 1402، میزان افزایش درآمد ناشی از اصلاح تعرفه‌های برق صنایع برمبنای متوسط نرخ قراردادهای تبدیل انرژی، حدود 535 هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود. بنابراین، یکی از پیامدهای مهم اصلاح تعرفه‌های برق صنایع، افزایش قابل توجه درآمدهای شرکت توانیر نسبت به سال‌های قبل از این اصلاح بوده و به بیان دیگر، افزایش درآمد ناشی از اصلاح تعرفه‌ها به کاهش انباشت بدهی‌های شرکت توانیر کمک کرده است.

همان‌طور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود، در سال‌های 1397 تا 1399 درآمد توانیر به طور تقریبی ثابت بوده است. با اصلاح تعرفه برق صنایع در قوانین بودجه سال‌های 1400 و 1401 این درآمدها جهش کرده و با اجرای کامل این درآمد طبق ماده 3 قانون «مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق» در سال 1402 رشد درآمدها بیشتر شده است.

در همین زمینه می‌توان پرسید با توجه به افزایش درآمدهای توانیر به دلیل قانون مانع‌زدایی از صنعت برق، چرا همچنان از محل منابع مالی ایجادشده، سرمایه‌گذاری برای افزایش بهره‌وری صنعت برق، نوسازی نیروگاه‌ها و خطوط انتقال و البته سرمایه‌گذاری برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر صورت نگرفته و نمی‌گیرد؟

مقایسه قیمت برق صنایع و بهره‌وری آنها

حال نیاز است که با توجه به افزایش تعرفه برق صنایع مختلف، اقتصادی بودن میزان افزایش نسبت به بهره‌وری صنایع سنجیده شود. برای مقایسه وضعیت قیمت برق صنایع و بهره‌وری آنها در استفاده از انرژی مذکور، لازم است که شاخص‌های متعددی بررسی شوند.

نمودار بالا نسبت هزینه برق صنایع مختلف به مجموع هزینه‌های آنها را نشان می‌دهد. آن‌طور که از شواهد پیداست، هزینه برق فلزات اساسی بیش از سایر هزینه‌های آنهاست. این موضوع از نیاز بالای این صنایع به انرژی برق نشان دارد، اما باید دید آیا با توجه به نیاز بالای این صنایع به برق، بهره‌وری آنها نسبت به تعرفه‌ای که می‌پردازند، توجیه اقتصادی دارد؟

در همین زمینه لازم است شاخص شدت مصرف برق بررسی شود. شدت مصرف برق به صورت نسبت مصرف برق سالانه هر صنعت بر درآمدهای سالیانه همان صنعت تعریف شده است. به عبارت دیگر، شدت مصرف برق نشان می‌دهد که به‌ازای هر واحد درآمد ایجاد شده توسط هر صنعت، چه مقدار برق مصرف شده است. بنابراین صنایعی که وابستگی بیشتری به برق دارند، شدت مصرف برق آنها بیشتر است. این شاخص همچنین می‌تواند بیانگر میزان مصرف بهینه برق در واحدهای صنعتی باشد. صنایعی که شدت مصرف برق بیشتری دارند، از افزایش تعرفه‌های برق به میزان بیشتری متاثر می‌شوند.

با توجه به آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، شدت مصرف برق کارخانه‌های سیمان در رتبه اول و فلزات اساسی در رتبه دوم قرار دارند. این موضوع بدان معناست که کارخانه‌های سیمان به ازای هر واحد درآمد ایجادشده، برق زیادی مصرف می‌کنند. به بیان دیگر، کارخانه‌های سیمان به ازای هر میلیون ریال درآمد، حدود هفت کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند.

با این که میزان مصرف برق کارخانه‌های سیمان بسیار بالاتر از فلزات اساسی است، اما تعرفه برق آنها که توسط وزارت نیرو تعیین شده، کمتر از تعرفه برق صنایع تولید فروآلیاژ و آلومینیوم است. نرخ تعرفه برق صنایع سیمانی در سال 1404، 4991 ریال است. این در حالی است که تعرفه برق کارخانه‌های آلومینیوم و صنایع تولید فروآلیاژ به ترتیب 6987 ریال و 9982 ریال هستند.

مقایسه تعرفه برق صنایع با درآمد صادراتی آنها

شاخص مهم دیگر در مقایسه تعرفه برق صنایع، سهم درآمدهای صادراتی از مجموع درآمدهای صنایع مختلف است. در میان گروه‌های مختلف صنایع، صنایع پتروشیمی و پالایشی، بیشترین سهم درآمدهای صادراتی را داشته‌اند. در مورد گروه‌های فلزات اساسی و سیمان نیز می‌توان گفت گرچه سهم درآمدهای صادراتی این گروه‌ها به طور تقریبی یکسان بوده، اما تعرفه برق صنایع فلزات اساسی چندین برابر بیشتر از صنایع سیمان است. در همین زمینه باید پرسید نظام تعرفه‌گذاری برق صنایع مختلف چه توجیهی دارد؟

سهم درآمدهای صادراتی دو گروه سیمان و صنایع فلزات اساسی به طور تقریبی با هم برابر است. با این حال، سهم هزینه برق در قیمت تمام شده محصولات صنایع سیمانی حدود نصف همین سهم در صنایع فلزات اساسی است و شدت مصرف برق در صنایع سیمانی به طور تقریبی دو برابر صنایع فلزات اساسی است. با این حال، تعرفه برق صنایع فلزات اساسی بیشتر از صنایع سیمان است. این در حالی است که صنایع سیمان هم بهره‌وری پایین‌تری دارند و هم سهم برق از قیمت تمام‌شده محصول آنها کمتر از صنایع فلزات اساسی است.

به بیان دیگر، صنایع فلزات اساسی که مصرف برق بالاتری دارند و به ازای هر واحد درآمد، برق کمتری نیز مصرف می‌کنند و بهره‌وری بالاتری دارند، باید تعرفه برق بالاتری نیز بپردازند. این موضوع موجب کاهش انگیزه فعالان اقتصادی می‌شود.

باید سازوکاری در نظام تعرفه‌گذاری تعبیه شود که بهره‌وری صنایع و میزان درآمد صادراتی آنها نیز در شیوه تعرفه‌گذاری مدنظر قرار گیرد.

صنایع که با فرا رسیدن فصل گرما مجبور به تحمل قطعی برق شدند و این بار باید قربانی نحوه تعرفه‌گذاری وزارت نیرو نیز باشند. نبود نگاه اقتصادی به صنایع و بهره‌وری آنها در قیمت‌گذاری انرژی می‌تواند از انگیزه بنگاه‌های اقتصادی بکاهد. صنایع ایران در شرایط سخت کشور با انواع مشکلات از جمله تحریم، سرمایه‌گذاری، کمبود مواد اولیه، ناترازی انرژی و … دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در چنین شرایطی اگر نظام تعرفه‌گذاری برق و دیگر حامل‌های انرژی شرایط صنایع و بهره‌وری آنها را در نظر نگیرند و به بیان دیگر نظام انگیزشی خاصی را رعایت نکنند، تشدید رکود در صنایع و کاهش انگیزه فعالان اقتصادی را سرعت می‌بخشند.

برای مطالعه بیشتر گزارش هزینه تولید برق خورشیدی 40 درصد عدم‌النفع صنایع را در تجارت‎‌نیوز بخوانید.