به گزارش تجارت نیوز، صنعت نفت ایران در شرایط تحریمی، با چالش‌های متعددی روبه‌روست. از به‌کارگیری راه‌هایی برای دور زدن تحریم گرفته تا اعمال تخفیف نفتی برای فروش نفت، همگی از راه‌هایی هستند که ایران به دنبال مواجه شدن با تحریم‌های بین‌المللی اتخاذ می‌کند.
در همین زمینه، در گزارش ماهانه اوپک که روز چهارشنبه 22 اسفندماه منتشر شد، قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در فوریه ۲۰۲۵، ۷۷ دلار و ۴۱ سنت عنوان شد که نسبت به ژانویه ۲۰۲۵ کاهشی ۲.۸ درصدی (معادل دو دلار و ۲۴ سنت) داشت.
میانگین قیمت نفت سنگین ایران از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون نیز به ۷۸ دلار و ۵۸ سنت رسیده است که در مقایسه با میانگین ۸۰ دلار و ۲۴ سنت در سال ۲۰۲۴ کاهش قیمت را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، تولید نفت ایران در همین دوره 80 هزار بشکه در روز افزایش یافت و به سه میلیون و 30 هزار بشکه در روز رسید. این رقم برابر با تولید سپتامبر 2023 بوده که بالاترین میزان از 2018 تاکنون محسوب می‌شود. این افزایش تولید ممکن است تلاشی برای جبران کاهش درآمد ناشی از کاهش قیمت نفت باشد.
با این حال باید دو موضوع افزایش تولید نفت و کاهش قیمت نفت ایران بررسی شود. آیا تشدید تحریم‌ها ایران را به سمت سیاست تولید حداکثری و اعمال تخفیف‌های بیشتر سوق داده است؟
تخفیف‌های سنگین و تهاتر کالا
کاهش قیمت نفت در مقایسه با میانگین ۸۰ دلار و ۲۴ سنت در سال ۲۰۲۴، می‌تواند نشان‌دهنده استراتژی‌های مختلف ایران برای جبران درآمدهای کاهش‌یافته ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های صادراتی باشد.
تخفیف‌های سنگین در قیمت نفت ایران و همچنین تهاتر کالا به جای پرداخت نقدی، احتمالا یکی از دلایل این کاهش قیمت‌هاست. ایران برای حفظ سهم خود در بازار جهانی و جذب مشتریان در شرایط تحریم‌ها، مجبور به ارائه تخفیف‌های قابل توجهی شده است. این تخفیف‌ها، گرچه ممکن است باعث افزایش حجم صادرات شوند، اما درآمد واقعی حاصل از فروش نفت را کاهش می‌دهند.
با توجه به تحریم‌های متعدد نفتی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، علیه ایران وضع کرده است، این احتمال وجود دارد که ایران برای تداوم صادرات خود مجبور به کاهش قیمت نفت یا همان افزایش تخفیف‌های نفتی شده باشد.
به بیان دیگر، ایران ممکن است قیمت رسمی فروش نفت خود را کاهش دهد تا صادرات افزایش یابد. وقتی ایران نفت خود را با تخفیف‌های بیشتر عرضه کند، میانگین قیمت نفت فروخته‌شده در آمارهای اوپک کاهش پیدا می‌کند.
از این رو، یکی از سناریوهای محتمل در مورد کاهش قیمت نفت ایران، فشارهای تحریمی علیه صنعت نفت ایران و افزایش تخفیف‌ها توسط مسئولان برای تداوم صادرات می‌تواند باشد.
سناریو بی‌کیفیت شدن نفت تولیدی؟
یکی از موضوعاتی که می‌تواند از علل کاهش قیمت نفت ایران باشد، کاهش کیفیت نفت تولیدی ایران است. در روزهای گذشته، نامه‌ای مربوط به بی‌کیفیت بودن نفت تولیدی ایران منتشر شد. در این نامه، مدیرعامل تولید شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، از افزایش میزان آب و نمک همراه نفت‌خام سنگین دریافتی در پایانه خارگ خبر داد. همچنین در این نامه ذکر شد که میزان آب و نمک در هفته‌های اخیر افزایش داشته و در حال حاضر بیش از 12 برابر حد مجاز است.
مطابق آن چه در نامه ذکر شده، این موضوع باعث توقف بارگیری نفت‌کش‌های صادراتی و اعتراض مشتریان خارجی شده است.
وزارت نفت در مورد نامه منتشرشده، اطلاعیه‌ای منتشر کرد و در آن اطلاعیه اختلال در صادرات نفت را تکذیب و عنوان کرد که اگر کیفیت نفت در حوزه صادراتی تحت تاثیر قرار گیرد به هیچ عنوان عملیات انتقال و صادرات تحقق نمی‌یابد.
اما نهایتا در اطلاعیه وزارت نفت، افزایش آب و نمک نفت تولیدی تکذیب نشد و در اطلاعیه مذکور به صراحت عنوان شد: مشکل پیش آمده در بخش افزایش حجم آب و نمک در نفت خام، مسبوق به سابقه بوده و در امر تولید، فرآیندی طبیعی است و با اقدام‌های صورت گرفته در هفته‌های اخیر به‌زودی حل می‌شود.
باید گفت که اگر کیفیت نفت تولیدی ایران پایین آمده باشد، مسئولان مجبور می‌شوند هزینه بیشتری برای نمک‌زدایی و نم‌زدایی انجام دهند. در این میان، ارزش نفت تولیدی کمتر می‌شود و بخشی از کاهش قیمت نفت ایران می‌تواند به این موضوع مربوط باشد.
ارتباط افزایش تولید نفت با بی‌کیفیت شدن آن
یکی دیگر از موضوعات مورد توجه در گزارش اوپک، موضوع افزایش تولید نفت در ایران است. آن طور که اوپک گزارش داده، تولید نفت ایران 80 هزار بشکه در روز افزایش یافته و به سه میلیون 30 هزار بشکه در روز رسیده است.
افزایش تولید نفت برای رکوردشکنی، می‌تواند موجب بروز مشکلاتی مانند افزایش درصد آب و نمک در نفت خام شود. این موضوع در اطلاعیه وزارت نفت نیز تایید شده است. به گفته آن‌ها، در مواقعی که ظرفیت تولید نفت خام در بالاترین حالت ممکن قرار داشته یا سیاست‌های افزایش تولید در دستور کار است، نوسانات آب و نمک نفت خام دستخوش تغییرات شده که جای نگرانی نداشته و به‌ویژه بر قیمت جهانی نفت خام ایران تاثیری ندارد، چراکه همان‌طور که عنوان شد محصول بی‌کیفیت به هیچ عنوان بارگیری نمی‌شود.
باید گفت اگر تاثیر این موضوع بر کاهش قیمت نفت در نظر گرفته نشود، در هر صورت تاثیر افزایش تولید نفت در نوسانات آب و نمک نفت خام نمی‌تواند کتمان شود. اگر میزان آب و نمک در نفت خام افزایش یابد، هزینه‌های نمک‌زدایی و نم‌زدایی نیز به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این فرایندها برای بهبود کیفیت نفت خام و آماده‌سازی آن برای پالایش ضروری است.
این موضوع می‌تواند به افت فشار چاه نفتی یا قدیمی بودن چاه مربوط شود. افزایش آب در نفت خام می‌تواند نشان‌دهنده افت یا کاهش فشار مخازن باشد. با گذشت زمان و استخراج نفت، مخازن نفتی به تدریج تخلیه می‌شوند و فشار آن‌ها کاهش می‌یابد. افت فشار به دلیل برداشت‌های متعدد، تا حدی می‌تواند موضوعی طبیعی باشد و در این زمینه به سرمایه‌گذاری برای فشارافزایی و بهبود کیفیت نفت نیاز است.
این موضوع در مورد میدان گازی پارس جنوبی هم رخ داد و وزارت نفت اقدام به سرمایه‌گذاری 17 میلیارد دلاری برای فشارافزایی این میدان انجام داد. باید پرسید اگر وزارت نفت به ضرورت فشارافزایی در میادین گازی پی برده، آیا بهتر نیست در صورت نیاز، چنین اقداماتی را برای میادین نفتی هم انجام دهد؟
آن چه در این میان پیداست، افزایش میزان آب و نمک در نفت تولیدی ایران، به دلیل سیاست افزایش تولید نفت است. اما نیاز است که علاوه بر افزایش کمی تولید، به کیفیت آن نیز توجه شود. در غیر این صورت، صرف تولید نفت شاید نتواند برای اقتصاد کشور مفید باشد.
جبران درآمدهای از دست رفته؟
کاهش قیمت نفت و افزایش تولید ممکن است تلاشی برای جبران درآمدهای کاهش‌یافته باشد، اما این استراتژی‌ها نیاز به تحلیل دقیق‌تری دارند. علاوه بر این، نگرانی‌ها در مورد کاهش کیفیت نفت ایران به دلیل افزایش تولید بدون توجه به کیفیت آن، می‌تواند به پیچیدگی‌های اقتصادی کشور اضافه کند.
در چنین شرایطی، مسئولان از افزایش صادارت نفتی و حتی شکستن رکورد آن سخن به میان آوردند. موضوعی که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، در دی ماه سال جاری در حاشیه جلسه هیات دولت آن را تایید کرد. همچنین وزارت نفت در اطلاعیه منتشرشده خود از افزایش صادرات نفت به مدد فعالیت‌های وزیر نفت خبر داده است. اما آیا این اظهارات در کنار افزایش تخفیف‌ها و شواهد موجود در مورد صادرات نفتی، صحت دارد؟ آیا منظور مسئولان از شکستن رکورد صادرات نفت، افزایش صادرات نفتی از طریق افزایش تخفیف‌های نفتی است؟
اگر مسئولان افزایش صادرات نفت را از طریق افزایش تخفیف‌های نفتی انجام داده‌اند، باید گفت این موضوع شاید افتخار چندانی نداشته باشد. چراکه افزایش صادرات از طریق افزایش تخفیف‌های نفتی، به معنای کاهش درآمد نفتی برای کشور است.
این مسائل نیاز به شفاف‌سازی بیشتر از سوی مسئولان دارند تا مشخص شود که چرا قیمت نفت ایران کاهش یافته و چه ارتباطی میان کاهش کیفیت نفت و افزایش تولید آن وجود دارد؟ اگر ارتباطی نیست، آیا بازگشت سیاست فشار حداکثری منجر به افزایش تخفیف‌ها و این گونه مشکلات در صنعت نفت شده است؟
برای مطالعه بیشتر گزارش آمار صادرات نفت محرمانه‌تر از همیشه؛ وزارت نفت در تله توهمی! را در تجارت‌نیوز بخوانید.
