به گزارش تجارت نیوز، در سال‌های اخیر، با گسترش بحران آب و خشکسالی در خاورمیانه، فناوری‌هایی مانند «ابرپاشی» یا بارورسازی ابرها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این میان، ادعاهایی مبنی بر اینکه کشورهایی مانند امارات متحده عربی با بهره‌گیری از این فناوری، اقدام به «سرقت ابرها» از کشورهای همسایه نظیر ایران می‌کنند، جنجال‌آفرین شده‌اند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که علم هواشناسی و فناوری‌های موجود در زمینه مهندسی آب و جو، تاکنون شواهد علمی معتبری برای چنین امکانی ارائه نداده‌اند. در ادامه، این گزارش ضمن بررسی دقیق فناوری ابرپاشی، به ارزیابی علمی ادعای مطرح‌شده و تحلیل زمینه‌های احتمالی سیاسی و ژئوپلیتیکی آن می‌پردازد.
ابرپاشی چیست؟ نگاهی به فناوری و کاربردها
ابرپاشی یا بارورسازی ابرها یکی از روش‌های مهندسی اقلیم است که در دهه‌های اخیر به‌طور گسترده در کشورهای خشک و نیمه‌خشک مورد استفاده قرار گرفته است. در این فناوری، موادی مانند یدید نقره (AgI) یا نمک‌های هیدروسکوپیک به داخل ابرها تزریق می‌شوند تا فرآیند میعان بخار آب تسهیل شود و قطرات باران تشکیل شوند. هدف اصلی از این روش، افزایش احتمال بارندگی از ابرهایی است که پتانسیل طبیعی برای بارش دارند اما ممکن است به دلیل کمبود هسته‌های میعان یا شرایط ناپایدار جوی، باران ایجاد نکنند.
بر اساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی (WMO)، ابرپاشی تحت شرایط مناسب می‌تواند میزان بارش را بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش دهد. برخی کشورها، مانند چین، تایلند، آمریکا و امارات متحده عربی، برنامه‌های گسترده‌ای برای تحقیق و پیاده‌سازی این فناوری به منظور مدیریت منابع آبی خود دارند.
در امارات، پروژه UAEREP (برنامه تحقیقاتی تقویت باران) از سال ۲۰۱۵ آغاز شده و با حمایت مالی و علمی قابل‌توجه، پژوهشگران بین‌المللی را به‌کار گرفته تا روش‌های مؤثرتری برای افزایش بارندگی در این کشور خشک ارائه دهند.
چرا سرقت ابرها امکان پذیر نیست؟
یکی از خبرگزاری‌های کشور اخیراً در گزارشی مدعی شده که امارات از طریق پروژه‌های گسترده بارورسازی ابرها، اقدام به «سرقت ابرها» از جنوب ایران کرده است اما بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که چنین چیزی از نظر فیزیکی و فناوری فعلی، امکان‌پذیر نیست.
نخست باید در نظر داشت که سامانه‌های جوی، سیستم‌هایی بسیار پیچیده، باز و پویا هستند. ابرها تحت تأثیر ده‌ها عامل متغیر از جمله دمای سطحی، جریان‌های بادی در تروپوسفر، گرادیان‌های فشار، و توزیع رطوبت شکل می‌گیرند و حرکت می‌کنند. امکان هدایت هدفمند یک ابر از یک منطقه به منطقه‌ای دیگر، آن هم در مقیاس جغرافیایی بین‌المللی، فعلاً با دانش بشری ممکن نیست.
مطالعات علمی نشان می‌دهند که ابرپاشی تنها می‌تواند بر ابرهایی که در یک منطقه خاص و در شرایط مناسب جوی حضور دارند، اثر بگذارد و احتمال بارش را اندکی افزایش دهد. این فناوری در عمل، «ابر» را خلق نمی‌کند و قادر به انتقال آن از یک منطقه به منطقه دیگر نیست. بنابراین، برداشت مفهومی «سرقت» ابر از منظر علمی، بی‌اساس و ناشی از برداشت نادرست از عملکرد این فناوری است.
این نخستین‌بار نیست که چنین ادعاهایی در فضای رسانه‌ای و سیاسی مطرح می‌شود. در سال ۲۰۱۸ نیز یکی از مسئولین مدعی شد که اسرائیل ابرهای ایران را «سرقت» کرده است. این خبر ابتدا توسط رسانه اسپوتنیک فارسی منتشر شد و ادعا می‌کرد که اسرائیل و برخی کشورهای دیگر با دستکاری در وضعیت جوی، مانع از ورود ابرهای بارور به ایران شده‌اند. با این حال، این اظهارات نیز از سوی متخصصان اقلیم‌شناسی و جامعه علمی به شدت رد و فاقد شواهد علمی معتبر تشخیص داده شد.
مطالعات موردی: افزایش بارش در امارات اما نه به ضرر دیگر کشورها
مقاله منتشرشده تحت عنوان «برنامه بارورسازی ابرهای امارات متحده عربی: ارزیابی آماری و فیزیکی» (The UAE Cloud Seeding Program: A Statistical and Physical Evaluation) در مجله علمی Atmosphere به بررسی تأثیر واقعی برنامه‌های بارورسازی ابرها در امارات پرداخته است. بر اساس این مقاله، تحلیل داده‌های راداری و بارش‌سنجی در دوره‌های پیش و پس از آغاز پروژه‌های ابرپاشی نشان داده‌اند که بارندگی در مناطق هدف به‌طور متوسط ۲۳ درصد افزایش یافته است.
علاوه بر این، بررسی ویژگی‌های فیزیکی طوفان‌های ابرپاشی‌شده نشان می‌دهد که این طوفان‌ها دارای حجم اکو، پوشش سطحی و طول عمر بیشتری نسبت به طوفان‌های طبیعی هستند، که همگی مؤلفه‌هایی مهم در فرآیند افزایش بارش محسوب می‌شوند. اما حتی این دستاوردهای قابل‌توجه نیز به معنای «انتقال» باران از کشور دیگر نیست، بلکه حاصل افزایش کارایی ابرهای موجود در آسمان خود کشور امارات است.
برخی مطالعات حتی نشان می‌دهند که در برخی شرایط، ابرپاشی ممکن است باعث تقویت بارندگی در مناطق پایین‌دست (downwind) نیز شود، چرا که ابرهای اصلاح‌شده ممکن است طول عمر بیشتری داشته باشند و بخشی از رطوبت خود را در مناطق مجاور نیز آزاد کنند.
پشت پرده رسانه‌ای ادعاها
ادعاهایی مانند سرقت ابرها اغلب در بستر تنش‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای و در شرایطی که بحران‌های زیست‌محیطی مانند خشکسالی تشدید شده‌اند، مطرح می‌شوند. این ادعاها می‌توانند نقش ابزاری در جلب افکار عمومی، مشروعیت‌بخشی به مواضع سیاسی یا حتی انحراف توجه از دلایل واقعی کمبود آب ایفا کنند.
با توجه به نبود چارچوب حقوقی بین‌المللی دقیق برای مدیریت فعالیت‌های تغییر آب‌وهوایی در مرزهای هوایی کشورها، جای تعجب نیست که چنین مسائل فنی به موضوعات جنجالی و بحث‌برانگیز سیاسی تبدیل شوند.
بر اساس بررسی‌های علمی و تحلیل‌های آماری معتبر، هیچ شواهدی مبنی بر «سرقت ابرها» توسط امارات متحده عربی وجود ندارد. فناوری ابرپاشی در شرایط خاص می‌تواند افزایش متوسطی در بارندگی ایجاد کند، اما تأثیر آن محلی، محدود و تابعی از ساختار ابر و شرایط جوی موجود است.
ابرها قابل انتقال یا دزدیدن نیستند، و مفهوم «سرقت» ابرها در واقع با قوانین علم فیزیک و هواشناسی در تضاد است. چنین ادعاهایی بیشتر ناشی از سوءبرداشت یا انگیزه‌های سیاسی و رسانه‌ای هستند تا یک واقعیت علمی اثبات‌شده.
به جای پرداختن به تئوری‌های غیرمستند، راه‌حل منطقی و پایدار برای چالش کم‌آبی در منطقه، افزایش همکاری‌های علمی، توسعه فناوری‌های بومی برای مدیریت منابع آب، و ایجاد چارچوب‌های بین‌المللی شفاف برای تنظیم فعالیت‌های زیست‌محیطی فرامرزی است.
