هشدار کارشناس: فاصله ایران تا نقطه فاجعه زیست‌محیطی اندک است

به گزارش تجارت نیوز، بحران آب امروز به یکی از مهم‌ترین تهدیدهای قرن بیست‌ویکم بدل شده است؛ تهدیدی که نه مرز می‌شناسد و نه محدود به یک کشور یا قاره است. سازمان ملل متحد بارها هشدار داده است که اگر روند کنونی مصرف، مدیریت ناکارآمد و تغییرات اقلیمی ادامه یابد، تا سال 2050 بیش از نیمی از جمعیت کره زمین با تنش شدید آبی روبه‌رو خواهند شد. این بحران، تنها مسئله‌ای زیست‌محیطی نیست، بلکه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی نیز دارد و می‌تواند به جابه‌جایی گسترده جمعیت، افزایش مهاجرت اقلیمی و بروز درگیری‌های منطقه‌ای منجر شود.

میان نقاط بحرانی جهان، خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای دارد، این منطقه به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک، همواره با محدودیت منابع آبی دست‌وپنجه نرم کرده است، اما آنچه امروز شرایط را وخیم‌تر ساخته، افزایش شتابان جمعیت، رشد شهرنشینی و اتکای بیش از اندازه بر کشاورزی سنتی است. طبق گزارش بانک جهانی، سرانه آب تجدیدپذیر در خاورمیانه و شمال آفریقا طی چند دهه اخیر به کمتر از یک‌ششم میانگین جهانی کاهش یافته است. در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، عراق، سوریه، یمن و اردن، این میزان حتی به زیر 200 مترمکعب برای هر نفر در سال رسیده که به‌مراتب کمتر از خط فقر آبی (1000 مترمکعب) است.

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مهم این منطقه، هم‌زمان با چالش‌های جهانی و منطقه‌ای، با مشکلات ساختاری داخلی نیز مواجه است، تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی، از یک‌سو منابع آبی را تحت فشار قرار داده و از سوی دیگر، الگوهای مصرف ناپایدار و سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ در حوزه کشاورزی و صنعت، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است. خشکی دریاچه‌ها و تالاب‌ها، فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌ها و بروز «نقاط صفر آبی» در تعدادی از شهرها نشانه‌هایی آشکار از این بحران هستند.

کارشناسان محیط زیست معتقدند که آب، مهم‌ترین مسئله راهبردی ایران در دهه‌های پیش‌ِرو خواهد بود و غفلت از مدیریت جامع آن می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای در پی داشته باشد. آنان تأکید می‌کنند که بحران آب در ایران دیگر یک چالش زیست‌محیطی صرف نیست، بلکه به مسئله‌ای ملی و امنیتی تبدیل شده است که حیات نسل‌های آینده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در رابطه با همین موضوع، الهه موحدی؛ کارشناس محیط زیست به تسنیم می‌گوید: یکی از خردمندانه‌ترین اقدامات در مواجهه با بحران‌ها، شناخت جایگاه واقعی در دل آن بحران است.

وی گفت: در خصوص بحران آب در ایران نیز چنین وضعیتی حاکم است و بدون فهم دقیق موقعیت کنونی، هر تحلیل یا سیاست‌گذاری بی‌ثمر خواهد بود.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به ویژگی‌های این بحران بیان کرد: امروز سرزمین ما با پدیده‌ای مواجه است که می‌توان آن را با مفاهیمی همچون «رشد نمایی» و «فاجعه ساده» توضیح داد.

موحدی افزود: رشد نمایی به‌معنای افزایش شتابان و پیوسته فشار بر منابع آب است.
به‌گفته او، کاهش بارش‌ها از یک‌سو و برداشت بی‌رویه از منابع سطحی و به‌ویژه آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر، باعث شده است هر سال نسبت به سال قبل بار سنگین‌تری بر دوش این ذخایر غیرقابل جایگزین گذاشته شود.
وی افزود که این روند در ابتدا آرام به‌نظر می‌رسد اما به‌مرور شتاب می‌گیرد و در نهایت به نقطه‌ای می‌رسد که بازگشتی در کار نیست.

موحدی در ادامه خاطرنشان کرد که «فاجعه ساده» درست در چنین نقطه‌ای رخ می‌دهد، همان‌گونه که یک زنجیر با گسستن تنها یک حلقه فرو می‌ریزد، نظام آبی نیز هنگامی که از آستانه تحمل خود عبور کند دچار فروپاشی خواهد شد.

او با اشاره به نمودهای عینی این بحران تصریح کرد: خشک شدن چاه‌ها، فرونشست زمین، نابودی کشاورزی و شکل‌گیری «نقاط صفر آبی» در شهرها از جمله پیامدهایی است که جامعه به‌طور ملموس با آن روبه‌رو خواهد شد.

این کارشناس محیط زیست اضافه کرد: بحران آب تنها مختص ایران نیست و منطقه خاورمیانه به‌طورکلی در یکی از خشک‌ترین نواحی جهان قرار دارد. سرانه دسترسی به آب در بسیاری از کشورهای منطقه به حدود 170 مترمکعب در سال کاهش یافته، در حالی که حد استاندارد جهانی هزار مترمکعب است.

موحدی تأکید کرد: این کمبود به‌معنای تولید غذای کمتر، توسعه اقتصادی کندتر و افزایش بی‌ثباتی اجتماعی است و همچنین افزایش جمعیت، فشار بر کشاورزی و وابستگی به واردات غذا، این چرخه معیوب را تشدید می‌کند.

او با اشاره به راهکارهای موجود برای مدیریت بحران آب گفت: راهکارها روشن است اما اجرای آن‌ها نیازمند اراده است. بازچرخانی و تصفیه پساب، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری قطره‌ای، تولید محصولات کم‌آب‌بر و حتی نمک‌زدایی، همگی ابزارهایی هستند که باید کنار یکدیگر به‌کار گرفته شوند.

موحدی تصریح کرد: بازسازی نظام توزیع آب، رفع نشتی‌ها و برقراری عدالت در خدمات‌رسانی نیز ضروری است تا احساس تبعیض میان مردم شکل نگیرد.

وی در بخش دیگری از سخنانش تأکید کرد: یکی از مهم‌ترین ضعف‌ها در مدیریت بحران آب، نبود شفافیت و اطلاع‌رسانی صادقانه است.

به‌گفته او، هنگامی که آمار سدها منتشر نمی‌شود یا پیام‌های هشدار ضدونقیض به مردم داده می‌شود، اعتماد عمومی از بین خواهد رفت. کشور به یک نهاد ملی هماهنگ‌کننده نیاز دارد تا سیاست‌ها را یکپارچه کند و تصمیمات پراکنده دستگاه‌ها را سامان دهد.

موحدی در پایان با تذکر اینکه “امروز زمان آن نیست که بحران آب شوخی گرفته شود.”، هشدار داد: فاصله کشور تا نقطه فاجعه اندک است و هر تأخیر می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. تنها با شفافیت، عدالت در خدمات‌رسانی، بهره‌گیری از فناوری و مشارکت مردم می‌توان این بحران را مهار کرد، در غیر این صورت به‌زودی با فروپاشی چرخه‌های حیاتی سرزمین روبه‌رو خواهیم شد.

منبع: تسنیم