چرا طلای کثیف ایران زیر خاک دفن می‌شود؟

به گزارش تجارت نیوز، ایران سالانه بیش از ۳.۵ میلیون تن پلاستیک مصرفی تولید می‌کند، اما کمتر از یک‌چهارم آن دوباره به چرخه بازمی‌گردد. درحالی‌که بانک جهانی تخمین زده است اگر صنایع پتروشیمی کشور بازیافت را در مقیاس صنعتی جدی بگیرند، بیش از ۲ میلیارد دلار ارزش افزوده جدید ایجاد می‌شود. با این وجود، پلاستیک همچنان در ایران بیشتر به‌عنوان زباله تلقی می‌شود تا ماده‌ای ارزشمند برای بازآفرینی اقتصادی. این عقب‌ماندگی نه تنها فرصت‌های اقتصادی، بلکه امکان ایجاد هزاران شغل جدید را هم از بین برده است.

طلای کثیف زیر خاک تهران

پسماند پلاستیکی همیشه به عنوان یکی از مهم‌ترین اطلاق‌های «طلای کثیف» نامیده می‌شود. در آلمان بیش از ۶۷ درصد پلاستیک‌ها وارد چرخه بازیافت می‌شوند و به محصولاتی با ارزش افزوده بالا، از قطعات خودرویی تا بسته‌بندی‌های صادراتی تبدیل می‌شوند. ارزش این چرخه در اروپا به بیش از ۳۰ میلیارد یورو رسیده است. حالا کافی است به تهران نگاه کنیم؛ شهری که روزانه ۷۵۰۰ تن زباله تولید می‌کند و نزدیک به ۹۰۰ تن آن پلاستیک است. اگر حتی نیمی از این پلاستیک‌ها به‌صورت صنعتی بازیافت شود، خوراک صدها کارخانه پایین‌دستی فراهم خواهد شد و هزاران شغل مستقیم ایجاد می‌شود.

فرصت‌های سوخته در صنعت پتروشیمی

پتروشیمی ایران سالانه بیش از ۱۵ میلیارد دلار صادرات مواد پایه دارد، اما سهم حلقه‌های بازیافتی در این صادرات تقریبا صفر است. درحالی‌که کشورهای همسایه، مانند ترکیه، با الگوبرداری از کشورهای پیشرفته در زمینه بازیافت به سرعت در حال ایجاد ظرفیت بازیافت صنعتی هستند. پروژه «Petkim Circular» در ترکیه با سرمایه‌گذاری حدود ۵۰ میلیون دلار توانسته سالانه بیش از ۲۰۰ هزار تن پلاستیک بازیافتی تولید کند. این محصولات به‌طور مستقیم در صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و بسته‌بندی مصرف می‌شوند و بخش بزرگی از آنها به بازار اروپا صادر می‌شود. به همین دلیل، ترکیه تنها در سال ۲۰۲۳ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار صادرات محصول بازیافتی داشت.

الهام از نمونه‌های موفق جهانی

موفقیت تنها به ترکیه محدود نمی‌شود. در ژاپن، نرخ بازیافت پلاستیک‌ها به بیش از ۸۵ درصد رسیده است، چراکه شرکت‌های بزرگ مانند Mitsubishi Chemical روی فناوری‌های بازیافت شیمیایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند و پلاستیک‌های مصرفی را دوباره به مواد اولیه پتروشیمی تبدیل می‌کنند. در آمریکا، غول‌های صنعت مثل Dow و ExxonMobil وارد این عرصه شده‌اند و کارخانه‌های بازیافت شیمیایی راه‌اندازی کرده‌اند که می‌توانند پلاستیک‌های غیرقابل بازیافت سنتی را دوباره به نفت و خوراک پتروشیمی برگردانند. نمونه‌های اروپایی نیز جالب‌اند؛ شرکت BASF با پروژه ChemCycling ، پلاستیک‌های مصرف‌شده را به محصولات شیمیایی با ارزش بالا بازمی‌گرداند.

راهکارها؛ از تفکیک هوشمند تا سرمایه‌گذاری صنعتی

ایران هم می‌تواند با گام‌های مشخص این عقب‌ماندگی را جبران کند. نخست، توسعه زیرساخت تفکیک هوشمند زباله در شهرهای بزرگ، همان‌طور که در برخی شهرهای چین و ژاپن اجرا شده، می‌تواند کیفیت مواد ورودی به صنایع بازیافت را بالا ببرد. دوم، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت شیمیایی است که توانایی تبدیل پلاستیک‌های آلوده و غیرقابل بازیافت به مواد اولیه جدید را دارند. سوم، ایجاد زنجیره ارزش مشترک بین شهرداری‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی است؛ همان الگویی که در آلمان و هلند اجرا شد و باعث شد شهرداری‌ها به تأمین‌کننده پایدار مواد اولیه برای پتروشیمی‌ها تبدیل شوند.

بازیافت صنعتی تنها به معنای کاهش زباله نیست؛ تجربه اتحادیه اروپا نشان می‌دهد هر ۱۰ هزار تن پلاستیک بازیافتی حدود ۳۵۰ شغل مستقیم ایجاد می‌کند. اگر حتی نیمی از پسماند پلاستیک تهران وارد چرخه بازیافت شود، بیش از ۳۰ هزار فرصت شغلی جدید در صنایع پایین‌دستی فراهم خواهد شد. این یعنی بازیافت می‌تواند همزمان هم به اقتصاد کمک کند، هم بحران بیکاری و آلودگی محیط‌زیست را کاهش دهد.