چگونه فروش اف-35 های آمریکا به عربستان معماری خلیج فارس را تغییر خواهد داد؟

به گزارش تجارت نیوز، در میانه تنش‌های منطقه‌ای و تنها دو ماه پس از پیمان دفاع مشترک عربستان و پاکستان (SMDA) که ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۵ منعقد شد، فروش ۴۸ فروند جنگنده اف-35 به عربستان سعودی می‌تواند معادلات امنیتی خلیج فارس را تغییر دهد. با توجه به پیمان دفاعی اسلام‌آباد و ریاض و وزن سیاسی که پاکستان به واسطه افزایش توان ریاض به دست می‌آورد، این احتمال بالاست که اسلام آباد به عنوان یک «دلال امنیتی» در منطقه ظهور کند. در همین حال، علاوه بر خلیج فارس، این تحولات، به ویژه فروش جنگنده‌های اف-35 و SMDA، پیامدهای سیاسی و ژئوپلیتیکی برای چین، هند و جنوب آسیا به دنبال داشته باشد؛ پیامدهایی که قادر است نظم منطقه را متاثر سازد.

اهرم تازه ریاض

در همین راستا گروهی از ناظران مدعی‌اند سفر اخیر محمد بن سلمان به واشنگتن رخدادی بود که فراتر از روابط نزدیک عربستان و ایالات متحده قابل تبیین است؛ این سفر با تحولات جاری منطقه‌ای مرتبط بود و پیامدهای قابل توجهی داشت.

شاهزاده سعودی در مورد تحولات منطقه و بحران غزه با ترامپ رایزنی داشت و حتی درخواست مداخله ایالات متحده در سودان را مطرح کرد. واضح است که ریاض خود را در قامت هدایتگر امنیت منطقه‌ای جلوه داده و تلاش دارد تا با توسل به اهرم واسطه‌گری، هماهنگی و هدایت فرآیندهای منطقه‌ای نوعی رهبری به سبک دلالی را اجرایی کند. نمونه بارز این گزاره، تمایل این کشور برای میانجیگری بین ایران و ایالات متحده است. از همه مهم‌تر، درخواست عربستان سعودی برای خرید ۴۸ فروند جنگنده اف-35 از ایالات متحده، به ارزش تقریبی ۱۴۲ میلیارد دلار است؛ متغیری که نشان‌دهنده تحولی است که نه تنها روابط نظامی واشنگتن با ریاض به عنوان یک عضو غیر ناتو را تغییر داده، بلکه نظم امنیتی خلیج فارس را نیز متاثر کرده و پیامدهای ژئوپلیتیکی غیرمستقیمی برای جنوب آسیا به همراه دارد.

فرصت‌سازی اسلام‌آباد

علی‌رغم روابط عمیق سیاسی و نظامی اسلام‌آباد و ریاض، پاکستان به فناوری اف-35 دسترسی مستقیم نخواهد داشت. زیرا این سیستم به شدت توسط ایالات متحده تحت کنترل است و بخشی از اکوسیستم فرماندهی و کنترل، هماهنگی عملیاتی و پشتیبانی اطلاعاتی ایالات متحده محسوب می‌شود. ایالات متحده معمولا جنگنده‌های اف-35 خود را در اختیار کشورهایی قرار می‌دهد که قادرند در شبکه حاکمیت امنیتی این بازیگر ادغام شوند. بنابراین، نقش عملیاتی پاکستان (آموزش، پشتیبانی پرسنلی) محدود خواهد بود و این بازیگر نمی‌تواند به طور کامل جایگزین نیروهای آمریکایی شود.

از همین رو اگر واشنگتن شرایط یا محدودیت‌هایی را بر عربستان سعودی تحمیل کند، پاکستان ممکن است به طور کامل از مزایای سیاسی چنین رخدادی بهره‌مند نشود. با این حال، از منظر سیاسی و بازدارندگی، بده و بستان اخیر در واشنگتن، بازدارندگی در میان رقبای منطقه‌ای را افزایش داده و وزن استراتژیک پاکستان را در جنوب آسیا افزایش می‌دهد.

چین و ترکش‌های معماری امنیتی جدید جنوب آسیا

عربستان سعودی برای داشتن جنگنده‌های اف-۳۵ نیاز به پرسنل ماهر، آموزش، نگهداری و تجربه عملیاتی دارد و باید این متغیرها را تقویت کند. در این میان پاکستان، به عنوان شریک سنتی این بازیگر با تجربه گسترده در حوزه هوایی و آموزش نظامی پادشاهی در سال ۱۹۶۷، این توان و پتاسیل را دارد تا نقشی حمایتی اما محدود ایفا کند.

از منظر استراتژیک، ریاض پاکستان را به عنوان یک بازوی امنیتی می‌بیند و از این بازیگر برای هم‌سو ماندن با اولویت‌های عربستان استفاده می‌کند. در مقابل ریاض، اسلام آباد را در قامت بازیگری کلیدی در معماری امنیتی تبیین می‌کند. در چنین فضایی روابط امنیتی نزدیک ریاض و واشنگتن ممکن است انگیزه‌های اسلام آباد برای نزدیکی بیشتر به پکن را کاهش دهد، به ویژه در شرایط کنونی که ایالات متحده خواهان هم‌سویی بیشتر پاکستان با استراتژی‌های این بازیگر در جنوب آسیا است. بر این اساس، رفتار پاکستان با اولویت‌های عربستان سعودی هم‌سو است، چه در رقابت با ایران، هماهنگی با ایالات متحده.

هراس واشنگتن از کنش پکن

تا آنجا که به هند مربوط می‌شود، معادلات کنونی حامل این پیام است: پاکستان اکنون این توان را دارد تا نقش فعال‌تری در «محور امنیتی خلیج فارس» ایفا کند. به نظر می‌رسد دهلی نو ممکن است به دنبال آن باید تا روابط دفاعی خود را با کشورهای خلیج فارس به دقت بازتعریف کند. با این حال، نباید از این نکته غافل شد که هند روابط خود با اعراب خلیج فارس را در درجه اول از دریچه چین و اقتصاد انرژی محور رصد می‌کند تا تنش‌هایش با پاکستان. بالاخص با لحاظ کردن این گزاره که تجارت هند با کشورهای خلیج فارس در سال‌های 2024-2025 به بیش از 178 میلیارد دلار رسیده است. با این همه ایالات متحده فارغ از تحولات فوق بیش از همه نگران آن است که پکن بتواند با تکیه بر همکاری ریاض-اسلام‌آباد یا کانال‌های دیگر به داده‌های حساس F-35 دسترسی پیدا کند.

طبق گزارش آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده (DIA) که 14 نوامبر منتشر شد، اگرچه انتقال چنین داده‌ای ریسک بالایی دارد، اما امکان‌پذیر است. ژنرال چارلز والد، معاون فرمانده سابق EUCOM، خاطرنشان کرد با این که بعید است عربستان سعودی اطلاعات F-35 را فاش کند، اما چین قادر است جزئیات فنی را به دست آورده و به طور بالقوه از آنها در جنگنده نسل پنجم یا سایر برنامه‌های هوافضا یا دفاعی خود استفاده کند. هرچند چین به دلیل تجارت 288 میلیارد دلاری با کشورهای عربی خلیج فارس (چهار برابر رقم 77 میلیارد دلاری ایالات متحده) و سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای درحوزه‌هایی چون انرژی، زیرساخت‌ها و فناوری، این پتانسیل را دارد تا نفوذ خود را علیرغم دسترسی ریاض به اف-35‌ها حفظ کند.

بازی در زمین آمریکا

ترکیب «ایالات متحده، عربستان سعودی مجهز به اف-۳۵ و پاکستان به عنوان شریک امنیتی پادشاهی می‌تواند نظم امنیتی منطقه‌ای را بازتعریف کرده؛ نظمی که ایالات متحده در لوای معمار عمل خواهد کرد در حالی که پاکستان نقش بازدارنده استراتژیک را ایفا می‌کند. نظم جدید به احتمال زیاد برای مقابله با چین تعریف شده و تمرکزش بر بازدارندگی هوایی و امنیت مشترک به جای تعریف اتحاد نظامی ساده است. به شکل واقع‌بینانه، معامله اف-۳۵‌ها در کنار پیمان دفاعی مشترک عربستان و پاکستان نشان دهنده تغییر قابل توجه در تعادل ژئوپلیتیکی خلیج فارس است. اهمیت این موضوع در کنار پیمان دافعی منعقده میان پادشاهی و اسلام آباد روشن‌تر می‌شود. پاکستان به عنوان «دلال امنیتی خلیج فارس» با ایفای نقشی مکمل، هرچند غیر تعیین‌کننده، در نظم منطقه‌ای جدید ظاهر می‌شود. در چنین شرایطی از منظر چین، این وضعیت چالشی قابل توجه در لایه نظامی بدون به خطر انداختن نفوذ اقتصادی‌اش است.

علاوه بر این تاثیر این قرارداد بر جنوب آسیا غیرمستقیم است، اما از آنجایی که عربستان سعودی با F-35 وارد چتر امنیتی ایالات متحده خواهد شد، طبیعتا در قامت شریک ارشد غیر ناتو آمریکا عمل خواهد کرد.

از همین رو روابط امنیتی نزدیک ریاض با اسلام آباد، به ویژه بعد از توافق ۱۷ سپتامبر، به پادشاهی اجازه می‌دهد تا فعل و انفعال‌های پاکستان را هم متاثر کند.

وقتی نقش‌ها تغییر می‌کند!

آنچه رخ داد را می‌توان در قالب تغییر در موازنه قدرت نرم به جای تعادل ساختاری در جنوب آسیا تبیین کرد.

در نتیجه، برخلاف تصور رایج، بعید است که فروش F-35 صنعت هوافضای عربستان سعودی را متحول کند یا برتری هوایی قاطعیبرای این بازیگر به همراه داشته باشد چرا که ظرفیت عملیاتی این بازیگر همچنان محدود است و این جت‌ها به تنهایی تعادل منطقه‌ای را تغییر نمی‌دهند. اهمیت استراتژیک این قرارداد در تعمیق روابط نظامی و امنیتی واشنگتن-ریاض، ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی و عملیاتی مشترک و تقویت هم‌سویی استراتژیک با اسرائیل تحت چتر امنیتی ایالات متحده است.

بنابراین، فروش F-35 صرفاً یک معامله تسلیحاتی نیست، بلکه نشان دهنده هماهنگی عمیق ایالات متحده و عربستان سعودی است؛ همکاری که قدرت هوایی ایالات متحده را در منطقه افزایش داده و به طور بالقوه نقش عربستان سعودی به عنوان شریک عملیاتی در ماموریت‌های منطقه‌ای را برجسته تر خواهدکرد. همزمان، این امر به مهار گرایش عربستان به چین نیز کمک کرده و تاثیرش بر معادلات جنوب آسیا، هرچند محدود، اما قابل توجه است، زیرا پیوندهای سیاسی و نظامی می‌تواند به طور غیرمستقیم پاکستان را تحت فشار قرار دهد. به نظر می‌رسد این امر همچنین هند را بر آن می‌دارد تا تعامل دیپلماتیک و امنیتی خود را با کشورهای خلیج فارس بررسی و تقویت کند و توجه بیشتری به معادلات امنیت دریایی و اطلاعاتی در خلیج فارس داشته باشد.