به گزارش تجارت نیوز، تغییرات اقلیمی دیگر یک بحث علمی یا محیط‌زیستی صرف نیست؛ این پدیده حالا به یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین چالش‌های اقتصادی جهان تبدیل شده است. از موج‌های گرمای طاقت‌فرسا و طوفان‌های ویرانگر گرفته تا بالا آمدن سطح آب دریاها و تغییر الگوهای بارندگی، اثر این تغییرات در همه جنبه‌های زندگی، از کشاورزی و صنعت گرفته تا سلامت و تجارت، دیده می‌شود. با توجه به آخرین داده‌های علمی تا مارس ۲۰۲۵، این گزارش خبری می‌کوشد تا با زبانی ساده و روان، تأثیرات گسترده تغییرات اقلیمی بر اقتصاد جهانی را بررسی کند.
این گزارش نه‌تنها به ضررهای فعلی و پیش‌بینی‌های آینده می‌پردازد، بلکه فرصت‌هایی را که در دل این بحران نهفته است، مثل شغل‌های جدید در حوزه انرژی پاک، برجسته می‌کند. هدف این است که مخاطبان درک بهتری از این موضوع پیدا کنند و دریابند که چرا این مساله، هم تهدیدی جدی و هم فرصتی برای تغییر و پیشرفت است.
تأثیرات کنونی بر اقتصاد جهانی: ضررهایی که همین حالا می‌بینیم
تغییرات اقلیمی همین حالا هم ضربه‌های سنگینی به اقتصاد جهانی زده است. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در مجله معتبر *نیچر کامیونیکیشنز* منتشر شد، تا سال ۲۰۲۰، تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان حدود ۳.۹ درصد کمتر از چیزی بود که در دنیایی بدون تغییرات اقلیمی می‌توانست باشد. این عدد نشان‌دهنده تأثیر انباشته تغییرات اقلیمی از دهه ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰ است و می‌گوید این بحران، سال‌هاست اقتصاد را به‌تدریج ضعیف کرده است. این کاهش، نتیجه عواملی مثل افت تولید در بخش کشاورزی، خرابی زیرساخت‌ها و هزینه‌های اضافی برای مقابله با بلایای طبیعی است.
یکی از بارزترین اثرها، خسارت‌های ناشی از بلایای مرتبط با اقلیم است. گزارش شرکت بیمه مونیخ ری در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد این بلایا، مثل سیل، طوفان و آتش‌سوزی‌های جنگلی، در مجموع ۲۷۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به بار آورده‌اند. از این مقدار، ۱۲۰ میلیارد دلار بیمه‌شده بود، اما بقیه‌اش مستقیماً بر دوش دولت‌ها، شرکت‌ها و مردم افتاد.
مثلاً سیل عظیم پاکستان در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۰ میلیارد دلار هزینه داشت و طوفان ایان در آمریکا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت زد. دانشمندان می‌گویند تغییرات اقلیمی این رویدادها را شدیدتر و پرتکرارتر کرده است. برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP) هم تخمین زده که هر سال حدود ۱۴۰ میلیارد دلار از این خسارت‌ها مستقیماً به اقلیم ربط دارد، هرچند این رقم ممکن است کمتر از واقعیت باشد، چون اثرهای غیرمستقیم مثل توقف تجارت را حساب نکرده است.
این ضررها به بخش‌های مختلف اقتصاد سرایت کرده‌اند. در کشاورزی، گرما و خشکسالی محصولاتی مثل ذرت، برنج و گندم را کم کرده و قیمت غذا را بالا برده است. در گردشگری، مقاصد محبوب با گرمای شدید یا سیل جذابیت‌شان را از دست داده‌اند. در بخش سلامت، بیماری‌ها و موج‌های گرما هزینه‌های درمانی را افزایش داده و کارگران را از کار باز داشته‌اند. اینها نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی فقط یک مشکل محلی نیست، بلکه کل زنجیره اقتصادی جهان را تحت تأثیر قرار داده است.
پیش‌بینی‌ها برای آینده: اگر کاری نکنیم چه می‌شود؟
اگر جلوی افزایش گازهای گلخانه‌ای گرفته نشود، آینده اقتصاد جهانی تاریک‌تر خواهد شد. گزارش ششم پنل بین‌دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، هشدار می‌دهد که بدون کاهش جدی انتشار گازها، تولید ناخالص داخلی جهان تا پایان قرن چند درصد دیگر افت خواهد کرد. برخی مدل‌های علمی، مثل مقاله‌ای در سال ۲۰۲۴، حتی پیش‌بینی می‌کنند این کاهش تا سال ۲۱۰۰ به ۱۰ درصد برسد، یعنی یک ضربه عظیم به رشد اقتصادی.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) هم در گزارش سال ۲۰۲۱ خود گفته است اگر اوضاع همین‌طور پیش برود، GDP جهانی تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱.۷ درصد و تا سال ۲۱۰۰ نزدیک ۴.۸ درصد کم می‌شود. این اعداد شاید در نگاه اول کوچک به نظر بیایند، ولی وقتی به مقیاس اقتصاد جهانی فکر کنیم، میلیاردها دلار ضرر و میلیون‌ها زندگی در خطر را بازتاب می‌دهند.
این پیش‌بینی‌ها به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه نگران‌کننده است، چون آنها پول و فناوری کمتری برای مقابله با این تغییرات دارند. مثلاً، اگر دما بالا برود و باران کم شود، کشورهایی که به کشاورزی وابسته‌اند، مثل کشورهای آفریقایی یا جنوب آسیا، ممکن است با بحران غذا و فقر روبه‌رو شوند. در مقابل، کشورهای پیشرفته‌تر شاید بتوانند با زیرساخت‌های بهتر و سرمایه‌گذاری در فناوری، بخشی از این ضربه‌ها را کم کنند، ولی هیچ‌کس از این طوفان اقتصادی در امان نیست.
هزینه‌های سازگاری و کاهش آثار اقلیمی؛ باید خرج کنیم؟
برای اینکه این ضررها کمتر شود، جهان باید دست به جیب شود. سازمان ملل در گزارش شکاف سازگاری سال ۲۰۲۲ تخمین زده که کشورهای در حال توسعه تا سال ۲۰۳۰ هر سال بین ۱۶۰ تا ۳۴۰ میلیارد دلار برای سازگاری با تغییرات اقلیمی نیاز دارند، مثلاً برای ساخت دیوارهای دریایی، بهبود سیستم‌های آبیاری یا مقاوم کردن خانه‌ها در برابر سیل.
از طرف دیگر، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) می‌گوید برای رسیدن به هدف انتشار صفر تا سال ۲۰۵۰، باید سالانه چهار تریلیون دلار در انرژی پاک مثل خورشید، باد و هیدروژن سرمایه‌گذاری شود. این یعنی باید بودجه‌های کلانی از دولت‌ها، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی جمع شود تا هم جلوی بدتر شدن اوضاع را بگیریم و هم به آسیب‌دیده‌ها کمک کنیم.
یک موضوع مهم دیگر، بحث «خسارت و زیان» است که در مذاکرات اقلیمی مثل COP28 در سال ۲۰۲۳ مطرح شد. این اصطلاح به ضررهایی اشاره دارد که دیگر نمی‌شود جلویشان را گرفت، مثل از بین رفتن جزایر کوچک یا زمین‌های ساحلی. کشورهای توسعه‌یافته قول داده‌اند به کشورهای فقیرتر کمک مالی کنند، ولی تخمین‌ها می‌گویند این کمک‌ها باید به تریلیون‌ها دلار برسد، چیزی که هنوز خیلی دور از دسترس به نظر می‌رسد.
فرصت‌های اقتصادی: نوری در تاریکی
با همه این تهدیدها، تغییرات اقلیمی فرصتی هم برای تحول اقتصادی به ارمغان آورده است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک و فناوری‌های سبز می‌تواند هم اقلیم را نجات دهد و هم اقتصاد را رونق بدهد. آژانس بین‌المللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) پیش‌بینی کرده که تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۳۰ میلیون شغل جدید در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر مثل خورشید، باد و زیست‌توده ایجاد شود. در سال ۲۰۲۲، این صنعت ۱۲.۷ میلیون نفر را مشغول به کار کرده بود که ۱۸ درصد بیشتر از سال قبل بود. این شغل‌ها از ساخت پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی تا نصب و نگهداری آنها را شامل می‌شود و می‌تواند برای کشورهایی که دنبال کاهش بیکاری‌اند، یک موهبت باشد.
علاوه بر شغل، این تغییر به اقتصاد کمک می‌کند تا از وابستگی به سوخت‌های فسیلی که قیمت‌شان بالا و پایین می‌رود، خلاص شود. مثلاً، کشوری که به جای نفت روی باد سرمایه‌گذاری کند، هم هزینه انرژی‌اش را کم می‌کند و هم در برابر نوسانات بازار جهانی مقاوم‌تر می‌شود. این فرصت، به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه که می‌خواهند جهش اقتصادی داشته باشند، بسیار ارزشمند است.
بخش‌های مختلف چطور ضربه می‌خورند؟
تغییرات اقلیمی روی بخش‌های مختلف اقتصاد اثرهای متفاوتی به جا می‌گذارد:
کشاورزی: هر یک درجه افزایش دما، بازده ذرت را ۶ درصد، برنج را ۳.۲ درصد و گندم را ۳.۸ درصد کم می‌کند. این برای کشورهایی که غذایشان را از زمین می‌گیرند، یعنی فاجعه. تا سال ۲۰۵۰، ممکن است در برخی مناطق ۲۰ تا ۳۰ درصد محصول کم شود.
گردشگری: گرما، سیل و طوفان، جاهایی مثل سواحل را برای توریست‌ها خطرناک یا غیرجذاب کرده‌اند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ گفته تا سال ۲۰۵۰، این صنعت ممکن است سالانه میلیاردها دلار ضرر کند، هرچند بعضی جاها با آب‌وهوای معتدل‌تر، برنده شوند.
سلامت: موج‌های گرما و بیماری‌هایی مثل مالاریا که با تغییر اقلیم بیشتر شده‌اند، هزینه‌های درمانی را بالا برده و کارگران را از کار انداخته‌اند. سازمان بهداشت جهانی می‌گوید این هزینه‌ها حالا هم میلیاردها دلار است و بدتر خواهد شد.
زیرساخت‌ها: سیل و طوفان، جاده‌ها، پل‌ها و بندرها را خراب می‌کنند و بانک جهانی پیش‌بینی کرده که تا سال ۲۰۵۰، ۲۱۶ میلیون نفر به خاطر اقلیم مجبور به مهاجرت داخلی شوند، که یعنی فشار بزرگ روی شهرها و اقتصادشان.
نابرابری منطقه‌ای: همه یکسان ضربه نمی‌خورند
تأثیرات اقتصادی در همه جا یکسان نیست و این یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌هاست. کشورهای در حال توسعه، که اغلب به کشاورزی و منابع طبیعی وابسته‌اند، بیشتر از همه ضرر می‌کنند. بانک جهانی هشدار داده تا سال ۲۰۳۰، تغییرات اقلیمی ممکن است بیش از ۱۰۰ میلیون نفر را به فقر شدید بکشاند، چون این کشورها پول و امکانات کمتری برای سازگاری دارند. مثلاً، یک کشاورز در آفریقا که خشکسالی محصولش را نابود کند، نمی‌تواند به‌راحتی زندگی‌اش را جمع کند. در مقابل، کشورهای پیشرفته‌تر مثل آمریکا یا آلمان، با زیرساخت‌های قوی‌تر و بودجه بیشتر، می‌توانند بخشی از این ضربه‌ها را بگیرند، ولی آنها هم از بلایایی مثل طوفان در امان نیستند.
این نابرابری، نیاز به همکاری جهانی را بیشتر می‌کند. صندوق آب‌وهوای سبز قرار است به کشورهای فقیرتر کمک کند، ولی گزارش UNEP در سال ۲۰۲۲ می‌گوید پولی که الان می‌دهند، خیلی کمتر از نیاز است و این شکاف هر سال بزرگ‌تر می‌شود.
نقش جالب بازارهای مالی: یک زاویه غیرمنتظره
یک نکته جالب و شاید غافلگیرکننده، تأثیر تغییرات اقلیمی روی بازارهای مالی است. حالا بانک‌های مرکزی و نهادهای مالی، مثل شبکه سبزسازی نظام مالی (NGFS)، خطر اقلیمی را جدی گرفته‌اند و در برنامه‌ریزی‌هایشان حساب می‌کنند. گزارش NGFS در سال ۲۰۲۳ گفته اگر انتشار گازها کم نشود، تا سال ۲۰۵۰ ممکن است ۲۳ تریلیون دلار از ارزش دارایی‌های جهانی، مثل سهام و املاک، بخار شود. این یعنی تغییرات اقلیمی نه‌تنها زمین، بلکه بورس و سرمایه‌گذاری‌ها را هم تکان می‌دهد و نشان می‌دهد که چقدر این موضوع با زندگی اقتصادی ما گره خورده است.
تغییرات اقلیمی یک واقعیت اقتصادی انکارناپذیر است که همین حالا هم با کاهش ۳.۹ درصدی تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰ و خسارت‌های ۲۷۰ میلیارد دلاری بلایای سالانه، جهان را زیر فشار گذاشته است. اگر دست روی دست بگذاریم، تا پایان قرن ممکن است بخش بزرگی از اقتصاد جهانی نابود و میلیون‌ها نفر به فقر و مهاجرت اجباری کشیده شوند. اما در دل این تهدید، یک فرصت بزرگ هم هست: سرمایه‌گذاری در انرژی پاک، زیرساخت‌های سبز و فناوری‌های نو می‌تواند بیش از ۳۰ میلیون شغل بسازد، اقتصاد را تقویت کند و ما را از وابستگی به سوخت‌های فسیلی نجات دهد. برای ایران و همه کشورهای جهان، این لحظه‌ای است که باید با عزم جدی و همکاری، جلوی ضررهای بیشتر را بگیریم و آینده‌ای بسازیم که هم پایدار باشد و هم پررونق. این تغییرات فقط یک چالش نیست، بلکه دعوتی است به نوآوری، همبستگی و بازسازی جهانی که هم سیاره‌مان را نجات دهد و هم زندگی بهتری برای نسل‌های آینده فراهم کند.
