به گزارش تجارت نیوز، تجارت خارجی همواره یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی وضعیت اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. تغییرات وزنی و ارزشی در صادرات و واردات، علاوه بر آنکه بازتابی از شرایط تولید داخلی و تقاضای بازار را نشان می‌دهد، بلکه به شدت تحت‌تأثیر نوسان قیمت‌های جهانی قرار دارد.
بررسی عملکرد تجارت غیرنفتی ایران در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که گرچه حجم مبادلات نسبت به سال گذشته رشد اندکی داشته، اما ارزش مبادلات یک روند نزولی پیدا کرده است.
علت ایجاد چنین شرایطی را باید در ترکیب کالاهای مبادله‌شده، شرایط بازارهای جهانی و نقش پررنگ مواد خام و کالاهای اولیه در صادرات کشور جست‌وجو کرد.
ارزش تجارت خارجی ایران در چهارماهه نخست سال جاری کاهش یافت / حجم تجارت غیرنفتی از مرز ۶۰ میلیون تن عبور کرد
بر اساس آمار گمرک، در چهارماهه نخست سال ۱۴۰۴، حجم تجارت غیرنفتی کشور به ۶۱ میلیون و ۲۰ هزار تن با ارزشی معادل ۳۴ میلیارد و ۱۷۵ میلیون دلار رسید. این در حالی است که مبادلات غیرنفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی ۰.۴۸ درصد رشد را به‌ثبت رساند، اما از نظر ارزشی ۱۰ درصد کاهش داشته است.
در این مدت، صادرات غیرنفتی به ۴۸ میلیون و ۸۱۱ هزار تن به ارزش ۱۶ میلیارد و ۵۴۹ میلیون دلار رسید. این رقم از نظر وزنی ۱.۴۶ درصد افزایش داشته، اما از نظر ارزشی ۵.۵۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
واردات نیز با ثبت ۱۲ میلیون و ۲۰۹ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیارد و ۶۲۷ دلار، افت ۳.۲۳ درصدی در وزن و ۱۴.۲ درصدی در ارزش را تجربه کرده است.
حجم صادرات محصولات پتروشیمی کاهش یافت
محصولات پتروشیمی سهم قابل توجهی در صادرات داشتند. طوری‌که ۱۷ میلیون و ۴۰۲ هزار تن کالا به ارزش شش میلیارد و ۸۴۹ میلیون دلار صادر شد، اما این میزان نسبت به سال گذشته از نظر وزنی ۸.۳۰ درصد و از نظر ارزشی ۱۰.۲۲ درصد کمتر بود.
در ترکیب کالاها، گاز طبیعی، پروپان مایع‌شده، متانول، بوتان مایع‌شده و قیر در صدر فهرست کالاهای صادراتی قرار گرفتند. در مقابل، طلا به شکل خام، ذرت دامی، برنج، روغن آفتابگردان و دانه سویا بیشترین واردات را به خود اختصاص دادند.
ایران با کدام کشورها مبادله تجاری دارد؟
از منظر شرکای تجاری، کشورهای همسایه نقش پررنگی در صادرات ایران داشتند. چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، پاکستان و عمان مهم‌ترین مقاصد صادرات غیرنفتی بودند، در حالی که امارات، چین، ترکیه، هند، آلمان، روسیه و هلند اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان واردات ایران به شمار می‌روند.
افزایش وزن کالاهای صادراتی در کنار کاهش ارزش آنها پدیده‌ای غیرمعمول نیست
مرتضی کوهنورد، عضو کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران، درباره دلیل اصلی کاهش ارزش و افزایش حجم کالاهای صادراتی در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: افزایش وزن کالاهای صادراتی در کنار کاهش ارزش آنها پدیده‌ای غیرمعمول نیست، چرا که نرخ جهانی کالاها همواره در حال تغییر است.
او گفت: به عنوان نمونه در حوزه نفت، بررسی قیمت هر بشکه طی چند سال اخیر نشان می‌دهد که این محصول بین ۳۵ تا ۹۰ دلار در سه تا چهار سال گذشته نوسان داشته، در حالی‌که در سال‌های پیش‌تر قیمت آن حتی تا ۱۴۰ دلار نیز رسیده است.
وی اضافه کرد: نرخ کالاهای صادراتی بر اساس دفتر تعیین ارزش گمرک مشخص می‌شود. بنابراین تغییرات بازار جهانی باعث شد که در مقاطعی، کالاها با حجم بیشتر اما ارزش کمتر یا بالعکس با ارزش بالاتر و حجم کمتر صادر شوند.
قیمت کالاهای اساسی هم متغیر است / در تجارت آزاد به نظام عرضه و تقاضا توجه می‌شود
کوهنورد با اشاره متغیر بودن نرخ کالاهای تولید داخل عنوان کرد: اگر نرخ جهانی را در نظر گرفته نشود، قیمت کالاهای مختلف، به‌ویژه کالاهای اساسی هم متغیر است. بعضی کالاها به دلیل رشد نرخ تورم، فصل، میزان عرضه و … افزایش قیمت پیدا کرده‌اند.
او تأکید کرد که یکی از دلایل توجه بخش خصوصی به تجارت آزاد این است که در این نظام، عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت‌ها هستند.
وی افزود: برای نمونه، در یک بازه زمانی ممکن است تقاضا برای کالایی کاهش یابد، اما تولید آن افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی قیمت‌ها روند نزولی پیدا می‌کنند. برعکس، در مقطعی دیگر امکان دارد تقاضا افزایش و تولید کاهش پیدا کند که نتیجه آن رشد قیمت‌ها است. این سازوکار را می‌توان به‌خوبی در خریدهای روزمره مشاهده کرد.
علت کاهش ارزش کالاهای صادراتی ایران خام‌فروشی است
آنطور که چندی پیش، احمدرضا فرشچیان، رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران، درباره علت افزایش حجم صادرات و کاهش ارزش آن به تجارت‌نیوز گفته بود، علت اصلی این است که کالاهای ایرانی بیشتر به صورت فله، مواد خام و کالای اولیه صادر می‌شوند. هرچند، کاهش قیمت مواد خام و کالاهای اولیه فقط مختص ایران نیست، بلکه در بسیاری از کشورها قیمت مواد خام و کالای اولیه در یک‌سال اخیر کاهش پیدا کرده است.
او عنوان کرد: از آنجایی که ایران بیشتر مواد خام و کالای اولیه صادر می‌کند، تحت‌تأثیر این شرایط حجم صادرات افزایش یافته، اما ارزش آن به همان میزان بالا نرفته است.
براساس این گزارش، بررسی آمار تجارت غیرنفتی نشان می‌دهد که افزایش حجم صادرات در کنار کاهش ارزش آن، بیش از هر چیز نشان‌دهنده استمرار خام‌فروشی و ضعف در تولید کالاهای با ارزش افزوده بالاست.
در کنار این مساله، افت چشمگیر واردات نیز لزوماً نشانه مثبتی نیست. چراکه بیانگر محدودیت‌های ساختاری اقتصاد و دشواری‌های تأمین نیازهای کشور در شرایط فعلی است.
در چنین وضعیتی، نه صادرات توان رقابت و ارزآوری پایدار دارد و نه واردات می‌تواند به‌طور کامل پاسخگوی تقاضای داخلی باشد. این چرخه معیوب در نهایت به تضعیف تراز تجاری، کاهش رفاه اقتصادی و تشدید آسیب‌پذیری در برابر نوسان جهانی نرخ‌ها منجر می‌شود.
برای مطالعه بیشتر به گزارش تناقض در حجم و ارزش تجارت غیرنفتی ایران در تجارت‌نیوز مراجعه کنید.
