اقتصاد ایران گرفتار دو چالش ناترازی درونی و فشار بین‌المللی است

به گزارش تجارت نیوز، مسعود نیلی، استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، هشدار داد: اقتصاد ایران در وضعیتی بسیار شکننده با دو چالش بزرگ ناترازی‌های درونی و فشارهای بین‌المللی روبه‌روست و تأکید کرد که ادامه وضعیت فعلی ممکن نیست.

در آغاز دومین نشست همایش اکوبیمه، مسعود نیلی ضمن تشکر از برگزارکنندگان، محور سخنان خود را «بررسی مهم‌ترین چالش‌های امروز اقتصاد ایران و راه‌های خروج از آن» معرفی کرد.

او گفت: موضوعی که درباره‌اش صحبت می‌کنم، چالش‌های اصلی اقتصاد ایران و راه‌های عبور از آن‌هاست. تمرکزم بر بخش دوم است؛ یعنی بر راه خروج تأکید دارم.

بخش اول: دو چالش بنیادین اقتصاد ایران – بیرونی و درونی

نیلی، مسائل اقتصادی ایران را به دو حوزه اصلی تقسیم کرد: ۱. چالش‌های خارجی شامل محدودیت‌های سیاسی، تحریم‌ها و روابط ژئوپلیتیکی و ۲. ناترازی‌های درونی شامل ناترازی مالی، زیربنایی و منابع طبیعی.

او تأکید کرد: انبوهی از مشکلات داریم که اگر طبقه‌بندی‌شان کنیم، به دو دسته می‌رسیم، چالش‌های بیرونی و ناترازی‌های داخلی. این دو با سرعت و شدت بالا وارد زندگی مردم شده‌اند و آثارشان از اقتصاد فراتر رفته و در زندگی اجتماعی مردم نفوذ کرده‌اند.

به گفته نیلی، در ابتدا چالش خارجی محدود به اختلاف با آمریکا بود اما به مرور گسترده‌تر شد. رژیم صهیونیستی، سپس اروپا و حالا درگیری‌های نظامی، شرایط را به حالتی رسانده که می‌توان آن را «نه جنگ و نه صلح» یا «سایه جنگ» نامید.

او بیان کرد این وضعیت سه پیامد کلان برای اقتصاد دارد: کاهش منابع بودجه عمومی، افزایش ریسک سرمایه‌گذاری، و تشدید عدم قطعیت در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی. این مجموعه در نهایت به شکل‌گیری وضعیت رکود تورمی پایدار منجر شده است.

او گفت: در سال ۱۴۰۴ درگیر رکود تورمی هستیم و به احتمال زیاد، سال ۱۴۰۵ هم همین روند ادامه خواهد داشت.

بخش دوم: ناترازی‌های درونی؛ دینامیک مخرب مالی و منابع

اقتصاد ایران به گفته نیلی، هم‌زمان با چالش‌های بیرونی، درگیر شبکه‌ای از ناترازی‌های ساختاری درون‌زا است. او این ناترازی‌ها را در دو محور طبقه‌بندی کرد.

۱. ناترازی مالی: شامل صندوق‌های بازنشستگی، بودجه دولت و نظام بانکی. این ناترازی‌ها هرچه بزرگ‌تر شده، تورم در اقتصاد نیز شدیدتر شده است.

۲. ناترازی منابع طبیعی: شامل بحران در بخش آب، انرژی و خاک که به‌صورت زنجیره‌ای بر صنعت و کشاورزی تأثیر گذاشته است.

او افزود: ناترازی‌های انرژی و آب در مسیری حرکت می‌کنند که اقتصاد را از کار می‌اندازد.

جمع‌بندی او در این بخش چنین بود: این وضعیت نمی‌تواند ادامه یابد و باید راه خروجی برای آن یافت.

بخش سوم: مرور تاریخی دو دهه چالش اقتصادی – از ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴

دهه ۸۰ – موج بی‌اشتغالی و تبعات اجتماعی

در نیمه دوم دهه ۸۰، موج عظیمی از متولدان دهه ۶۰ وارد بازار کار شدند، بدون آنکه شغلی برای آنان ایجاد شود.

او گفت: در سال‌های ۸۵ و ۹۰ با وجود درآمدهای بالای نفتی، تعداد شاغلان کشور روی عدد ۲۰ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر ثابت ماند. میلیون‌ها نفر وارد دهه ۹۰ شدند، بدون شغل.

او افزود که این پدیده شوک اجتماعی–اقتصادی بود که به بروز آسیب‌های گسترده انجامید: افزایش سن ازدواج، رشد طلاق، افزایش اعتیاد و جرایم شهری.

سال‌های ۹۱ تا ۹۲ – نخستین شوک تحریمی و رکود بزرگ

در این مقطع به‌واسطه واردات سنگین کالاهای مصرفی در سال‌های پیش، ساختار تولید داخلی تضعیف شد و هم‌زمان با تحریم نخست، درآمد ارزی کشور تقریباً به نصف کاهش یافت.

او گفت: درآمد ارزی کشور طی دو سال ۹۱ و ۹۲ حدود ۵۰ درصد سقوط کرد و کشور شدیدترین رکود تورمی تاریخ خود را تا آن زمان تجربه کرد.

نتیجه بلندمدت این شوک، تبدیل رشد اقتصادی پایدار دهه‌های گذشته به رکود مزمن از سال ۱۳۹۰ به بعد بود.

از ۱۳۹۷ به بعد: تحریم دوم و افت شدید رفاه

نیلی تأکید کرد که تحریم دوم، آثار به‌مراتب مخرب‌تری نسبت به تحریم نخست داشت.

او اظهار داشت: در فاصله کوتاه ۹۷ تا ۹۸ بیش از ۱۰.۵ میلیون نفر به زیر خط فقر رفتند، در حالی که در تحریم اول فقط یک و نیم میلیون نفر اضافه شدند.

علت اصلی به گفته وی، از بین رفتن بنیه اقتصادی کشور بود.

او یادآور شد: آمار پس از ۱۴۰۰ هنوز منتشر نشده اما شواهد نشان می‌دهد روند فقر همچنان افزایشی است و لایه‌های جامعه را به‌طورعمقی‌تر درگیر کرده است.

بخش چهارم: بازار کار بی‌کیفیت و پدیده فقر شاغلان

نیلی ساختار بازار کار ایران را تشریح کرد و گفت: از حدود ۲۵ میلیون شاغل کشور، تنها حدود چهار میلیون نفر در نظام اداری شاغل‌اند. بقیه جمعیت شاغل حدود ۲۰ تا ۲۱ میلیون نفر هستند که عمدتاً در فعالیت‌های کوچک مشغول‌اند.

او افزود: بیش از ۱۵ میلیون نفر در کسب‌وکارهای زیر پنج نفر فعالیت دارند، حدود دو میلیون نفر در بنگاه‌های ۵ تا ۱۰ نفره‌اند، و کل اشتغال سازمانی کشور حدود یک میلیون نفر است.

جمع‌بندی او: در واقع، شغل داریم اما رفاه نداریم. فقرا در ایران عموماً شاغل‌اند، نه بیکار.

بخش پنجم: جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

در پایان، نیلی تأکید کرد که اقتصاد ایران در شرایطی بسیار شکننده قرار دارد.

او گفت: اکنون با دو چالش بزرگ روبه‌روییم — چالش بین‌المللی و چالش ناترازی‌های داخلی — که هر دو در دوره‌ای به اقتصاد فشار می‌آورند که بنیه ما بسیار ضعیف شده است. بنابراین ادامه وضع موجود ممکن نیست.

او خاطرنشان کرد: چالش‌های بین‌المللی با توافق حل می‌شوند، با جنگ نه. مسیر توافق، تنها راه ممکن برای خروج از بحران اقتصادی کنونی است.

منبع: خبرگزاری مهر