به گزارش تجارت نیوز، بحران آب و کشاورزی ایران به دلیل تغییرات اقلیمی، افزایش برداشت آب و سوءمدیریت تشدید شده است. کاهش بارش، خشک شدن رودخانه‌ها، کمبود نیروی کار و ضایعات بالا کشاورزی را تهدید می‌کند. برای حل این بحران، نیاز به تحول در روش‌های آبیاری، افزایش بهره‌وری و همکاری بین وزارتخانه‌های مربوطه است.

تغییرات اقلیمی باعث کاهش بارش‌های برفی و بارش‌های طولانی‌مدت شده است

محسن موسوی خوانساری، کارشناس آب، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز اظهار کرد: در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی باعث کاهش بارش‌های برفی و بارش‌های طولانی‌مدت شده است. این تغییرات منجر به افزایش بارش‌های کوتاه‌مدت و تبخیر بیشتر آنها گردیده است. به‌طور کلی، بارندگی‌ها نسبت به متوسط بلندمدت حدود ۱۰ درصد کاهش یافته و دما نیز نسبت به سال‌های گذشته حدود یک و نیم درجه افزایش یافته است. این عوامل باعث کاهش روان‌آب‌ها، چه در سطح زمین و چه در نفوذ به آبخوان‌ها شده است.

خروجی چاه‌ها به یک‌سوم کاهش یافته و برخی از آنها نیز خشک شده است

موسوی با اشاره به این که افزایش برداشت آب نیز بر بحران کمبود آب دامن زده است، گفت: با توجه به رشد جمعیت و افزایش سطح زیر کشت، کشاورزی به عنوان شغلی آب‌بر، منابع آب زیرزمینی را به شدت تحت فشار قرار داده است. در نتیجه، خروجی چاه‌ها به یک‌سوم کاهش یافته و برخی از آنها نیز خشک شده است. این وضعیت باعث خشک شدن رودخانه‌ها یا فصلی شدن رودخانه‌های دائم شده و باعث مشکلات متعدد برای کشاورزی شده است.

اقتصاد کشاورزی به دلایل مختلفی کاهش یافته است

وی تصریح کرد: برخی از کشاورزان نیز در این چند سال اخیر به‌جای استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، به سمت روش‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و زیرزمینی روی آورده‌اند. با این حال، اقتصاد کشاورزی به دلایل مختلفی کاهش یافته است. یکی از این دلایل کمبود نیروی کار جوان در بخش کشاورزی است؛ اکثر کارگران فعلی از اتباع خارجی هستند و کشاورزان قدیمی به سن بالا رسیده‌اند. ما با همین مقدار آب و خاک می‌توانیم بهره‌وری کشاورزی خود را تا ۳۰ درصد افزایش دهیم؛ ما باید خلا عملکرد را با همین آب و خاک و نیروی کار افزایش دهیم.

در کشت گندم، تنها به دلیل استفاده از کمباین‌های فرسوده، حدود ۱۰ درصد از محصول بر روی زمین ریزش می‌کند

موسوی ادامه داد: موضوع ضایعات نیز بسیار حائز اهمیت است. ضایعات محصولات از مزرعه تا محل مصرف بسیار زیاد است. به‌عنوان مثال، در کشت گندم، تنها به دلیل استفاده از کمباین‌های فرسوده، حدود ۱۰ درصد از محصول بر روی زمین ریزش می‌کند. مشکلات تکنولوژیکی نیز مزید بر علت شده و باعث ایجاد چالش‌هایی در بسته‌بندی و توزیع محصولات می‌شود.

وی افزود: علاوه بر این، قوانین ارثی که منجر به تقسیم زمین‌ها بین وراث می‌شود، باعث کوچک شدن قطعات زمین و کاهش امکان استفاده از روش‌های مدرن کشاورزی می‌گردد. برای بهره‌برداری مؤثر از منابع موجود، زمین‌ها باید یکپارچه و بزرگ باشند تا بتوان خدمات ماشین‌آلات را به‌خوبی ارائه داد.

کمبود کارگر، به‌ویژه در باغات شمال ایران، مشکلی است که کشاورزان با آن مواجه هستند

این کارشناس آب گفت: کمبود کارگر، به‌ویژه در باغات شمال ایران، نیز مشکل دیگری است که کشاورزان با آن مواجه هستند. همه این مسائل که از مهم‌ترین مسائل آن نیز کمبود آب است، باعث شده کشاورزی در ایران به شدت تحت تاثیر قرار بگیرد. برای حل این مشکلات، باید به سمت کشاورزی نوین حرکت کنیم. لازم است کارشناسان آبیاری و کشاورزی در مزارع حضور داشته باشند و به آموزش کشاورزان بپردازند.

تقویت تشکل‌های آب‌بران ضرورت دارد

وی با اشاره به امکان‌های مثبت تعاونی‌ها در حل برخی از مشکلات کشاورزی در ایران گفت: بحث تعاونی‌ها از زمان قبل از انقلاب تا به امروز ادامه داشته است، اما ما با مشکلاتی در زمینه اداره تعاونی‌ها مواجه هستیم. بیشتر مشکلات ما در مدیریت تعاونی‌ها به مباحث نرم‌افزاری مربوط می‌شود. در حالی که مسائل سخت‌افزاری مانند تأمین ماشین‌آلات و تشکیل تعاونی‌ها و جمع شدن تعداد کشورها در کنار هم، چندان مشکل‌ساز نیست، در بخش نرم‌افزاری، نحوه مدیریت گاهی به شکست می‌انجامد.

موسوی گفت: در حال حاضر، یک لایحه در دولت وجود دارد که بر روی بحث روستاها و اداره تشکل‌های آبداران تأکید دارد. ما باید در این زمینه بسیار قوی‌تر عمل کنیم. در برنامه‌های دوم تا ششم، بحث تشکل‌های آب‌بران مطرح شده، اما متأسفانه وزارت جهاد کشاورزی هیچ‌گاه به‌طور جدی با تشکل‌های آب‌بران همکاری نکرده است. این تشکل‌ها باید به‌صورت یکپارچه از مرحله کاشت تا برداشت فعالیت کنند تا هزینه‌های تولید کاهش یابد و کشاورزان به منافع بیشتری دست یابند.

وزارت‌خانه‌ها جزیره‌ای عمل می‌کنند/ هنوز آیین‌نامه‌های اجرایی برای کاهش مصرف آب تدوین نشده است

این کارشناس آب در مورد سیاست‌های دولت جدید و به‌ویژه وزارت جهاد کشاورزی در خصوص مسئله کم‌آبی و کمک به کشاورزی، گفت: ۸۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی دارای معاونت آب و خاک است که یعنی وظیفه توزیع این ۸۰ درصد آب را بر عهده دارد. اما ساختار این معاونت با نیازهای موجود سازگار نیست و باید به سرعت ارتقاء یابد تا بتواند به سطح زمین‌های کشاورزی پاسخگو باشد.

وی ادامه داد: وزارت نیرو تأمین‌کننده و تولیدکننده آب است، در حالی که وزارت جهاد کشاورزی توزیع‌کننده آن است. ما در تأمین آب مشکلی نداریم و کار سخت‌افزاری در این زمینه انجام شده است، اما در توزیع آب دچار مشکل هستیم. متأسفانه وزارت نیرو و وزارت جهاد به‌صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و هنوز نتوانسته‌اند دور یک میز بنشینند و تصمیم‌گیری مشترکی داشته باشند.

محسن موسوی تصریح کرد: وزارت جهاد همواره ادعا می‌کند که آب باید به‌صورت حجمی تحویل داده شود، در حالی که وزارت نیرو این کار را انجام می‌دهد. وزارت جهاد ساختاری ندارد که مشخص کند چگونه و با چه روشی آب را توزیع کند. در سند امنیت غذایی که در اردیبهشت ۱۴۰۱ ابلاغ شده، آمده است که مصرف آب کشاورزی باید تا افق ۱۴۱۱ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد. اما بعد از این مدت، هنوز آیین‌نامه‌های اجرایی برای کاهش مصرف آب تدوین نشده و متأسفانه دبیر اجرایی سند امنیت غذایی از طرف وزارت کشاورزی نیز تعیین نشده است.