خسارت ۲۰برابری آفات به زاگرس/ جای خالی IPM در مهار بحران آفات جنگلی

به گزارش تجارت‌نیوز ، طغیان آفات در هزاران هکتار از درختان بلوط جنگل‌های زاگرس طی چند ماه گذشته نگرانی‌های زیادی را به دنبال داشته و موجب به راه افتادن کمپین‌هایی مانند «من صدای زاگرسم» در شبکه‌های اجتماعی شده است.

اما آفتِ «جوانه‌خوار بلوط» و آفت «پروانه برگ‌خوار سفید بلوط» که این روزها از آنها به‌عنوان اصلی‌ترین و خطرناک‌ترین آفات نام برده می‌شود، به گفته کارشناسان آفات جدیدی نیستند و برای مدت طولانی در منطقه حضور داشته و هرچند سال یکبار طغیان می‌کنند. این آفات از سبزینه برگ‌های درخت بلوط تغذیه کرده و شکل و شمایلی پاییزی برای درختان پیر زاگرس به جای می‌گذارند.

در حالی که فعالان محیط زیست معتقدند روش‌های شیمیایی مبارزه با آفات، تعادل اکولوژیک محیط را بر هم می‌زند و آفات بیشتری را به جان درختان می‌اندازد، به نظر می‌رسد روش IPM یا «مدیریت تلفیقی آفات» می‌تواند یک راهکار مناسب برای مهار آفات به دستان خود طبیعت باشد.

حمله مرگبار به ۶۰ هزار هکتار

اخبار منتشر شده، به ما می‌گوید که از اسفندماه سال گذشته تا تیرماه امسال یعنی تنها در ۵ ماه، دو آفت جوانه‌خوار بلوط و پروانه سفید برگ‌خوار بلوط در مجموع به ۶۰ هزار هکتار از درختان بلوط جنگل‌های زاگرس خسارت زیادی زده‌اند. اگرچه این خسارت قابل ارزیابی نیست و تاکنون هیچ مرجع رسمی هزینه از دست دادن هر متر مربع از این جنگلِ کهنسال را اعلام نکرده اما شاید با مراجعه به میزان خسارات وارده از محل آتش‌سوزی این جنگل‌ها بتوان دریافت فراتر از محیط زیست، اقتصاد کشور از این محل با چه خسارتی مواجه است.

طبق آماری که خبرگزاری ایرنا در شهریورماه سال گذشته منتشر کرده (جدول) و اظهارات نماینده مردم شهرستان های گچساران و باشت در مجلس که گفته «بیش از یکهزار و ۵۵۰ هکتار عرصه ملی کهگیلویه و بویراحمد در سال گذشته در آتش‌سوزی دچار خسارت شد» می‌توان بزرگیِ خطر این آفات را در مقیاس مساحتی جنگل برآورد کرد؛ خسارتِ آفاتِ زاگرس ۲۰ برابر بیشتر از خسارت تمام آتش‌سوزی‌های چهار سال اخیر این جنگل است.

برای اطلاع بیشتر در زمینه میزان خسارت آتش‌سوزی به جنگل‌های زاگرس این ویدئو را ببینید.

جدول خسارت‌ آتش‌سوزی‌های مراتع و جنگل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد- تجارت نیوز

چرا آفات هجوم آورده‌اند؟

برهم خوردن اکوسیستم، دستکاری طبیعت، تغییر اقلیم، کمبود بارش، سرمای زمستان، نابودی دشمنان طبیعی آفات، از جمله دلایل اصلی طغیان این نوع آفات از سوی فعالان محیط زیست عنوان می‌شوند که کاهش رویش چوب، زوال جنگل، تغییر در زادآوری و توالی و حتی مرگ تدریجی درختان را به دنبال داشته‌اند.

این در حالی است که جنگل‌های بلوط زاگرس طی تمام سال‌های گذشته به خاطر استفاده نادرست و بهره‌برداری بی‌رویه، خشکسالی‌های پی در پی و کمبود علفزار، آتش‌سوزی های گسترده، کشاورزی سنتی، قاچاق چوب و ذغال، شکار بی‌رویه، انتقال آب و سدسازی، فعالیت‌های معدنی و صنعتی و … به شدت آسیب دیده‌ و حالا شبیخون آفات حکایت از این دارد که قرار نیست مصیبت زاگرس پایان یابد.

راهکار مدیریت بحران چیست؟

برای یافتن راهکاری برای مدیریت این بحران، اشاره به تجربه کشور در مبارزه با آفاتِ جنگلِ هیرکانی خالی از فایده نیست. کارشناسان می‌گویند با وجود سم‌پاشی و محلول‌پاشی به جنگل‌های هیرکانی در طول ادوار گذشته، تا به امروز پیشرفتی در کنترل آفات دیده نشده و حتی زیستگاه تعداد زیادی گونه بومی تحت تاثیر منفی این سم‌پاشی‌ها قرار گرفته است.

در همین ارتباط، حسین رجایی، حشره‌شناس و مدیر بخش تحقیقات پروانه‌شناسی موزه تاریخ طبیعی اشتوتگارت آلمان، به «پیام ما» گفته است: «مبارزه شیمیایی یا مبارزه بیولوژیک به سبکی که در مزارع کشاورزی با استفاده از محلول های بی‌تی انجام می‌شود در محیط طبیعی ناکارآمد و بسیار مخرب است. چراکه محلول‌هایی شبیه بی‌تی یا سایر سموم، تمام دشمنان طبیعی که فعالانه در حال نبرد برای کنترل این آفت هستند را هم تحت تاثیر قرار داده و مستقیم یا غیر مستقیم آنها را از بین می‌برد. با این بدترین انتخاب، تعادل اکولوژیک محیط بیش از پیش بهم خورده و در سال‌های آتی به جای یک آفت با تعداد بیشتری گونه آفت مواجه می‌شویم.»

به گفته متخصصان بیماری‌های گوارشی هم به دلیل اینکه کودهای شیمیایی مملوء از نیترات هستند، یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری سرطان به‌ویژه سرطان معده معرفی شده‌اند. پس‌خوردنِ و انصراف از خریدِ محصولات کشاورزی صادراتی ایران از طرف خریداران خارجی نیز یکی دیگر از دلایلِ ناکارآمدی و ضدِ اقتصاد سبز بودنِ مبارزه بیولوژیک در جنگل‌های کشور است.

بنابراین یکی از ابزارهایی که امروز برای مهار آفات پیشنهاد می‌شود، استفاده از روش‌های IPM یا مدیریت تلفیقی آفات است که به معنای جمع‌آوری روش‌های سنتی مبارزه با آفات و افزایش بهره‌وری در کشاورزی است که به شکل یک دانش مدرن مطرح شده و در آن به‌وسیله خود طبیعت، طبیعت را کنترل و آفات را مهار می‌کنند.

سازمان خواربار کشاورزی سازمان ملل متحدد (FAC) در تعریف خود از مدیریت تلفیقی آفات آورده است: «مدیریت تلفیقی آفات عبارت است از بررسی کلیدی فنون موجود برای مهار آفات و تلفیق اقدامات مناسب به منظور جلوگیری از رشد جمعیت آفات و نگه داشتن میزان مصرف سموم شیمیایی در حدی که توجیه اقتصادی داشته باشد و خطرات آن بر سلامتی انسان و محیط زیست به کمترین حد برسد یا کاهش یابد.»

توانمندسازی جوامع مدنی زاگرس

برخی بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در مدیریت تلفیقی آفات، روش‌های بیولوژیک، زراعی، فیزیکی و ادوات شیمیایی به نحوی ترکیب می‌شوند که خطرات بهداشتی و زیست محیطی به کمترین حد ممکن برسند. در ضمن، این روش با تقویت مهارت و حس همکاری کشاورزان موجب تقویت سازمان‌های محلی و جوامع روستایی می‌شود و وابستگی به نهادهای دولتی را کاهش می‌دهد.

در ایران که هنوز بسیاری از جنگل‌ها به واسطه جوامع محلی حمایت، حفاظت و گسترش می‌یابند، سنت‌های مبارزه با آفات ریشه در آموزش‌های آباء و اجدادی دارد. می‌توان با استفاده از کارشناسان مجهز به دانشِ روز جهان، شرایط افزایش سطح اطلاع جوامع محلی از روش‌های به‌روزرسانی شده مدیریت تلفیقی آفات را بر اساس خاستگاه آن جامعه فراهم کرد، چرا که به نظر می‌رسد، روش‌های قدیمی دولتی چون توزیع رایگان تجهیزات کنترل غیر شیمیایی (کارت و نوار زرد)، انواع تله (شامل دلتا، مکفیل و مایع سراتراپ) و… اگرچه در راستای کاهش مصرف سموم شیمیایی بوده اما دیگر جوابگوی اقلیم ایران نیست.

IPM در کنار راه‌حل‌های دیگری مانند مطالعه و تحقیق میدانی در حوزه‌های درختکاری، ‌‌‌‌پوشش گیاهی و جانوری، آب، خاک و آفات، ایجاد مشوق‌های مالی برای پژوهش‌های میدانی توسط دانشجویان رشته‌های مرتبط و البته به قول فعالان محیط زیست «آموزش، آموزش و آموزش …!» بتواند راه حل مناسبی برای نجات زاگرس باشد.

برای اطلاع از خسارت‌های آفات به جنگل‌های ایران مطالعه این گزارش توصیه می‌شود.

گزارش: سوسن یحیی‌پور