فرسایش خاک در ایران از کشورهای دیگر پیشی گرفت/ خسارت ۵۶ میلیارد دلاری فرسایش خاک

امین سامنی / به گزارش تجارت‌نیوز ، نگرانی درباره فرسایش خاک در دنیا در دهه اخیر به قدری جدی شده است که همه ساله در روزِ چهاردهم آذر که روز جهانی فرسایش خاک نامگذاری شده با انتشار گزارش‌هایی سعی در افزایش سطح دانش عمومی درباره این پدیده ویران‌کننده دارد.

خاک یک ماده باارزش حتی مهم‌ تر از آب است و ساخت یک سانتیمتر از آن حدودا ۷۰۰ سال طول می‌کشد. براساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی فائو، تخمین زده می‌شود که فرسایش خاک هر ساله، موجب کاهش 4 درصدی عملکرد زمین‌های کشاورزی در جهان می‌شود. به عبارت دیگر، هر ساله فرسایش خاک زمین‌های کشاورزی در سطح جهان، 4 درصد ضریب سطح حاصلخیزی خاک را کاهش داده و فضای مناسب برای ریشه‌زایی گیاهان را کم می‌کند.

خسارت فرسایش خاک در ایران چقدر است؟

مساحت ایران حدود ۱۶۵میلیون هکتار است که با توجه به محدودیت منابع آب، در حال حاضر، تنها 18/5 میلیون هکتار از آن در چرخه تولید کشاورزی قرار گرفته است. اما فقط محدودیت منابع آبی نیست بلکه ایران محدودیت‌های کیفی و کمی در حوزه منابع پایه خاک دارد. به عنوان مثال، اگر به حدود ۵۰ میلیون هکتار از اراضی کشور، آب لازم اختصاص داده شود، قابلیت توسعه کشاورزی خواهند داشت اما بالا بودن ضریب میزان فرسایش خاک، مانع این توسعه کشاورزی است.

روند فرسایشی تنها منحصر به اراضی زراعی نیست بلکه در جنگل‌ها، تپه‌ها، مراتع، دامنه‌ها و کوه‌ها خصوصا در اطراف شهرهای بزرگ و صنعتی می‌توان نمونه‌هایی از آن را دید. بر همین اساس می‌توان رقمِ 56 میلیارد دلار را به عنوان مبلغ خسارت سالیانه فرسایش خاک در کشور دانست. این رقم وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم نقش خاک در امنیت غذایی حتی از آب نیز مهمتر است.

ارقام فرسایش خاک در ایران

آن طور که مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی گفته، ایران هر ساله با فرسایش 16/4 تن خاک در هکتار مواجه است. بزرگی این عدد را در مقایسه با میانگین سالیانه فرسایش خاک در جهان که 2/2 تن در هکتار است می‌توان دریافت. میزان فرسایش خاک در ایران 7/4 برابر میانگین جهانی است و به عبارتی می‌توان گفت که بیش از 125 میلیون هکتار از اراضی کشور دچار فرسایش از طریق آب شده‌اند.

بر همین اساس حدود یک دهه است که همزمان با افزایش فرسایش خاک در کشور، دولت از طریق معاونت آبخیزداری سازمان منابع طبیعی سعی در ورود و کنترل این پدیده دارد. در برآوردی که حسن وحید، معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی داده، 120 میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشور باید آبخیزداری شوند چرا که در معرض فرسایش آبی قرار دارند. نکته مهم اما اینجاست که از این میزان تنها 30 میلیون هکتار دارای طرح آبخیزداری هستند یعنی فقط یک چهارم!

خاک چه استان‌هایی در کشور بیشترین آسیب را دیده‌اند؟

برای پاسخ به این سوال که چه استان‌هایی درگیر فرسایش خاک شده‌اند می‌توان به گزارش ایرنا از دفتر آبخیزداری منابع طبیعی اشاره کرد. در این گزارش از 5 استان به عنوان استان‌هایی اشاره شده که خاک آنها در معرض انواع فرسایش‌ها از قبیل فرسایش خندقی (که به آن فرسایش آبکندی نیز می‌گویند) قرار دارد. سیستان و بلوچستان، هرمزگان، گلستان، کردستان و چهارمحال بختیاری اصلی‌ترین استان‌های درگیر با فرسایش آبی هستند که شواهد آن را می‌توان در ایجاد کانال‌های عریض و طویل در دل خاک و تخریب زمین‌های کشاورزی و مراتع‌ دید. نکته مهم در گزارشی که رئیس گروه تثبیت فرسایش توده‌ای دفتر آبخیزداری به آن اشاره نشده، وضعیت فرسایش خاک در استان لرستان است که مدیرکل منابع طبیعی این استان به آن اشاره آن را دو برابر میانگین فرسایش خاک در کشور دانسته است.

در لرستان به علت کوهستانی‌بودن، توپوگرافی، شیب بالای استان و سازند‌های حساس به فرسایش، در برخی نقاط استان مانند کوهدشت و پلدختر فرسایش خاک دو برابر میانگین کشوری یعنی معادل 25 تن در هکتار گزارش شده است.