فرصت جنگ تجاری برای بازار مواد معدنی خاص ایران

جنگ تبلیغاتی چین با ایالات متحده آمریکا در پی اختلافات تجاری میان دو کشور تشدید شده، به طوری که نشریات کشور چین، با انتشار مقالاتی هشدار دادند که چین آماده است تا از مسیر سلطه خود بر مواد معدنی خاص مانند عناصر خاکی کمیاب و مواد معدنی مهمی که در قطعات الکترونیک استفاده می‌شود، به این جنگ تجاری پاسخ دهد.

توجه حاکمان کشور چین به برنامه‌ریزی جهت تسلط بر بازار مواد معدنی خاص طی یک سال گذشته اهمیت تاثیر مواد معدنی بر تغییر ورق‌های جنگ تجاری با امریکا را بیش از پیش مشخص نموده است.

این نحوه نگرش دولتمردان چینی هشدار جدی برای امریکایی‌ها است. تسلط بر عصر دیجیتال و تولید محصولات فوق مدرن صنعتی و نظامی قدرت دو کشور بزرگ جهان را تحت‌الشعاع تصمیمات بنیادی قرار داده تا جایی که این هشدار باعث آن شد که شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین از یکی از شرکت‌های فعال در زمینۀ استخراج و فرآوری این عناصر خاکی کمیاب بازدید کرد، بازدیدی که بار دیگر موقعیت برجستۀ چین به عنوان یکی از مهمترین صادرکنندگان این محصول در جهان به‌ویژه به ایالات متحده آمریکا و خطر استفاده از این برتری به عنوان یک اهرم قدرت در جنگ تجاری میان دو کشور را به همگان گوشزد کرد.

عناصر معدنی کمیاب، گروهی شامل ۱۷ عنصر شیمیایی است که در بسیاری از صنایع، از فناوری‌های نوین گرفته تا تجهیزات نظامی استفاده می‌شود و تنها طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ میلادی، 80 درصد از واردات مواد معدنی کمیاب آمریکا از کشور چین بوده است.

اگرچه تاکنون تعرفه‌های صادرات این مواد چندان تغییر نکرده است اما این احتمال وجود دارد که با تشدید جنگ تجاری چین و آمریکا، ارزش داد و ستد بین‌المللی این مواد به طور چشمگیری افزایش یابد. همچنین اگرچه تاکنون دولت چین به صراحت اعلام نکرده که فروش مواد معدنی کمیاب خود به آمریکا را محدود می‌کند اما رسانه‌های این کشور قویا بر این باورند که این اتفاق به‌زودی روی خواهد داد.

عناصر نادر خاکی در ایران

در چهار سال گذشته در زمینه عناصر نادر خاکی اقدامات بسیار خوبی در کشور انجام شده است و جایگاه ایران در خاورمیانه به رتبه نخست ترقی یافته است. ۱۷ نوع عنصر نادر خاکی (با احتساب اسکاندیم و ایتریم) در طبیعت یافت می‌شود و بررسی‌ها حاکی از وجود عناصر نادر خاکی مانند سریم، لانتانیم، نئودینیم، اتریم و اسکاندنیم در ایران است.

امروزه در ایران عناصر نادر خاکی را از جمله در صنایع شیشه، پتروشیمی(کاتالیست‌ها)، صنایع خودرو، باتری قابل شارژ و صنایع نظامی مورد استفاده قرار می‌دهند. بر اساس مطالعات انجام شده و گزارش منابع بین‌المللی، امروز میزان ذخایر جهانی عناصر نادر خاکی نزدیک به ۱۰۰ میلیون تن و میزان تولید و مصرف سالانه این مواد به ۱۲۰ هزار تن می‌رسد. چین حدود ۸۵ درصد از تولید جهانی عناصر نادر خاکی را در اختیار دارد و امریکا، روسیه، برزیل، سوئد، هندوستان، مالزی و استرالیا بقیه بازار را در اختیار دارند.

در این عرصه جنگ تجاری بین امریکا و چین، کشورهایی هم سود می‌برند و هم ضرر. اینکه ما در کجای این خط اقتصادی قرار خواهیم گرفت بستگی به نحوه مدیریت کشور اعم از مدیریت پتانسیل‌ها و ذخایر موجود کشور دارد.

امریکا حدود ۳۴ میلیارد دلار از واردات کالاهای خود به مبدا چین را در معرض تعرفه‌های ۱۵ تا ۲۵ درصدی قرار داده است. در طرف مقابل دولت چین نیز متقابلا به تلافى بر واردات برخی از کالاها از آمریکا تعرفه‌های سنگینی وضع کرده است. جنگ تجاری بین این دو اقتصاد بزرگ نه تنها رفاه مصرف‌کنندگان دو کشور بلکه رفاه مصرف‌کنندگان سایر کشورها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اهمیت مواد معدنی تا آنجایی در این عرصه جنگ تجاری خودنمایی می کند که اکثر مطبوعات دو کشور مواد معدنی عناصر نادر خاکی را به سلاحی برای چین در مقابل فشارهای بدون دلیل امریکا قلمداد می‌کنند.

چین پیش از این نیز از مواد معدنی کمیاب خود به عنوان اهرم فشار استفاده کرده است. از جمله در سال ۲۰۱۰ میلادی پس از وقوع درگیری میان یک کشتی چینی با دو کشتی گارد ساحلی ژاپن در دریای چین شرقی، چین صادرات این محصولات را به ژاپن متوقف کرد.

در سال ۲۰۱۸، تحقیقات زمین شناسی آمریکا ۳۵ ماده معدنی حیاتی برای اقتصاد کشور و امنیت داخلی را شناسایی کرد. آمریکا به شدت وابسته به واردات این مواد معدنی است. این کشور که کمتر از یک دهم عرضه جهانی این مواد را در اختیار دارد، بیش از نیمی از مواد مورد نیاز خود را وارد می‌کند.

دو پیش‌بینی از تبعات جنگ تجاری

حال دو پیش‌بینی برای این جنگ تجاری در حوزه مواد معدنی به نظر می‌رسد. پیش‌بینی اول آنکه اگر امریکا با چین در این دعوای سیاسی بر سر مواد معدنی خاص به توافق نرسد قطعاً امریکا به سمت کشورهایی که از این ذخایر، غنی هستند سوق می‌یابد.

از بین کشورهای روسیه، برزیل، سوئد، هندوستان، مالزی و استرالیا که زیر 15 درصد از ذخایر عناصر نادر خاکی جهان را دارند هیچکدام بازار وسیع مصرف این نوع از مواد معدنی را در امریکا نمی‌توانند پوشش دهند. لذا با توجه به رتبه نخست ایران در منطقه خاورمیانه از لحاظ ذخایر عناصر نادر خاکی این فرصت جهت سرمایه‌گذاری و توسعه واحدهای اکتشاف و استخراج این نوع مواد معدنی مهیا است.

هر چند عدم ارتباط سیاسی ایران و امریکا منجر به رابطه مستقیم فروش این محصولات به امریکا نخواهد شد اما کشورهای حاشیه خلیج فارس که نمایندگان کشور امریکا در منطقه هستند به عنوان یک واسطه می‌توانند این بازار را برای کشور ما ایجاد نمایند.

علاوه بر این هر جا سخن از جنگ به میان می‌آید چه نظامی و چه غیرنظامی باعث رشد تولید فولاد در آن کشورها خواهد شد، بنابراین این انتظار دور از ذهن نیست که با ایجاد جنگ تجاری بین چین و امریکا، دولت چین به توسعه داخلی تجهیزات و تسلیحات و تکنولوژی خود بیشتر اهمیت دهد و این تکانه صنعتی در چین، باعث حرکت عظیمی در فروش مواد معدنی از جمله عناصر نادر خاکی و فلزات با ارزش مانند آهن، منگنز، کرومیت خواهد شد.

پیش‌بینی دوم اینکه چین اقتصاد بزرگی دارد که هر گونه تغییر و تحول در آن بر اقتصاد کل دنیا تاثیر گذار است، که البته باید میزان تاثیرگذاری آن در بخش‌های مختلف به‌طور دقیق بررسی شود، بنابراین ممکن است به دلیل افزایش تعرفه‌های آمریکا و چین، از میزان تقاضا برای محصولات فلزی و به ویژه فلزات رنگین در بازارهای جهانی کاسته شود و این محصولات، کاهش شدید قیمت‌ها را تجربه کنند.

با توجه به اینکه چین بزرگ‌ترین مصرف کننده مواد معدنی در جهان محسوب می‌شود، این جنگ تجاری می‌تواند نیاز این کشور به مواد معدنی را تحت تاثیر قرار دهد و بازارها را دچار نوسان کند. هم‌اکنون چین بزرگترین بازار صادراتی مواد معدنی ایران است، بر این اساس، هر گونه تغییر و تحول در سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی چین می‌تواند بر وضعیت صادرات مواد معدنی ایران تاثیرگذار باشد.

واکنش کشورهای جهان به جنگ تجاری

در هر صورت واکنش کشورهای جهان به این جنگ تجاری می‌تواند به نوبه خود حائز اهمیت باشد. از یک طرف، کشورهای در حال توسعه مانند ایران، امید بسیاری به تجارت با چین، سرمایه‌گذاری این کشور در زیرساخت‌ها و توسعه عرصه‌های مختلف دارند و از سوی دیگر در غرب، روابط اقتصادی در کنار اعمال جنگ تجاری از سوی چین و امریکا، این نگرانی را ایجاد می‌کند که نفوذ غرب در مناطق در حال توسعه کاهش یافته و تامین منابع مورد نیاز آنها به خصوص در حوزه انرژی با مشکل مواجه شود.

در این بین امریکا بیش از بقیه نگران نفوذ چین در منطقه خاورمیانه است که با سیاست‌های انفعالی امریکا در منطقه خاورمیانه راه جدیدی برای نفوذ چین در این مناطق جهت جذب منابع معدنی و نفتی خواهد بود و این موضوع شاید به نحوی به نفع منافع ایران بوده که از ابتدا روابط خوبی با چین بر سر حوزه منابع معدنی داشته است.