چهل و هفتمین رئیس‌جمهور آمریکا چه سیاستی را در منطقه ما دنبال می‌کند؟

به گزارش تجارت نیوز،

رقابت انتخاباتی دونالد ترامپ و کامالا هریس به آخرین روزهای خود نزدیک می‌شود و با توجه به وضعیت جنگی موجود در منطقه خاورمیانه و افزایش میزان تنش‌ها در این منطقه، روی کار آمدن هر یک از کاندیداهای جمهوری‌خواه و دموکرات تاثیر بسزایی در بالا گرفتن میزان نزاع‌های منطقه‌ای یا پیگیری اختلافات از طریق کانال‌های مذاکراتی خواهد داشت. مجموعه تجارت‌نیوز بر آن است تا برآیند سیاست‌های کلی و دوجانبه هر یک از کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 آمریکا در قبال تحولات منطقه را بر اساس گزارش موسسه خاورمیانه (مستقر در واشنگتن) به مخاطبان خود عرضه کند. گزارش ذیل بخش نخست این ارزیابی است.

***

کمتر از دو هفته تا برگزاری شصتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا باقی مانده است و دونالد ترامپ و کامالا هریس به عنوان کاندیداهای برتر احزاب جمهوری‌خواه و دموکرات در رقابتی تنگاتنگ مقابل یکدیگر صف‌آرایی خواهند کرد.

هر یک از این کاندیداها علاوه بر حوزه‌های سیاست داخلی، اقتصاد و موضوعات اجتماعی، در حوزه سیاست خارجی نیز سبک و سیاق منحصربه‌فردی دارند و بنا بر سیاست‌های حزبی خود اعمال نظر خواهند کرد.

بر همین اساس «موسسه خاورمیانه» در گزارشی به بررسی اظهارات و سیاست‌های این کاندیداهای انتخابات درباره موضوعات مبتلابه منطقه خاورمیانه پرداخته است (موسسه خاورمیانه قدیمی ترین موسسه مستقر در واشنگتن است که از سال 1946 تاکنون، مطالعاتی درباره وضعیت منطقه خاورمیانه و روابط دوجانبه و چندجانبه کشورهای این منطقه با یکدیگر و همچنین سیاست‌های کشورهای فرامنطقه‌ای چون آمریکا بر تحولات آن انجام داده است.)

البته طبعاً از دونالد ترامپ کاندیدای جمهوری‌خواه این انتخابات، که سابقه یک دوره حضور در کاخ سفید را در کارنامه خود دارد، اطلاعات بیشتری در دسترس است اما در هر صورت موسسه خاورمیانه در این گزارش با اشاره به شعارهای هر یک از کاندیداهای انتخاباتی، دیدگاه‌های آنها درباره مهم‌ترین موضوعات منطقه خاورمیانه را نیز ارزیابی کرده است.

سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا در دوره رئیس‌جمهور چهل و هفتم

پلتفرم رسمی حزب جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 تنها به ذکر دو شعار «ایستادن در کنار اسرائیل» و «بازگرداندن صلح در خاورمیانه» به عنوان رویکردهای سیاست خارجی خاورمیانه‌ای ترامپ اکتفا کرده است.

این کاندیدای جمهوری‌خواه که در بازه زمانی سال‌های 2017-2021 در کاخ سفید حضور داشت در بیان برنامه‌های خود برای برون‌رفت از شرایط فعلی منطقه خاورمیانه به مواردی چون: رویکرد «فشار حداکثری» بر ایران با تمرکز بر تحریم‌های اقتصادی، لفاظی‌های قوی و اقدامات نظامی هدفمند، مخالفت شدید با دیپلماسی با ایران بر سر توافق هسته‌ای، برتری دادن همکاری‌های آمریکا با کشورهای منطقه در حوزه‌های انرژی و سیاست اقتصادی بر حقوق بشر و دموکراسی، تنظیم روابط با عبدالفتاح سیسی و رجب طیب اردوغان رؤسای جمهوری مصر و ترکیه به عنوان قدرتمندترین کشورهای منطقه، ارتقای روابط با پادشاهی سعودی، تلاش برای عادی‌سازی روابط اسرائیل با عربستان همانند آنچه در سال 2020 میان تل‌آویو و کشورهای عربی پیمان ابراهیم صورت گرفت، ممنوعیت مهاجرت از کشورهای دارای اکثریت مسلمان به آمریکا و خروج کامل نیروهای ایالات متحده از سوریه اشاره کرده است.

اما دموکرات‌ها در پلتفرم انتخاباتی خود از 9 اولویتی که از اقتصاد و بحران آب‌وهوا گرفته تا مهاجرت و رهبری آمریکا در خارج از کشور تعیین کرده‌اند آخرین مورد را به استراتژی ایالات متحده در قبال خاورمیانه اختصاص داده و از آن تحت عنوان «مواضع یکپارچه بایدن و هریس» یاد می‌کنند.

در این سند که نقطه شروعی برای ارزیابی سیاست‌های بالقوه در قبال خاورمیانه تحت دولت هریس، به‌ویژه در رابطه با اسرائیل، فلسطین و لبنان، به شمار می‌رود آمده است، به هرگونه اقدام از سمت هر یک از طرفین که راه‌حل دو کشور (فلسطین-اسرائیل) را به خطر می‌اندازد اعتراض خواهد شد.

علاوه بر این، مخالفت با گسترش شهرک‌سازی، حمایت از باقی ماندن اورشلیم به عنوان پایتخت اسرائیل- با لحاظ امکان دسترسی برای همه ادیان-، حمایت از «کمک حیاتی» به مردم فلسطین تا زمانی که با قوانین ایالات متحده مطابقت داشته باشد و در نهایت رد هر حرکتی برای مشروعیت‌زدایی از اسرائیل در سازمان ملل یا از طریق جنبش تحریم، سلب سرمایه و تحریم، در حالی که از حقوق آمریکا برای آزادی بیان حمایت می‌کند، از دیگر موارد ذکرشده در سیاست‌های خاورمیانه‌ای دموکرات‌هاست.

هریس و اعضای کمپین انتخاباتی او می‌گویند به دنبال یک لبنان مستقل از طریق یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک برای درگیری در امتداد مرز اسرائیل و لبنان هستند.

هریس یک انترناسیونالیست سرسخت است که تمایل دارد با متحدان آمریکایی برای محدود کردن نفوذ دشمنانی مانند روسیه، چین و ایران همکاری کند. اما هر یک از این کاندیداها درباره کشورهایی چون ایران، عربستان و ترکیه که قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه تلقی می‌شوند چه گفته‌اند و چه سیاست‌هایی را در برنامه کاریشان جای داده‌اند؟!

ایران

در رابطه با ایران، ترامپ از مواضع قاطعانه علیه این کشور حمایت می‌کند. با توجه به سیاستِ کاری متفاوتی که او پس از نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش در دستور کار قرار داده است و همچنین مواردی چون تغییرات بافت منطقه‌ خاورمیانه، جنگ‌های جدید در منطقه و... .

هنوز نمی‌توان به طور قطع گفت رویکرد دقیق ترامپ علیه تهران چیست اما پلتفرم حزب جمهوری‌خواه 2024 و تیم ترامپ اهدافی را در قبالِ ایران مد نظر قرار داده‌اند که به این شرح هستند: «جلوگیری از دستیابی ایران به فناوری هسته‌ای، مسدود کردن جاه‌طلبی‌های ایران از طریق برقراری مجدد و گسترش تحریم‌ها، ارائه کمک‌های امنیتی به شرکای منطقه‌ای و حمایت از ایرانیان به‌اصطلاح آزادی‌خواه در شورش علیه حکومت مستقر، تلاش به منظور توقف بازداشت غیرعادلانه خارجیان از جمله شهروندان آمریکایی از سوی ایران، پایان دادن به حملات سایبری ایران علیه آمریکا و متحدانش و جلوگیری از حمایت این کشور از تروریست‌ها، افراط‌گرایان و نیابت‌های منطقه‌ای مانند حزب‌الله، حماس، طالبان و القاعده.»

جی دی ونس، معاون ترامپ در انتخابات این دوره، در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز به تاریخ 16 جولای 2024 (26 تیرماه 1403) مدعی شده است: «تعامل ایالات متحده با ایران نباید "حمله‌های کوچک ضعیف" باشد و اگر می‌خواهید به ایرانی‌ها مشت بزنید، مشت محکمی به آنها می‌زنید.» او ترامپ را به خاطر  هدف قرار دادن سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، می‌ستاید و می‌گوید: «این حمله آرامش را به ارمغان آورد و ایرانی‌ها را کنترل کرد.»

دونالد ترامپ هم در 5 سپتامبر (15 شهریورماه) سال جاری ویدئویی را در حساب کاربری Truth Social خود منتشر کرد که در آن تاکید می‌کرد: «از شر توافق "فاجعه‌بار" رئیس‌جمهور باراک اوباما با ایران (برجام- 2015) خلاص شدم، [توافقی] که میلیاردها دلار را به خزانه رژیم ایران ریخت؛ پولی که به واسطه آن ایرانی‌ها جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود را مشروع دانستند و منطقه را بی‌ثبات کردند.»

این ویدئو استدلال می‌کند که او تحریم‌های «فلج‌کننده» را علیه ایران اعمال کرد تا توانایی‌های هسته‌ای‌اش را محدود کند. در جریان مناظره 10 سپتامبر (20 شهریورماه) همین امسال با کامالا هریس نیز ترامپ این ادعا را مطرح می‌کند که ایران در زمان ریاست‌جمهوری او شکسته شد. «الان ایران 300 میلیارد دلار دارد چون همه تحریم‌هایی که من وضع کرده بودم برداشته شده است؛ در آن زمان ایران پولی برای حماس یا حزب‌الله نداشت. آنها پولی برای ترور نداشتند.»

شایان ذکر است این کاندیدای جمهوری‌خواه در نخستین دوره ریاست‌جمهوری در مه 2018 (اردیبهشت 2018)- برخلاف توصیه عده‌ای در دولتش و برخلاف قضاوت‌های تحلیلی جامعه اطلاعاتی‌اش- از برجام خارج شد و تحریم‌های اقتصادی شدیدتری علیه ایران به عنوان بخشی از کمپین «فشار حداکثری» اعمال کرد.

میزان اطلاعات نادرست ترامپ از ایران تا حدی است که او در مارس 2024 (اسفند 1402) در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز می‌گوید: «شرط می‌بندم که می‌توانستم ایران را در توافق‌نامه آبراهام (پیمان ابراهیم) داشته باشم.»

رئیس‌جمهور سابق آمریکا در حالی چنین ادعایی می‌کند که فلسفه اصلی انعقاد این پیمان به ادعای طراحان آن، مقابله با تهدیدات منطقه‌ای ایران بوده است. ترامپ همچنین در مصاحبه ایکس‌اسپیس خود با ایلان ماسک در 12 آگوست 2024 (22 مرداد 1403) این ادعا را نیز مطرح کرد که «دولت او با موفقیت، چین را برای توقف خرید نفت از ایران تحت فشار قرار داده است».

شایان ذکر است فروش نفت ایران که با اعمال فشار دولت ترامپ بر چین در سال 2019 (1398) کاهش یافته بود، زمانی که ترامپ هنوز در قدرت بود، دوباره افزایش یافت.

به نظر می‌رسد اگر این کاندیدای جمهوری‌خواه بتواند با پشت سر گذاشتن رقیب دموکرات خود وارد کاخ سفید شود، برای اجرای تحریم‌های سخت‌تر به همکاری موفقیت‌آمیز کشورهای ثالث مانند مالزی، که در تسهیل صادرات ایران به چین تاثیرگذار بوده‌اند، نیاز دارد.

اما اگر هریس بتواند رئیس‌جمهور بعدی آمریکا باشد، چه سیاستی را در قبال ایران در پیش می‌گیرد؟ او سناتوری بود که در سال 2015 (1394)، از توافق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای مهار برنامه هسته‌ای تهران حمایت کرد. می‌گویند او تصمیم ترامپ برای خروج از توافق از برجام را «بی‌پروا و تصمیمی که امنیت ملی را به خطر می‌اندازد» خوانده بود.

این کاندیدای دموکرات در سال 2019 (1398) و در کشاکش مبارزات انتخاباتی خود برای ریاست‌جمهوری اظهار کرده بود «برنامه‌ریزی‌ای برای پیوستن مجدد به برجام دارد، تا زمانی که ایران نیز به پایبندی قابل راستی‌آزمایی خود بازگردد».

هریس اما مدعی نقض حقوق بشر در ایران است، به‌ویژه آنچه در سرکوب خشونت‌آمیز اعتراضات ضددولتی در سال 2022 (1401)- پس از مرگ مهسا امینی که در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی جان خود را از دست داد- رخ داد. اندکی پس از این فاجعه بود که هریس خواستار حذف ایران از کمیسیون سازمان ملل متحد در مورد وضعیت زنان شد. او در تبلیغات انتخاباتی خود قول داده است رویکردی قاطعانه در قبال ایران اتخاذ کند، و پلتفرم کمپین او این ادعا را نیز مطرح کرده است که «هرگز در انجام هر اقدامی که برای حفاظت از نیروها و منافع آمریکا در برابر ایران و گروه‌های تحت حمایت ایران لازم است تردید نکند».

در حوزه اقتصادی اما به نظر می‌رسد سیاست مواجهه با ایران، تحت رهبری هریس، احتمالاً ادامه اجرای سیاست‌های دولت فعلی در رابطه با تحریم‌ صادرات نفت ایران است؛ به‌ویژه اگر هریس تلاشی دوباره برای بازگشت پای میز مذاکرات و برقراری کانال دیپلماسی با تهران را دنبال کند.

عربستان

دولت ترامپ احتمالاً ادامه‌دهنده راه دولت بایدن در نهایی کردن توافق آمریکا، عربستان سعودی و اسرائیل برای عادی‌سازی روابط بین ریاض و تل‌آویو باشد. البته دولت عربستان اعلام کرده است تنها در صورت ایجاد سازوکاری برای تشکیل کشور مستقل فلسطین به توافق‌های عادی‌سازی ادامه خواهد داد- نکته‌ای که اخیراً از جانب ولیعهد سعودی محمد بن سلمان بیان شده است.

گفتنی است داماد ترامپ، جرد کوشنر که یکی از گفت‌وگوکنندگان کلیدی در روابط دوجانبه آمریکا و عربستان و امضای توافق‌نامه آبراهام بود، از زمان خروج از کاخ سفید، روابط تجاری خود را با پادشاهی سعودی و همچنین قطر و امارات حفظ کرده است.

البته به نظر می‌رسد برخلاف ترامپ، کامالا هریس سیاست سخت‌گیرانه‌تری در قبال عربستان در دستور کار داشته باشد. او در سال 2018، جزو سناتورهایی بود که به ائتلاف دوحزبی در زمینه قانونی برای محدود کردن فروش تسلیحات به پادشاهی سعودی به دلیل دخالت در جنگ داخلی یمن و قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار سعودی، پیوست.

هریس علاوه بر این از لایحه‌ای حمایت کرد که بر اساس آن باید گزارشی عمومی درباره قتل خاشقچی تهیه شود. او در سال 2019، از دولت ترامپ خواست روابط خود را با عربستان سعودی «بازنگری اساسی» کند تا از ارزش‌ها و منافع آمریکا دفاع و در عین حال همچنان در اهداف مشترکی مانند مبارزه با تروریسم همکاری کند.

ترکیه

چنین به نظر می‌رسد که اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به‌وضوح انتخاب ترامپ را به پیروزی هریس ترجیح می‌دهد، هرچند برآوردها حاکی از آن است که روابط آمریکا و ترکیه در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ دچار تنش‌های متعددی خواهد شد. مثلاً با توجه به روابط تجاری و انرژی نسبتاً نزدیک ایران و ترکیه، احتمالاً سیاست جنگ‌طلبانه‌تر ترامپ در ایران ممکن است روابطش با ترکیه را هم تیره کند.

در موردی دیگر مطابق با توافق اخیر بین واشنگتن و بغداد، خروج نیروهای آمریکایی از عراق تا پایان سال 2025 دنبال خواهد شد. این امر پیامدهای مستقیمی برای ترکیه خواهد داشت و به طور بالقوه خلاء امنیتی ایجادشده بر عراق و سوریه تاثیرگذار خواهد بود؛ خروج نیروهای آمریکایی از عراق پروژه کریدور توسعه عراق-ترکیه را تضعیف می‌کند که به نفع ایران است.

علاوه بر این، سیاست طرفداری ترامپ از اسرائیل و موضع اردوغان در حمایت از حماس یکی دیگر از مشکلات بین دو کشور خواهد بود. اگر ترامپ از ارائه تسلیحات و کمک به اوکراین دست بردارد، ممکن است جنگ به پایان برسد که این امر ترکیه را از دست برتری که در روابط خود با روسیه به دست آورده است محروم خواهد کرد.

اگرچه ترامپ در دوره قبلی ریاست‌جمهوری خود اقداماتی انجام داد که به اقتصاد ترکیه آسیب رساند و اردوغان را تحقیر کرد اما بعید است در دوره جدید مشکلات حقوق بشر ترکیه را به طور معناداری مطرح کند. این سیاست به کامالا هریس نیز تعمیم‌پذیر است و به گمان نگارنده، او نیز بعید است مشکلات حقوق بشر ترکیه را در روابط واشنگتن با آنکارا به میان بکشد اما به طور قطع مناسبات ایالات متحده و ترکیه بدون توجه به چالش‌های ساختاری و استراتژیک در روابط دوجانبه، احتمالاً با تنش‌های منظمی مواجه خواهد شد.

هریس حتماً پروسه خروج نیروهای آمریکایی از عراق تا پایان سال 2025 را پیگیری خواهد کرد که این امر پیامدهای مستقیمی برای ترکیه خواهد داشت. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که به‌رغم گزارش‌هایی که نشان می‌داد اردوغان در سفر به آمریکا در پی ملاقات با معاون رئیس‌جمهور است اما او در سفر اخیر خود به نیویورک، برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل با هریس دیدار نکرد.

ادامه دارد...