چشم‌انداز انرژی قطر: از سلطنت LNG تا پیشگامی در هیدروژن سبز

به گزارش تجارت نیوز، قطر با ذخایر عظیم گاز طبیعی و موقعیت استراتژیک خود در بازار جهانی انرژی، در تامین انرژی جهانی نقش حیاتی ایفا می‌کند. به‌ویژه در زمینه گاز طبیعی مایع (LNG)، این کشور به یکی از پیشروترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان در جهان تبدیل شده است. هرچند فارغ از ظرفیت‌های عظیم تولید، این صنعت با چالش‌های مختلفی روبه‌روست که می‌تواند بر جایگاه اقتصادی قطر تاثیرگذار باشد. از منظری دیگر صنعت نفت و گاز دوحه، با توجه به میدان گازی نورث‌فیلد (North Field) – میدان گازی آرش/پارس جنوبی که در مرزهای مشترک قطر و ایران قرار دارد – بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی جهان و ظرفیت بالای تولید گاز طبیعی مایع، به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی اقتصاد این کشور شناخته می‌شود. قطر با بهره‌برداری از این منابع عظیم، نه تنها بخش عمده‌ای از نیازهای داخلی خود را تامین می‌کند، بلکه  موجب شده این بازیگر به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع در جهان تبدیل شود. همزمان بر اساس پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF)، تولید گاز مایع طبیعی قطر تا سال ۲۰۲۵ به ۱۰۰ میلیون تن در سال خواهد رسید، گزاره‌ای که نشان‌دهنده رشد مستمر این صنعت و افزایش سهم قطر در بازار جهانی گاز است. با این حال، قطر با چالش‌هایی در راستای توسعه این صنعت روبه‌روست که در صورت مدیریت درست این پتانسیل را  به فرصت‌هایی بزرگ‌تری تبدیل شود.

درباره صنعت نفت و گاز قطر تا سال ۲۰۲۵

قطر، به‌واسطه ذخایر عظیم گاز طبیعی و ظرفیت‌های بالای تولید LNG، به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی مایع در جهان تبدیل شده است. میدان گازی آرش، که در ایران به نام پارس جنوبی شناخته می‌شود و در قطر به نورث‌فیلد معروف است، نقش اصلی در تامین منابع گازی قطر ایفا می‌کند. این میدان، بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی جهان است و ظرفیت تولید بیش از ۷۰ میلیون تن LNG در سال را دارد. علاوه بر این، با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای که در این زمینه طراحی شده، پیش‌بینی می‌شود که قطر تا سال ۲۰۲۵ تولید گاز مایع طبیعی را به ۱۰۰ میلیون تن در سال افزایش دهد.

همزمان قطر با بهره‌برداری از این منابع عظیم گازی و استفاده از فناوری‌های نوین در زمینه تولید و پالایش گاز، توانسته است در رقابت جهانی جایگاه برجسته‌ای پیدا کند. طبق گزارش‌های بانک جهانی، ظرفیت تولید گاز مایع قطر در سال ۲۰۲۴ به ۷۰ میلیون تن خواهد رسید و این کشور در سال‌های آینده برای تبدیل شدن به بزرگ‌ترین صادرکننده LNG در جهان، در پروژه‌های توسعه‌ محور سرمایه‌گذاری عظیمی انجام داده است.

پروژه‌های نورث‌فیلد و راهبرد قطر برای آینده انرژی

1. پروژه‌های توسعه‌ای نورث‌فیلد

توسعه نورث‌فیلد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های گازی جهان، به‌طور چشمگیری ظرفیت تولید LNG قطر را افزایش خواهند داد. این پروژه‌ها که شامل توسعه میدان گازی نورث‌فیلد و ساخت پالایشگاه‌های جدید هستند، برای حفظ جایگاه قطر در بازار جهانی انرژی بسیار حیاتی به نظر می‌رسند. در حال حاضر، قطر با ظرفیت تولید بالای LNG، یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصول است و همان‌گونه که در بالا اشاره شد پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵ تولید گاز مایع قطر به ۱۰۰ میلیون تن در سال برسد. این پروژه‌ها علاوه بر افزایش تولید گاز طبیعی مایع، به قطر کمک خواهند کرد که سهم خود را در بازارهای جهانی از جمله آسیا و اروپا گسترش دهد. با این رویکرد، قطر به‌عنوان یک قدرت بزرگ در صنعت انرژی جهانی شناخته خواهد شد.

با این حال تحلیلگران فعال در آژانس بین المللی انرژی بر این باورند که برای موفقیت در این پروژه‌ها، قطر نیازمند فناوری‌های پیشرفته در زمینه استخراج و مایع‌سازی گاز است. در همین راستا، استفاده از سیستم‌های پالایش پیشرفته و پروژه‌های کم‌کربن ضروری است تا قطر در کنار توسعه LNG، بتواند به هدف‌های زیست‌محیطی خود نیز دست یابد. بانک جهانی نیز تاکید کرده که بهره‌برداری بهینه از این منابع تنها در صورت کاهش هزینه‌های تولید و حفظ رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی ممکن خواهد بود.

2. چالش‌های پیش‌رو: محدودیت‌ها و راه‌حل‌ها

با این که قطر در مسیر توسعه پروژه‌های مرتبط با نورث‌فیلد پیشرفت‌های چشمگیری داشته، اما با چالش‌هایی هم روبه‌رو است. یکی از این چالش‌ها محدودیت‌های فنی حاکم بر پروژه‌ها است. برای بهره‌برداری بهینه از منابع گاز و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها، قطر نیاز به فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد. حال اگر این چالش‌ها به‌طور موثر مدیریت شوند، می‌توانند فرصت‌های جدیدی برای توسعه پایدار ایجاد کنند. چالش دیگر، مقررات زیست‌محیطی و فشارهای جهانی برای کاهش آلایندگی‌ها است که قطر را مجبور به استفاده از فناوری‌های سبز و کربن‌زدایی می‌کند. در همین راستا، استفاده از تکنولوژی‌های کم‌کربن و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید می‌تواند به کاهش اثرات زیست‌محیطی این صنعت کمک کند. با این حال دو شرکت تحقیقاتی معتبرWood Mackenzie و Rystad Energy هشدار می‌دهند که برای حفظ رقابت‌پذیری در بازار جهانی انرژی، قطر باید در فناوری‌های بهینه‌سازی پالایش و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای پیشگام باشد.

جغرافیای پالایشگاه‌ها و اهمیت آن‌ها در صنعت انرژی دوحه

پالایشگاه‌های قطر مستقر در مناطق مختلف کشور، نقش حیاتی در تولید و صادرات محصولات نفتی دارند. این پالایشگاه‌ها به‌ویژه در راس لفان و ام سعید، دو منطقه کلیدی صنعتی قطر، از ظرفیت‌های قابل توجهی در فرآوری نفت و گاز برخوردار هستند. این پالایشگاه‌ها هم برای تامین نیازهای داخلی قطر و هم برای صادرات به کشورهای دیگر طراحی شده‌اند.

• پالایشگاه ام سعید؛ اولین و مهم‌ترین پالایشگاه قطر:

پالایشگاه ام سعید که در سال ۱۹۵۳ تاسیس شد، اولین پالایشگاه نفتی قطر است. این پالایشگاه با ظرفیت ۱۳۷ هزار بشکه در روز یکی از مراکز مهم پالایش نفت خام و میعانات گازی در قطر است. موقعیت جغرافیایی این پالایشگاه در جنوب دوحه، اهمیت آن را دوچندان کرده است. این پالایشگاه به‌ویژه در تامین سوخت و محصولات نفتی برای نیازهای داخلی کشور نقش کلیدی دارد.

• پالایشگاه‌های لا‌فان ۱ و ۲؛ تولید میعانات گازی در راس لفان:

پالایشگاه‌های لا‌فان ۱ و ۲، واقع در راس لفان، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید میعانات گازی در قطر به شمار می‌آیند. این پالایشگاه‌ها با ظرفیت تولید ۱۴۶ هزار بشکه در روز به پالایش میعانات گازی از میدان گازی آرش (نورث‌فیلد) پرداخته‌اند و به‌طور مستقیم در صادرات LNG و محصولات گازی به بازارهای جهانی کمک می‌کنند.

• پالایشگاه اوریکس GTL؛ استفاده از فناوری گاز به مایع:

پالایشگاه اوریکس GTL که در سال ۲۰۰۶ به بهره‌برداری رسید، یکی از پیشرفته‌ترین پالایشگاه‌های گاز به مایع (GTL) در جهان است. این پالایشگاه با ظرفیت ۳۴ هزار بشکه در روز از گاز طبیعی محصولات مختلفی مانند نفتا، دیزل و LPG تولید می‌کند. چنین فناوری به قطر امکان می‌دهد که از منابع گازی خود بهره‌برداری بهینه‌تری داشته باشد و در بازار جهانی محصولات فرآوری‌شده، رقابتی باقی بماند.

چالش‌ها؛ وابستگی به منابع هیدروکربنی و نوسانات قیمت جهانی

قطر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان، عمدتا به درآمدهای حاصل از صادرات گاز و نفت وابسته است. این وابستگی به منابع هیدروکربنی که بخش عمده‌ای از اقتصاد قطر را تشکیل می‌دهد، یکی از چالش‌های جدی پیش‌روی این کشور است. هر چند قطر با ذخایر عظیم گاز طبیعی و موقعیت استراتژیک خود در بازار جهانی انرژی، قدرت رقابتی بالایی دارد، اما در عین حال، نوسانات قیمت جهانی نفت و گاز می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر درآمدهای کشور تاثیر بگذارد. برای مثال، زمانی که قیمت‌ها در بازار جهانی کاهش می‌یابند، درآمدهای نفتی قطر کاهش یافته و این گزاره می‌تواند فشارها بر اقتصاد کشور و در نتیجه کاهش توانایی دولت در انجام برنامه‌های توسعه‌ای را افزایش دهد. این نوسانات نه‌تنها بر بودجه دولت تاثیر می‌گذارد، بلکه برنامه‌های زیرساختی و اجتماعی نیز ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند.

در این میان تحلیلگران اقتصادی هشدار می‌دهند که وابستگی به منابع هیدروکربنی، به‌ویژه در زمانی که جهان به سمت انرژی‌های پاک در حرکت هستند، می‌تواند برای قطر به چالش جدی تبدیل شود. به همین دلیل، تنوع‌بخشی به منابع درآمد و کاهش وابستگی به صادرات نفت و گاز به یکی از اولویت‌های استراتژیک این کشور تبدیل شده است.این استراتژی نه تنها برای پایداری اقتصادی قطر ضروری است، بلکه می‌تواند به این بازیگر کمک کند تا در آینده به یک اقتصاد چندبعدی تبدیل شود و کمتر تحت تاثیر نوسانات جهانی قرار داشته باشد. علاوه بر این، این امر به قطر این امکان را می‌دهد که در بازارهای جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر، هیدروژن سبز و سایر منابع انرژی نوین نیز نقش موثرتری ایفا کند.

فرصت‌ها؛ رشد پایدار از طریق فناوری‌های سبز و کربن‌زدایی

با توجه به روند جهانی کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش تقاضا برای انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، قطر می‌تواند این تحولات جهانی را به فرصتی استراتژیک برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود تبدیل کند. در سال‌های اخیر، هیدروژن سبز به‌عنوان یکی از گزینه‌های اصلی برای جایگزینی سوخت‌های فسیلی در بخش‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل و تولید برق مطرح شده است. از همین رو قطر با بهره‌برداری از منابع طبیعی خود و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، می‌تواند به یکی از پیشگامان جهانی در تولید هیدروژن سبز تبدیل شود.

همزمان تحلیلگران انرژی بر این باورند که قطر می‌تواند از مزایای منحصر به‌فرد ظرفیت‌های خورشیدی و باد که در این کشور وجود دارد، بهره‌برداری کند. این منابع تجدیدپذیر این پتانسیل را دارند تا به تولید هیدروژن سبز کمک کرده و به این کشور امکان بدهند که در کنار صادرات LNG، صادرات انرژی پاک نیز داشته باشد. این استراتژی می‌تواند قطر را به یک قطب جهانی انرژی‌های پاک تبدیل کند و از وابستگی به منابع هیدروکربنی بکاهد.

از سوی دیگر، استفاده از فناوری‌های کربن‌زدایی (CCUS) در صنعت نفت و گاز، به قطر این امکان را می‌دهد که علاوه بر افزایش ظرفیت تولید LNG، اثرات منفی زیست‌محیطی کمتری بر جای بگذارد و در راستای اهداف جهانی کاهش گازهای گلخانه‌ای حرکت کند. این گام‌ها به‌ویژه در زمینه‌های نوآوری‌های فناورانه در پالایشگاه‌ها و فرآیندهای تولید LNG، فرصتی برای قطر به شمار می‌روند تا در کنار بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی، در بازار انرژی‌های تجدیدپذیر نیز سهم‌آفرین باشد.

این تغییرات با هدف دستیابی به انرژی‌های پاک نه‌تنها برای قطر مفید خواهد بود، بلکه فرصتی است برای دوحه تا با لحاظ کردن حساسیت‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی نقش فعال‌تری ایفا کرده و به‌عنوان رهبر جهان در صنعت انرژی پاک شناخته شود. تحلیلگران بانک جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نیز بر این باورند که قطر با تمرکز بر فناوری‌های سبز و هیدروژن سبز می‌تواند هم در عرصه صادرات انرژی و هم در حوزه منافع اقتصادی به دستاوردهای بزرگتری دست یابد.

در نهایت باید گفت، صنعت نفت و گاز قطر با وجود چالش‌های مختلف، همچنان از فرصت‌های زیادی برای رشد و توسعه برخوردار است. پروژه‌های LNG و پالایشگاه‌های پیشرفته، به‌ویژه در زمینه تولید محصولات با کیفیت بالا، می‌توانند این کشور را به یک قطب انرژی جهانی تبدیل کند. به‌ویژه اگر قطر به‌طور مداوم بر نوآوری‌های فناورانه و پروژه‌های کربن‌زدایی تمرکز کند، قادر خواهد بود در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر پیشگام باشد.