چرا بیل گیتس پول‌هایش را در «دستشویی» می‌ریزد؟

شاید با خود بگویید، چون شما می‌دانید چرا ثروتمندان ثروتمندتر می‌شوند ، با کمی فکر کردن بتوانید متوجه شوید که چرا بیل گیتس پولش را در دستشویی می‌ریزد. زیرا او احتمالا می‌داند یک شانس تجاری دیگر آنجاست.

بالاخره او ثروتمند است، با ثروتمندان زیادی در ارتباط است، از ترند‌ها و مگاترندهای دنیای امروز خبر دارد و وقتی پولش را در دستشویی می‌ریزد احتمالا مطمئن است که می‌تواند چندین برابر آن از دستشویی سود کند.

قصه دستشویی خانه دایی

بگذارید قصه‌ای را برایتان تعریف کنم. زمانی که من کودک بودم، سالی چندین بار به دلایل گوناگون همراه با پدر و مادرم راهی روستای محل تولدم می‌شدیم.

این روستا برای من فقط محل تولد بود؛ زیرا هنگامی‌که من نه‌ماهه بودم، به شهر کوچ کردیم؛ اما برای پدر و مادر من، این روستا محل سال‌ها زندگی بود. آن‌ها کودکی و جوانی خود را در آن گذرانده بودند.

یکی از چیزهایی که در این دیدارهای فامیلی آن زمان من را اذیت می‌کرد، دستشویی‌ها بودند. البته بیشتر دستشویی خانه دایی‌ام. چون معمولا شب را همان‌جا می‌ماندیم. علی‌رغم فاصله ۲۰ کیلومتری با روستا، آن روزها نه جاده‌‌اش آسفالت بود و نه آن‌قدر وسیله نقلیه برای رفت‌وآمد وجود داشت. به همین دلیل وقتی می‌خواستیم به روستا برویم، چند روزی را می‌ماندیم.

یک دستشویی عمومی غیربهداشتی در مناطق فقیرنشین بنگلادش

دستشویی خانه دایی من مثل بسیاری از دستشویی‌های آن روزها در روستا، نه چاه داشت و نه فاضلاب. صرفا چاله‌ای بود که پس از مدتی پر می‌شد. پس‌ازآن هم دایی با دست‌های خودش چاله را خالی می‌کرد و آن را به‌عنوان کود در زمین کشاورزی‌اش خالی می‌کرد.

این چیزی هست که مادر من از زندگی‌اش در روستا برایم تعریف می‌کند و می‌گوید تقریبا همه در آن زمان چنین کاری می‌کردند. این یک الگوی نسبتا پایدار و البته پر زحمت بود که باعث می‌شد هم کود کشاورزی تهیه شود و هم‌جایی برای فضولات انسانی باشد.

البته این روش یک مشکل داشت. مشخصا تخلیه فضولات انسانی در یک چاله سرپوشیده در گوشه حیاط، آنجا را محل مناسبی برای تجمع انواع حشرات و باکتری‌ها می‌کند. مایعات آن نیز می‌توانند آب‌های جاری و زیرزمینی را آلوده کنند. در نتیجه وجود چنین سیستمی مشکلات بهداشتی فراوانی داشت.

از چاه دستشویی تا گاز متان

حالا پس از گذشت چندین سال از آن زمان، در روستای محل تولد من این روش دفع فاضلاب استفاده نمی‌شود. بیشتر به خاطر اینکه زحمتش زیاد است. به‌جای آن ‌همه خانه‌ها یک چاه توالت دارند.

تا همین دو سال پیش خانه ما هم چاه فاضلاب داشت. چون سیستم فاضلاب در شهر وجود نداشت. همین‌الان هم در بسیاری از مناطق شهر ما سیستم دفع فاضلاب وجود ندارد. در نتیجه فضولات انسانی در چاه‌های توالت خالی می‌شوند.

اما چاه‌های توالت هم مشکلات خاص خود را دارند. اولا باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌شوند. دوما هنگامی‌که تازه حفر شده‌اند، چندین سال طول می‌کشد که پر شوند زیرا میکروارگانیسم‌های درون آن، هر چه را وارد می‌شود تجزیه می‌کنند، اما وقتی یک‌بار پر شوند، دیگر پر شدن آن‌ها شاید به سه ماه هم نکشد. در نتیجه یک هزینه جاری چشم‌گیر برای تخلیه باید پرداخت شود.

ورود فضولات انسانی به آب‌های جاری یکی دلایل اصلی بیماری و مرگ‌ومیر کودکان در کشورهایی مثل بنگلادش است.

یکی دیگر از نتایج استفاده از چاه‌های فاضلاب هم انتشار دائمی گاز متان در اتمسفر است؛ یعنی همان گاز گلخانه‌ای که ۲۵ برای دی‌اکسید کربن به گرمایش زمین منجر می‌شود و به همین دلیل در پالایشگاه‌ها و چاه‌های نفت به‌عنوان فلر نفتی سوزانده می‌شود.

البته این مشکل مخصوص چاه فاضلاب یا چاله دستشویی نیست، بلکه فرایند دفع فاضلاب که در شهرها انجام می‌شود نیز همین مشکل تولید گاز متان را دارد.

چرا بیل گیتس پولش را در دستشویی می‌ریزد؟

من از سیستم‌عامل ویندوز به‌عنوان مهم‌ترین محصول مایکروسافت خوشم نمی‌آید؛ اما به سازنده آن و بنیان‌گذار شرکت یعنی بیل گیتس علاقه خاصی دارم. نه به خاطر سیستم‌عامل دوست‌نداشتنی‌اش، بلکه به خاطر نگاه عمیق و طولانی‌مدت او به مسائل انسانی و تلاشش برای حل آن.

از نظر او مشکل امروز جهان، نبود دسترسی و بی‌طرفی اینترنت در دنیا نیست، بلکه مشکل مهم دنیای امروز، فقر و نابرابری است.

به همین دلیل بیل گیتس و همسر او بنیاد بیل و ملیندا گیتس (Bill & Melinda Gates Foundation or BMGF) را در سال ۲۰۰۰ راه‌اندازی کرده‌اند. هدف بنیاد بیل و ملیندا گیتس، افزایش سطح سلامتی در جهان، کاهش فقر به‌خصوص فقر شدید و افزایش فرصت‌های آموزشی در جهان است.

دستشویی عمومی نیوجنراتور (Newgenerator) ساخت شده در دانشگاه فلوریدای جنوبی در شهر دربن آفریقای جنوبی

ازآنجایی‌که بیل گیتس فرد معتبر و البته ثروتمندی است، سالانه کمک‌‌های فراوانی به این بنیاد می‌شود. خود بیل گیتس هم از مقدار زیادی از ثروت خود را در این بنیاد خرج می‌کند.

در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۰ میلیارد دلار به این بنیاد پول اهدا شده بود. خود بیل گیتس تا سال ۲۰۱۳، حدود ۲۸ میلیارد دلار از ثروت خود را در این بنیاد گذاشته است.

این بنیاد کارهای زیادی در کشورهای آفریقایی برای انجام واکسیناسیون سراسری، مبارزه با بیماری‌ها، جلوگیری از اپیدمی‌ها و همچنین برنامه‌هایی برای ریشه‌کن کردن فقر انجام داده است.

این بنیاد همچنین به پژوهشگرانی که در هرکدام از این حوزه‌ها کار می‌کنند، کمک مالی می‌کند. در سال ۲۰۱۴ این بنیاد ۵۰ میلیون دلار بابت مبارزه با ویروس ابولا در آفریقا صرف کرد.

در کنار این فعالیت‌ها، در سال ۲۰۱۸ بیل گیتس متوجه یکی دیگر از مشکلات اساسی مناطق فقیرنشین جهان شد. مشکل نبود دستشویی . البته نه دقیقا دستشویی بلکه آب‌های ناسالم حاصل از نبود دستشویی. از آن به بعد بیل تلاش کرده است که این مشکل را رفع کند.

چرا دستشویی وجود ندارد؟

راستش این‌گونه نیست که در مناطق فقیرنشین دستشویی وجود نداشته باشد. بلکه دستشویی ایمن (Safe Sanitation) وجود ندارد. حدود ۲.۴ میلیارد نفر در کره زمین به دستشویی‌های بهداشتی دسترسی ندارند. دستشویی بهداشتی چیزی است که بیشتر ما در خانه‌ها و محل کار به آن دسترسی داریم.

مهم‌ترین بخش یک دستشویی بهداشتی وجود یک سیستم فاضلاب برای محصور کردن، تغییر دادن و دفع فضولات انسانی است.

دستشویی عمومی ای‌تویلت در یک هند

یعنی این ۲.۴ میلیارد نفر تنها به دستشویی‌هایی دسترسی دارند که شبیه دستشویی قدیمی خانه دایی من است. دستشویی که در آن فضولات انسانی در یک چاله یا در بهترین حالت در چاه ریخته می‌شوند.

همان‌طور که گفتیم مشکل چنین سیستمی این است که مواد حاصله از تجمع فضولات انسانی در نهایت وارد آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود و این دقیقا جایی که مشکل آغاز می‌شود.

طبق آمار مرکز کنترل و مقابله با بیماری‌های آمریکا (Center of disease control and prevention or CDC)، اسهال دلیل ۱۱ درصد از مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال در جهان است.

اسهال دلایل متعددی دارد؛ اما از این ۱۱ درصد، در حدود ۸۸ درصد موارد اسهال کودکان ناشی از بیماری‌هایی است که از نوشیدن آب‌های ناسالم، نبود دستشویی بهداشتی و بهداشت نامناسب به کودکان منتقل می‌شود.

بیماری‌های مربوط به اسهال مثل وبا سالانه بیشتر از مجموع بیماری‌هایی مثل ایدز، مالاریا و سرخک باعث مرگ‌ومیر کودکان می‌شوند.

چالش اختراع دوباره دستشویی

بنا بر دلایلی که در سطور پیشین گفتیم، بنیاد بیل و ملیندا گیتس از سال ۲۰۱۲ چالش اختراع دوباره دستشویی را ایجاد کرده‌اند.

دستشویی‌هایی که امروزه در جهان وجود دارند، اولا نیازمند یک منبع آب برای تمیز کردن آن هستند. از آن‌سو این دستشویی‌ها باید به شبکه فاضلاب متصل شوند. نکته اینجاست که مناطق فقیرنشین جهان معمولا نه چنین زیرساختی دارند، نه دسترسی به منابع سالم و قابل‌اتکای آب دارند.

در حال حاضر از مجموع فضولات انسانی که در جهان تولید می‌شود، تنها ۳۸ درصد به‌صورت درستی بازیافت می‌شوند و ۶۲ درصد آن‌ها در نهایت وارد محیط‌زیست می‌شوند.

در نتیجه دستشویی‌هایی موجود نمی‌توانند به رفع مشکلی که گفتیم کمکی بکنند.

دستشویی یکپارچه نیوممبرین (Newmembrane) که می‌تواند بدون استفاده از آب فضولات را جمع کند، مایعات از جامدات جدا کند، آب استخراج شده را قبول شرب کند و مواد جامد خشک تولید کند. این دستشویی در دانشگاه کارنفیلد بریتانیا ساخته شده است.

چالش اختراع دوباره دستشویی شامل معیارهایی برای اختراع دستشویی‌هایی جدیدی بود که بتوانند:

• میکروب‌ها را از فضولات انسانی حذف کنند و مواد ارزشمند آن مثل آب، انرژی و مواد مغذی آن را استخراج کنند.
• بتوانند مستقل و بدون نیاز به شبکه فاضلاب و برق فعالیت کنند.
• هزینه استفاده از آن‌ها کمتر از ۵ سنت در روز باشد.
• بتوانند دستشویی‌های پایداری را که صرفه اقتصادی دارند و می‌توانند به ایجاد کسب‌وکار منجر شوند، در مناطق فقیرنشین ارائه دهند.
• ایده و عملکرد آینده‌نگرانه‌ای داشته باشند که واقعا بتواند گامی روبه‌جلو تلقی شوند.

بنیاد گیتس در طول این سال‌ها بیش از ۲۰۰ میلیون دلار به موسسه‌هایی که برای حل این چالش پیش‌قدم شده‌اند پرداخته است.

از زمان اجرای این چالش دانشگاه‌هایی همچون کلتک یا همان موسسه فناوری کالیفرنیا، دانشگاه کرنفیلد در بریتانیا، دانشگاه دوک، دانشگاه فلوریدای جنوبی، دانشگاه تورنتو و شرکت‌های متعددی از چین، سوییس، تایلند و آمریکا ایده‌های گوناگونی را اجرا کرده‌اند.

دستشویی دوباره اختراع می‌شود

در حال حاضر 21 طرح در این چالش برنده شده‌اند که هرکدام به شیوه خاصی فضولات انسانی را پردازش می‌کنند. در صورت تمایل می‌توانید این طرح‌ها در این فایل گزارش نمایشگاه اختراع دوباره دستشویی ببینید.

یکی از هدف‌گذاری که در اختراع دستشویی‌هایی جدید وجود داشت این بود که یا بتوان فضولات انسانی را کاملا بازیافت کرد و یا اینکه پس از نابودی میکروب‌ها، آن را به مواد جامد بی‌خطر و کم‌ حجمی تبدیل کند که بتوان با اطمینان درجایی دفع کرد.

دستشویی منفرد تورنتو که در دانشگاه تورنتو ساخته شده است که می‌تواند مایعات و جامدات را از هم جدا کند و مایعات حاصله را با گرما میکروب‌زدایی کند.

همچنین هدف‌گذاری اولیه این طرح ساخت دستشویی‌هایی عمومی بود که بتوان آن‌ها را در مناطق فقیرنشین نصب کرد.

یکی از این طرح‌ها دستشویی شرکت اکو-سن (Yixing Eco-Sanitary Manufacture Co) است که بر پایه تکنولوژی اختراع شده در دانشگاه کلتک، با استفاده انرژی خورشیدی، فضولات انسانی را به‌صورت جامد و مایع از هم جدا می‌کند و سپس آن‌ها را به آب آشامیدنی، هیدروژن و کود کشاورزی تبدیل می‌کند.

گام بعدی این چالش اختراع دستشویی‌هایی بود که بتوان آن‌ها را به‌صورت منفرد در خانه‌ها نصب کرد.

زیرا مراجعه به دستشویی‌ عمومی در نیمه‌شب خصوصا در مناطق فقیرنشین که معمولا امنیت کافی نیز ندارند، می‌تواند باعث مشکلات دیگری شوند. در نتیجه اختراع دستشویی منفردی که بتواند در خانه‌ها مستقل کار کند، بسیار ضروری است.

از سویی دیگر چنین دستشویی‌هایی منفردی را می‌توان در همه جای دنیا و نه‌ فقط در مناطق فقیرنشین، استفاده کرد و این قضیه می‌تواند یک فرصت تجاری خوب هم باشد.

صنعت «دستشویی» یک مگاترند جدید

از بین 21 طرح موفقی که در بالا گفتیم، چند طرح دستشویی‌هایی عمومی همین الان هم در کشورهایی مثل غنا به‌صورت آزمایشی در حال اجرا هستند. هزینه اجرای این طرح‌ها نیز عموما به‌واسطه بنیاد خیریه گیتس، دولت هند و وزارت بهداشت چین پرداخت شده است.

سیستم تصفیه ادرار اولتران که در موسسه فناوری کالیفرینا استفاده می‌شود.

طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۳۰، تولید و اجرای این دست‌شویی‌هایی عمومی می‌توانند به یک صنعت ۶ میلیارد دلاری تبدیل شود.

این فرصت تجاری از آنجایی حاصل می‌شود که شرکت‌ها می‌توانند از موادی مثل هیدروژن و متان که در این دستشویی‌ها تولید می‌شود، برای تولید انرژی نیز استفاده کنند.

این رقم تنها در صورتی است که فقط دستشویی‌هایی عمومی را که می‌تواند در مناطق فقیرنشین نصب شود، در نظر بگیریم. اگر شرکت‌ها به تولید دستشویی‌های منفرد مستقل از شبکه فاضلاب بپردازند، این بازار ۱۲ میلیارد دلاری خواهد شد.

دستشویی، یک بازی برد برد

شاید مثل آنچه در ابتدای مقاله گفتیم با خود بگویید که بله بیل گیتس راه کسب ثروت را به‌خوبی می‌داند. در نتیجه هیچ‌وقت پولش را دستشویی نمی‌ریزد؛ اما این حرف درست نیست. هدف شخص بیل گیتس از این فعالیت‌ها کارهای خیرخواهانه‌ای است که قرار است سود آن در وهله اول به فقرا و سپس به تمام دنیا برسد.

فرصت‌هایی تجاری هم که گفتیم ازاین‌روی مطرح شده‌اند که بتوانند شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها را برای فعالیت در این حوزه ترغیب کنند؛ زیرا اختراع دوباره دستشویی یک بازی برد برد برای همه مردم دنیا است.