پنجه در پنجه ریسک، حتی بیمه‌ها هم بیمه می‌شوند!

هر چه که دنیا به سمت جلو حرکت کرده و پیشرفت ‌می‌کند، زندگی ما شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد. این پیشرفت در ابعاد مختلفی روی می‌دهد و کارهایمان را آسان‌تر می‌کند. در کنار این پیشرفت به‌صورت توامان، خطراتی که با آن مواجه هستیم نیز گسترده‌تر شده و پیشرفت می‌کنند. تمامی ما درآمد محدودی داریم و خساراتی که با آن روبه‌رو هستیم بسیار بزرگ‌تر از این درآمد است. بنابراین ممکن است یک حادثه زندگی ما را درخطر ازهم‌پاشیدگی قرار دهد.

به‌طور مثال در 400 سال پیش که اصلا وسیله نقلیه‌ای وجود نداشت به‌تبع ریسک تصادف و خسارت نیز نبود و قاعدتا بیمه‎ای هم برای جبران خسارت‌هایی که این وسیله نقلیه مسبب آن است و یا خساراتی که به خود وسیله وارد می‌شود، وجود نداشت. اما با پیشرفت جوامع و شکل‌گیری یک سری نیازها و تکنولوژی‌های جدید ریسک‌هایی که انسان‌ها با آن مواجه هستند، شکل دیگری به خود گرفت.

ریسک‌ها بسیار متنوع و از جنس دیگری شدند. افراد مجبور شدند، برای کاهش این ریسک‌ها هزینه کنند. در همین راستا بیمه نیز شکل دیگری به خود گرفت. در کشورهای صنعتی بیمه نقش مهمی را در ثبات وضع اقتصادی ایفا می‌کند و در کشورهای جهان‌سومی نیز مزایای اجتماعی و اقتصادی بیمه شناخته‌شده و عملیات بیمه‌ای به‌تدریج گسترش‌یافته است.

شرکت‌های بیمه و آرزوی خسارت ندیدن بیمه‌گذار

زمانی که یک قرارداد بیمه منعقد می‌شود، شرایط ایده‌آل برای بیمه‌گر عدم بروز حادثه و ریسک‌هایی است که در قرارداد بیمه جبران خسارت آن‌ها را برعهده‌گرفته است. شرکت‌های بیمه آرزو دارند که بیمه‌گذار خسارت نبیند. به دیگر سخن هرچه یک قرارداد بیمه کم خسارت‌تر باشد، بیمه‌گر حاشیه سود بیشتری خواهد داشت. در همین راستا بیمه‌گری موفق است که اولا بتواند بیمه‌گذار خوب و کم ریسک را انتخاب و شناسایی کند و دوم اینکه شرایطی را اعمال کند که ریسک قرارداد را کاهش دهد.

در حوادث رانندگی هم صاحب خودرو و هم بیمه‌گذار متضرر می‌شوند.

یکی از روش‌ها برای کاهش خسارت این است که بیمه‌گذار را با خود هم سو و هم‌جهت کند. به‌طور مثال شخصی که وسیله‌ی نقلیه‌اش را بیمه بدنه می‌کند، بداند که اگر در طول قرارداد حادثه‌ای برایش رخ ندهد، شرکت بیمه او را به‌عنوان مشتری خوب شناسایی کرده و در قرارداد بعدی بدنه تخفیف‌هایی را شامل حال او می‌کند. در این زمان منفعت بیمه‌گذار نیز در عدم بروز حادثه و خسارت، (چیزی که هدف بیمه‌گر نیز هست) خواهد بود و منافع هر دو یکسو می‌شود.

اگر بیمه‌گذار در نگه‌داری موضوع بیمه اهمال کند و احتمال وقوع حادثه را افزایش دهد، در این صورت بیمه‌گر متحمل زیان می‌شود. بنابراین لازم است تمهیداتی را اجرا کند تا فرد را در راستای اهداف خود قرار دهد. در ادامه به بیان تعدادی از این تمهیدات می‌پردازیم.

1- تخفیف در حق بیمه

همان‌طور که در مثال قبل توضیح داده شد، یکی از راحت‌ترین و به‌تبع تاثیرگذارترین راه‌ها این است که به بیمه‌گذار خطرگریز در قراردادهای بعدی تخفیف بدهیم.

فرآیند کار به این شکل است که اگر بیمه‌گر در مدت قرارداد خسارتی پرداخت نکرد، در زمانِ تمدید قرارداد بعدی با ارائه تخفیف بیمه‌گذار را تشویق می‌کند و این علامت‌دهی را به بیمه‌گذار می‌دهد که اگر خسارتی به ما وارد نکنی، ما برای تو جوایزی را در نظر می‌گیریم و این یک معامله دو سر سود خواهد بود.

2- فرانشیز: مشارکت بیمه‌گذار در جبران خسارت

در این روش بیمه‌گذار موظف است، بخشی از خسارت را خودش جبران کند. به‌طور مثال فرض کنید که لپ‌تاپ خود را با یک درصدی فرانشیز بیمه می‌کنید. در این حالت، در صورت بروز هر خسارتی که موضوع بیمه باشد، شما موظف به پرداخت درصد فرانشیزی که در زمان عقد قرارداد توافق کرده بودید هستید. این موضوع خود باعث می‌شود که برای بیمه‌گذار نیز بروز خسارت، حادثه‌ای ناخوشایند باشد و نسبت به وقوع آن بی‌تفاوت نباشد.

اگر بیمه فقط نیمی از خسارت شما را جبران کند، بیشتر مراقب اموال خود خواهید بود.

معمولا فرانشیز به‌صورت درصدی از خسارت و یا یک مبلغ ثابت از خسارت در نظر گرفته می‌شود. گاهی ممکن است فرانشیز به‌صورت پلکانی افزایش یابد. به‌طور مثال در حادثه نخست شما پنج درصد فرانشیز پرداخت کنید، در حادثه بعد هشت درصد و…

3- افزایش حق بیمه برای افراد پرخطر

قطعا برای شرکت بیمه افرادی که کوله‌باری از ریسک را به همراه دارند، جذاب نخواهند بود. افرادی که خسارات بیمه‌ای متعددی را از شرکت بیمه دریافت کرده‌اند، افراد پرخطری به‌حساب می‌آیند و شرکت‌های بیمه برای کاهش ریسک آن‌ها حق بیمه‌شان را افزایش می‌دهند و یا از بیمه کردنشان خودداری می‌کنند.

اگر این کار به‌درستی اجرا شود، می‌تواند مانعی برای ایجاد خسارت از سوی بیمه‌گذار باشد و او رفتارهای پرخطر خود را تعدیل کند.

بیمه مشترک در ریسک‌های بزرگ

تا اینجا مثال‌هایی درباره‌ی خسارت‌ها و ریسک‌هایی که شرکت‌های بیمه آن‌ها را پوشش می‌دهند، صحبت کردیم. اما این سوال وجود دارد که تکلیف ریسک‌های بزرگ چه می‌شود؟

اگر یک کشتی، یک هواپیما و یا پالایشگاه دچار خسارت شود، قطعا خسارت بسیار بزرگی به وجود می‌آید و همان‌طور که گفته شد شرکت‌های بیمه از ریسک‌های این‌چنینی دوری می‌کنند. از طرفی لزوم جبران خسارت‌های بزرگی مانند این نیز وجود دارد.

برخی از موارد مانند بیمه هواپیما معمولا دارای خطر کمتری هستند، اما اگر حادثه‌ای رخ دهد، خسارت هنگفتی را در پی خواهد داشت که پرداخت آن نیز راحت نخواهد بود.

در چنین مواردی ورود یک شرکت به این قرارداد منطقی نیست، چرا که ریسک بالایی دارد. اما شرکت‌های بیمه در این موارد به‌صورت مشترک اقدام به بیمه کردن این ریسک می‌کنند. فرآیند به این شکل است که حق بیمه‌ای که پرداخت می‌شود، بین چند شرکت بیمه تقسیم می‌شود و اگر خسارتی به وقوع پیوست جبران آن خسارت به عهده تمامی شرکت‌هاست.

به عبارتی از این طریق شرکت‌های بیمه ریسک را میان خود تقسیم می‌کنند. به این شکل از بیمه، بیمه مشترک (Coinsurance) گفته می‌شود.

بیمه مشترک و شرایط آن

در بیمه مشترک ممکن است، موضوع بیمه در یک قرارداد مشترک مطرح شود و یا چند قرارداد جداگانه برای هر بیمه‌گر تنظیم شود. درصورتی‌که قرارداد به‌صورت مشترک بسته شود، یکی از بیمه‌گران رهبر شده و قرارداد را تنظیم می‌کند.

سپس باقی بیمه‌گران آن را امضا می‌کنند. برای اینکه ازنقطه‌نظر تقسیم همه‌جانبه‌ی خسارت، حق مشارکت به وجود بیاید، باید در بیمه‌نامه‌ها شرایط زیر وجود داشته باشد:

• الف) تمام بیمه‌نامه‌های تنظیم‌شده باید دارای یک موضوع مشترک باشند.
• ب) تمام بیمه‌نامه‌ها باید برای یک خطر مشترک تنظیم‌شده باشند.
• ج) تمامی بیمه‌نامه‌ها باید برای یک بیمه‌گذار صادر شوند.
• د) در هنگام وقوع خسارت باید تمامی بیمه‌نامه‌ها دارای اعتبار بوده و قانونی باشند.
• ه) تمامی بیمه‌نامه‌ها باید دارای قرارداد حقوقی باشند.
• و) هیچ‌کدام از بیمه‌نامه‌ها نباید شرایطی داشته باشند که طبق آن حق مشارکت رد شود.

بیمه اتکایی: زمانی که بیمه‌گر خود بیمه‌گذار می‌شود

همان‌طور که ما از ریسک‌ها و خسارت‌هایی که تهدیدمان می‌کند، گریزانیم. شرکت‌های بیمه نیز همین‌طور هستند. آن‌ها نیز می‌خواهند ریسک قراردادهایی که تنظیم می‌کنند، کاهش یابد.

برای این منظور بیمه‌هایی به نام بیمه اتکایی ( Reinsurance ) وجود دارد. شرکت‌های بیمه‌ای وجود دارند که ریسک شرکت‌های بیمه را درازای دریافت حق بیمه به عهده می‌گیرند.

بیمه‌گران همواره تلاش می‌کنند که ریسک‌های موجود را کم کرده و به سطح پایینی برسانند اما به‌طورکلی ماهیت کار بیمه با ریسک همراه بوده و همیشه نمی‌توان تمامی ریسک‌ها را به‌صورت صددرصد پیش‌بینی کرد. بیمه‌گران همواره درخطر افزایش حوادث و خسارات، بیشتر از آن‌چیزی که پیش‌بینی کرده‌اند قرار دارند.

به همین دلیل بیمه‌گران نیز مانند ما علاقه‌مند به این هستند که ریسک مازاد را توسط بیمه‌گر یا بیمه‌گرانی پوشش دهند. این کار می‌تواند به‌صورت یک زنجیره ادامه پیدا کند؛ بیمه‌گر دوم ریسکش را توسط بیمه‌گر سوم پوشش دهد و بیمه‌گر سوم توسط بیمه‌گر چهارم بیمه شود و…

بدون بیمه‌های اتکایی شرکت‌های بیمه از عهده فجایع بزرگ برنمی‌آیند.

افزایش بیمه اتکایی می‌تواند بسیار مفید و کارآمد باشد، چرا که شرکت‌های بیمه توسعه پیدا کرده و فعالیت‌های خود را گسترش می‌دهند. از طرفی بیمه‌گذاران نیز از این اطمینان پیدا می‌کنند که خسارات بزرگشان پرداخت خواهد شد و سهامداران شرکت‎‌های بیمه نیز نگرانِ متحمل شدن زیان‌ در خسارت‌های بزرگ نخواهند بود.

ریسکی در مقیاس جهانی

شرکت‌های بیمه‌ای که از بیمه اتکایی استفاده می‌کنند، معمولا شرکت موردنظر را از خارج کشور انتخاب می‌کنند، چراکه یکی از دلایل رجوع به بیمه اتکایی توسط شرکت‌های بیمه تقسیم جهانی ریسک است.

از مزایای بیمه‌های اتکایی خارجی این است که از تجمع خطر و ریسک در بیمه‌های اتکایی داخلی جلوگیری می‌کنند. از طرفی باعث ایجاد فضای رقابتی میان بیمه‌گران اتکایی داخلی و خارجی می‌شوند. استفاده از بیمه‌گرِ خارج کشور برای یک شرکت بیمه می‌تواند باعث برخورداری از خدمات مشاوره بین‌المللی شود و از مزیت عضویت در سازمان تجارت جهانی نیز می‌توان بهره‌مند شد.

اما این نوع از بیمه کردنِ خسارت توسط یک شرکت بیمه خارج از کشور معایبی نیز در بردارد. به‌طور مثال باعث می‌شود که نظارت دولت بر فرایند بیمه محدود شود.

از طرفی اگر بیمه‌گر اتکاییِ خارجی ورشکسته شود، دولت نمی‌تواند اقدامی انجام دهد. رشد بیمه‌های اتکایی داخلی را کاهش می‌دهد و همچنین ارز از کشور خارج‌شده و سود اتکایی نیز نصیب کشور نمی‌شود.

البته نکته‌ای که وجود دارد این است که خروج ارز لزوما امر منفی نیست. اگر این را در نظر بگیریم که در صورت بروز خسارت اگر بیمه‌گر اتکایی از داخل کشور بود، متحمل زیان هنگفتی می‌شد و ارز بسیاری از کشور از آن طریق خارج می‌شد.

انواع بیمه اتکایی

بیمه‌های اتکایی می‌توانند، به‌صورت اختیاری و یا اجباری باشند. در صورت اختیاری بودن، شرکت بیمه به‌صورت خودجوش و به میل خود بخشی از ریسک خود را به شرکت بیمه دیگری واگذار می‌کند.

اما در حالت اجباری هر شرکت بیمه موظف است قسمتی از حق بیمه‌های دریافتی‌اش را به بیمه‌گر اتکایی بپردازد. قراردادهایی که در بیمه اتکایی بسته می‌شوند، بر اساس اصل غرامت بوده و بر دو نوع هستند: قرارداد اتکایی نسبی، قرارداد اتکایی غیر نسبی.

قرارداد بیمه اتکایی نسبی

در این حالت حق بیمه و خسارت با توجه به درصدی که در بیمه‌نامه درج‌شده بین شرکت بیمه و بیمه‌گر اتکایی تقسیم می‌شود. این نوع قراردادها به دو صورت منعقد می‌شوند:

الف) قرارداد اتکایی مشارکت

در این قرارداد شرکت بیمه‌ای که قصد استفاده از بیمه اتکایی را دارد، نسبتی از کلیه بیمه‌نامه‌ها را نزد خود نگه‌داشته و بقیه را تا مبلغی معین به بیمه‌گران اتکایی واگذار می‌کند.

ب) قرارداد اتکایی مازاد سرمایه

در این نوع از قراردادهای نسبی، شرکتِ واگذارکننده آن بخش از عملیات بیمه‌ای که خود توانایی نگهداری‌اش را ندارد، واگذار می‌کند. شرکت بیمه مبلغ معینی را نگه‌داری کرده و موظف به پرداخت خسارات تا سقفی که تعیین شده است، می‌شود و هر خسارتی مازاد از این سقف توسط بیمه‌گر اتکایی پرداخت می‌شود.

در بلایای طبیعی تعدادی زیادی بیمه‌گذار دخیل هستند. چرا که خودروها، افراد، خانه‌ها و زیرساخت‌های شهری آسیب می‌بینند.

قرارداد بیمه اتکایی غیر نسبی

در این نوع از بیمه اتکایی مسئولیت واگذارنده و بیمه‌گر اتکایی بر اساس خسارت واردشده تعیین می‌شود. این نوع قرارداد نیز به دو صورت انجام می‌شود:

الف) پوشش اتکایی مازاد خسارت برای هر ریسک

در این حالت شرکتِ بیمه تقاضاکننده‌ی بیمه اتکایی، برای مازاد خسارت در هر ریسک که توانایی جبران آن را ندارد پوشش اتکایی خریداری می‌کند.

ب) پوشش اتکایی مازاد خسارت برای حوادث فاجعه‌آمیز

در این پوشش شرکت بیمه‌ی واگذارکننده ریسک در مقابل خسارت‌های بزرگی که از حوادثی چون سیل، زلزله، توفان، تگرگ، آتش‌سوزی‌ها حادث می‌شود، حمایت می‌شود.