به گزارش تجارت نیوز، شیوه توسعه صنعتی در استان خوزستان بدون ارزیابیهای دقیق و نگاه بلندمدت، معضلاتی پیچیده در استان به وجود آورده است. هر یک از صنایع مستقر در استان خوزستان به طریقی با اثر بر محیطزیست و منبع آبی و… بر کیفیت زندگی افراد اثرگذارند. کشت و صنعت نیشکر که در حاشیه روزهای کرخه و کارون فعالیت میکند، بر کیفیت و کمیت منابع آبی خوزستان فشار قابلتوجهی وارد میکند. این کشت و صنعت در کنار صنایع مربوط به سوختهای فسیلی، در کنار سدسازی و دیگر سازههای آبی از عوامل فشار به منابع آبی استان است.
کشت و صنعت نیشکر با مصرف بالای آب، پساب دارای بار آلودگی آلی بالا، و زهابهای آلوده به مواد شیمیایی، سلامت رودخانهها، تالابها و حتی نخلستانها را به خطر میاندازد. ادعاهای مطرحشده شرکتهای تابعه کشت و صنعت نیشکر خوزستان مبنی بر تصفیه پسابهای صنعتی و مدیریت زهابهای کشاورزی توسط برخی بررسیهای مستقل رد شدهاند. بههرحال، تا زمانی که شفافیت در انتشار دادههای مربوط به کیفیت آب، راهی برای راستیآزمایی این ادعاها نیست. تجارتنیوز در گفتوگو با علی ارواحی، متخصص مدیریت زیستبومهای تالابی، به اثر کشت و صنعت نیشکر بر منابع آبی و محیطزیست خوزستان پرداخته است که در ادامه میخوانید.
***
زهاب و پساب کشت و صنعت نیشکر وارد مجاری اصلی آب خوزستان میشود
*وضعیت پساب کشت و صنعت نیشکر به چه صورتی است و به کجا منتقل میشود؟
کشت و صنعت نیشکر از دو راه بر منابع آبی اثر میگذارد. زهابهای کشاورزی که حاوی کودها و آفتکشها هستند و شوری بالایی نیز دارند. پساب حاصل از شستوشو و فرآیندهای صنایع مرتبط، بار آلودگی آلی بالایی دارد. پساب در مواردی حاوی فلزات سنگین و مواد شیمیایی دیگر نیز است. این پسابها باعث کاهش اکسیژن محلول در آب میشوند و افزایش آلودگی آلی آب را در پی دارند. شبکههای زهکشی مزارع و کانالهای جمعآوری پساب عمدتاً به مجاری اصلی آب در منطقه از جمله کارون و کرخه و شادگان منتهی میشوند.
زهاب شور و پساب نیشکر بر تالابها و نخلستانها آسیب جدی وارد میکند
*زهاب و پساب کشت و صنعت نیشکر چه اثراتی بر محیطهای در معرض دارد؟
به سبب مواد آلی بالای پسابها، اکسیژن محلول در آب کاهش مییابد که مرگ آبزیان حساس را در پی دارد. تغییر ترکیب گیاهی و رشد نامتوازن جلبکها یکی دیگر از نتایج ورود پساب کشت و صنعت نیشکر به منابع آبی است. گزارشهای محلی از تالاب شادگان این تغییرات را تایید میکنند. تخلیه زهاب ناشی از آبشویی اراضی کشاورزی باعث افزایش شوری و تجمع نمک میشوند. اثرات این اتفاق به طور مشخص در کارون و بهمنشیر مشاهده شده است. در فصلهای کمآبی، این شوری با هجوم آب شور خلیج فارس به این رودخانهها تشدید میشود. این امر آسیبهای جدی به نخلستانهای آبادان و خرمشهر وارد میکند که پیامدهای اقتصادی گسترده برای جوامع محلی دارد. در کنار نارضایتی اجتماعی، ممکن است میانمدت یا بلندمدت شاهد افزایش نرخ مهاجرت از مناطق مذکور باشیم.
آلایندههای ثانویه یا فلزات سنگین که در مطالعات محلی بر نمونههای رودخانهای گزارش شدهاند، تهدیدی برای بهداشت و سلامت جوامع انسانی و آبزیان حساس است. شیوه برداشت نیشکر متکی بر سوزاندن مزارع در پاییز است که حجم قابلتوجهی از ذرات معلق و آلاینده را تولید میکند. این مساله در کنار سایر عواملی که باعث آلودگی هوای خوزستان میشوند، تشدید بیماریهای تنفسی و کاهش کیفیت زندگی مردم را در پی دارد.
توسعه نامتوازن کشت و صنعت نیشکر بدون ارزیابیهای دقیق زیستمحیطی بوده است
*صنعت قند و شکر در وضعیت امروز منابع آبی و تالابهای خوزستان چه اثری داشته است؟
نیشکر در کل آببری بالایی دارد. این محصول سالانه حدود سه و نیم تا چهار میلیارد متر مکعب آب مصرف میکند. این مسئله بار آبی قابلتوجهی به سایر عوامل ایجاد فشار بر منابع آبی (سدسازی و سایر کشتهای آببر و…) منطقه اضافه میکند. کشت و صنعت نیشکر بر شدن اثر خشکسالیها و برداشت از منابع آب بالادست و مشکلات تالابها میافزاید.
به طور مشخص تالابهای شادگان و هورالعظیم پیش از این به واسطه سدسازیها و برداشتهای بین حوضهای و اثرات تغییر اقلیمی آسیب دیده بودند. کشت و صنعت نیشکر این مشکلات را تشدید کرد و سبب شد حقابه کمتری به تالابها تخصیص یابد. تخلیه زهابها که شوری بالایی دارند باعث کاهش کیفیت زیستگاهی در تالابهای منطقه شده است. توسعه نامتوازن این کشت و صنعت در چند دهه گذشته بدون ارزیابی زیستمحیطی دقیق یا کلاً بدون ارزیابی بوده است که متاسفانه اثرات محیطی آن را تشدید کرده است.
توسعه کشت و صنعت نیشکر در خوزستان اشتباه بوده است
*آیا استقرار صنایع مربوط به نیشکر در خوزستان اشتباه بوده است؟
اگر نخواهیم بگوییم استقرار این صنایع اشتباه بوده است، توسعه آن قطعاً اشتباه بوده است. تولید شکر این کشت و صنعت در وهله اول مصارف عمدتاً صنعتی دارد که میتواند با واردات تأمین شود. صنعت نیشکر حدوداً چهار میلیارد متر مکعب آب مصرف میکند. حتی با فرض هدف اشتغالزایی در منطقه، با این حجم آب مصرفی گزینههای بسیار متنوعی قابلیت مطرح شدن داشتهاند. گزینههایی که با مصرف کمتر آب، آورد اقتصادی بیشتری داشته باشند.
با توجه به بحران آب و حساسیت تالاب ها در منطقه، اگر استقرار این کشت و صنعت بدون مطالعه دقیق هیدرولوژیک، طرح مدیریت پساب و راهکارهایی برای کنترل نمک انجام شده باشد، نشانه ناتوانی در پیشبینی اثرات بلندمدت است. اگر استقرار این کشت و صنعت انقدر نامطمئن بوده است، طبعاً توسعه اشتباه نیز در پی داشته است. لازم است در آینده سیاستگذاری و برنامهریزی در مورد کشت و صنعت نیشکر در کنار تمرکز بر تحقق نیازهای اقتصادی منطقه، ضرورت حفاظت از منابع آب و تالابها را در نظر بگیرد. شاید لازم باشد در مواردی بازنگریهای صورت بگیرد تا فناوریها بهروز شوند و در برخی کاربریها سطح زیر کشت کاهش یابد. این اقدامات میتوانند رد پای آبی و اثرات زیستمحیطی این کشت و صنعت را کاهش دهند.
دادههای مستقل کیفیت خروجی تصفیهخانهها بهصورت محدود منتشر میشوند
*آیا ادعای شرکتهای کشت و صنعت نیشکر درباره تصفیه پسابهای صنعتی و مدیریت زهابهای کشاورزی همسو با واقعیت است؟
شواهد نشان میدهند که حداقل روی بخشی از پسابهای فرآیندی و زهکشی تصفیه اتفاق میافتد. مشکل در وهله اول این است که گزارشهای رسمی خیلی کلی به بحث راهاندازی برخی تصفیهخانهها اشاره کردهاند. دادههای مستقل درباره کیفیت خروجی تصفیهخانه بسیار محدود منتشر میشوند یا اصلاً وجود ندارند. به دلیل در دست نبودن دادهها نمیتوان بااطمینان گفت که پساب به صورت استاندارد رها میشود.
ممکن است بعضی آلایندهها حذف شده باشند اما مشکل جامدات محلول و شوری کماکان پابرجاست. گزارشها و نقدهایی اذعان دارند که مسئله پساب و زهاب نیشکر در خوزستان هنوز مشکلی جدی است که به تالابها، رودخانهها و مناطق حساس اکولوژیک آسیب میزند. تصفیهخانه در یک یا دو واحد بهمعنای پوشش تمام واحدها یا مزارع وسیع منطقه نیست. نظارت مستقل بر شفافیت در دادهها و تضمین هزینه برای نگهداری مداوم تصفیهخانهها لازم است.
در پایان میتوانم بگویم زمانی کشت و صنعت نیشکر میتواند ادعای تصفیه کامل را مطرح کند که دادههای کمی خروجی پساب از واحدهای مختلف را منتشر کند. اگر از تصفیهخانهها نگهداری نشود، کارایی آنها پایین میآید. بهعلاوه، نمونهگیریهای مستقل از رودخانهها و تالابها و آبهای زیرزمینی مربوط به واحدهای صنعتی انجام شود. مضاف بر اینها، پایش و گزارش عمومی نیاز است.
