۵ طرح ترانزیتی که ایران را ثروتمندتر خواهند کرد

ایران مزیت‌های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بی‌نظیری دارد که عمدتا به دلیل اختلافات سیاسی با آمریکا، رنگ اجرا به خود ندیده‌اند. این طرح‌ها، به کمک درآمد حاصل ار ترانزیت کالا، می‌توانند ایران را به کشوری ثروتمندتر بدل کنند.

اما آیا همین طرح‌های تجاری اجرا‌نشده می‌توانند به کمک ایران بیایند؟

قرارگیری در مرز میان قاره‌های آسیا و اروپا، دسترسی به آب‌های بین‌المللی در جنوب، وسعت بالا و تعداد زیاد همسایگان، از نظر جغرافیایی به ایران مزیت‌هایی داده که کمتر کشوری از آن‌ها بهره‌مند است. در ادامه، به 5 مورد از مزیت‌های جغرافیایی ایران و 5 طرحی که می‌تواند درآمدهای حاصل از تجارت ایران را زیر‌ و رو کند و ایران را به کشوری ثروتمندتر تبدیل کنند، اشاره می‌کنیم:

۱. کشورهای محصور آزاد می‌شوند!

موقعیت جغرافیایی ایران، به ما اجازه می‌دهد به کشورهایی که به آب‌های آزاد راه ندارند، موقعیت‌های تجاری بدهیم.

« کشورهای محصور در خشکی » (landlocked countries)، به کشورهایی گفته می‌شود که به آب‌های آزاد دسترسی ندارند. به‌عنوان مثال، کشورهایی مانند تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان و قرقیزستان، همگی محصور در خشکی هستند.

اگر به نقشه جهان نگاه کنید، برای بسیاری از این کشورها که در آسیای میانه واقع شده‌اند، ایران بهترین و ارزان‌ترین راه برای دسترسی به آب‌های آزاد است. ایران می‌تواند با احداث مسیرهای ریلی، از طریق ترانزیت کالا به این کشورها و بالعکس، کسب درآمد کند و ثروتمندتر شود.

۲. گازرسانی به شبه‌قاره هند و جنوب اروپا

در میان سوخت‌های فسیلی، گاز طبیعی در دسترس‌ترین جایگزین نفت است. این در حالی است که گاز طبیعی از نفت پاک‌تر بوده و میزان کمتری گاز گلخانه‌ای آزاد می‌کند. به همین جهت، گاز طبیعی احتمالا تا بیش از دو دهه آینده، همچنان متقاضیان زیادی در سراسر جهان خواهد داشت.

از طرفی، ایران پس از روسیه، دارنده دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است و به تنهایی 17.8 درصد از ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد. به همین جهت، ایران می‌تواند تامین‌کننده گاز اروپا باشد.

ایران می‌تواند به‌جای روسیه، جایگزین مناسبی برای تامین گاز اروپا باشد.

روسیه اکنون بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز طبیعی اروپا است، اما اختلافات سیاسی این کشور با اتحادیه اروپا، اروپایی‌ها را نگران کرده که در مواقع بحرانی، روس‌ها می‌توانند قاره سبز را از گاز محروم کنند. به همین دلیل، اروپایی‌ها به دنبال طرح‌هایی هستند تا تامین‌کنندگان گاز خود را متنوع‌تر کنند.

«خط لوله پارس» (Persian Pipeline) با همین هدف طرح‌ریزی شده و قادر است سالانه تا سقف 40 میلیارد متر مکعب گاز ایران را به جنوب اروپا برساند.

«خط لوله صلح» (Iran-Pakistan gas pipeline) نیز همین کارکرد را برای صادرات نفت ایران به پاکستان و هند بر عهده خواهد داشت.

این دو طرح اما به دلیل تحریم‌ها و سنگ‌اندازی‌های آمریکا، فعلا قابلیت اجرا ندارند.

۳. احیای جاده تاریخی ابریشم

ایران یکی از اصلی‌ترین کشورهایی بود که در مسیر تاریخی تجاری، موسوم به «جاده ابریشم» (The Silk Road) قرار داشت. این جاده، چین را اروپا وصل می‌کرد و ستون اصلی تجارت جهانی بود.

حالا چینی‌ها طرح بلندپروازانه‌ای دارند تا این مسیر را دوباره احیا کنند. طرح موسوم به «یک کمربند و یک جاده» (Belt and Road Initiative) که چین حدود 900 میلیارد دلار برای اجرایی شدن آن هزینه کرده و می‌کند، بار دیگر جریان تجارت از چین به اروپا و بالعکس را زنده خواهد کرد.

ایران هم در بخش نهایی تجارت زمینی این جاده، جایگاه ویژه‌ای دارد و بخش بزرگی از بار ترانزیت کالا در این مسیر را بر عهده خواهد داشت.

۴. وصل کردن هند به اروپا

اقتصاد هند تا کمتر از دو دهه آینده، با پشت سر گذاشتن اقتصاد آمریکا و پس از اقتصاد چین ، به دومین اقتصاد بزرگ جهان بدل خواهد شد. تا آن زمان، ایران باید نهایت تلاش خود را به کار بگیرد تا از مزیت نزدیکی جغرافیایی به هند و برقراری جریان ترانزیت کالا با این کشور، بیشترین استفاده را ببرد.

این در حالی است که هند با پاکستان (که تنها حائل میان ایران و هند است) اختلافات تاریخی و درازدامنی دارد که چشم‌انداز حل‌وفصل آن‌ها چندان خوش‌بینانه نیست. ایران می‌تواند در این میانه، فرصت‌های تجاری خود را زنده کند.

علاوه بر این، بر اساس طرح موسوم به «کریدور بین‌المللی شمال-جنوب» (International North-South Transport Corridor) ایران می‌تواند بزرگ‌ترین مزیت در روابط اقتصادی میان ایران و هند باشد.

ترانزیت کالا از هند به اروپا می‌تواند از مسیر ایران انجام بگیرد.

بر اساس این طرح، کشتی‌های هندی در بنادر مُکران (در جنوب ایران) پهلو خواهند گرفت و از طریق مسیر ریلی‌ای که از خاک ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه می‌گذرد، به اروپا دسترسی خواهند داشت.

این مسیر، هزینه ترانزیت دریایی کالا از هند به اروپا را تا 40 درصد کاهش می‌دهد. این در حالی است که حلقه نخست این طرح با سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار ایران آغاز شده و تکمیل شبکه ریلی ایران در این مسیر هم به‌سرعت دنبال می‌شود.

۵. اتصال شرق به غرب

ایران می‌تواند نقش دیگری هم به عنوان رابط میان شرق و غرب ایفا کند، نقشی که البته باز هم عمدتا به دلیل مناقشات سیاسی، صرفا بر روی کاغذ باقی مانده است.

ایران می‌تواند از طریق عراق و سوریه، به آب‌های دریای مدیترانه دسترسی پیدا کند و به این ترتیب، به بخش بزرگی از بنادر جنوب اروپا دسترسی داشته باشد. این مسیر می‌تواند بخش بزرگی از آسیای میانه (شامل کشورهای محصور در خشکی که در همین مقاله به آن‌ها اشاره شد) را به دریای مدیترانه وصل کند و از طریق ترانزیت برای ایران درآمدزایی کند.

زیرساخت‌های سوریه اکنون آسیب دیده‌اند، اما با بازسازی این کشور، ایران می‌تواند به ترانزیت کالا به دریای مدیترانه هم فکر کند.

عملیات اجرایی این طرح چندی پیش کلید خورد و ایران اعلام کرد یک مسیر جاده‌ای برای اتصال شبکه جاده‌ای ایران به جاده‌های عراق و سوریه ایجاد خواهد شد.