وقتی می‌خواهید کامپیوتر بخرید، به چه چیزهایی فکر می‌کنید؟ سی‌پی‌یو، هارد، مقدار رم، کارت گرافیک و مونیتور شاید مهم‌ترین و تنها چیزهای باشند که در نظر می‌گیرید. وقتی می‌خواهید لپ‌تاپ بخرید وزن، مصرف باتری و اندازه صفحه‌نمایش آن‌هم مطرح می‌شود. در این میان شاید تنها چیزی که به ذهنتان خطور نکند، سیستم‌عامل کامپیوترتان باشند. واقعا چرا؟ شاید چون ما در ایران زندگی می‌کنیم.

ما در ایران سیستم‌عامل ویندوز را اگر نگوییم رایگان، باقیمت خیلی کمی می‌خریم. حتی اگر نخواهیم دی‌وی‌دی ویندوز را از فروشگاه‌های بازار بخریم، می‌توانیم از ده‌ها سایت دانلود نرم‌افزار، ویندوز را دانلود کنیم. سپس با صرف کمی وقت می‌توانیم به‌راحتی آن را کرک کنیم. با این‌ کار ویندوز برای مدت‌ها قابل‌استفاده است؛ اما بهتر است ویندوز را، حتی اگر رایگان هم باشد، کنار بگذاریم و به گزینه‌های دیگری فکر کنیم. خصوصا وقتی قرار است در سطح دولت استفاده شود.

آیا استفاده از ویندوز واقعا به‌صرفه است؟

هسته (Kernel) سیستم‌عامل ویندوز را بیل گیتس بنیان‌گذار شرکت مایکروسافت در دهه 80 میلادی نوشته است. آنچه امروز بانام ویندوز وجود دارد همچون ایکس‌پی، ویستا، 7، 8 و 10 همگی بر پایه ویندوز NT ساخته‌شده‌اند. ویندوز NT نیز در سال 1993 عرضه‌شده است. این سیستم‌عامل در هنگام عرضه آن، یک انقلاب به‌حساب می‌آمد؛ زیرا انحصار اپل را می‌شکست و افراد بیشتری با هزینه‌ای کمتر از کامپیوترهای اپل، صاحب کامپیوتر شخصی می‌شدند؛ اما با افزایش کاربران ویندوز و گسترش اینترنت، اشکالات و نقص‌های این سیستم‌عامل آشکار شدند.

این سیستم‌عامل ناپایدار است. برای مثال ویندوز ایکس‌پی پس از مدتی استفاده، اصطلاحا پیر می‌شد. برخی از فایل‌های آن خودبه‌خود پاک می‌شدند. با‌عرضه ویندوز ویستا، مشکلات دیگری نیز ظاهر شدند. ویستا منابع زیادی مصرف می‌کرد. حداقل سی‌پی‌یو، رم و فضای ذخیره‌سازی برای کارکرد اولیه آن، دو برابر سیستم‌عامل‌های دیگر مثل لینوکس و مک بود.

[imp content=”حداقل سی‌پی‌یو، رم و فضای ذخیره‌سازی برای کارکرد اولیه ویندوز، دو برابر سیستم‌عامل‌های دیگر مثل لینوکس و مک است.”]

ویندوز ۷ شاید موفق‌ترین نسخه این سیستم‌عامل است؛ اما آن‌هم مشکلات دیگری همچون کند شدن را داشت. ویندوز 8، 8.1 و 10 از جنبه‌هایی بهتر هستند، اما مشکلات عمیق در طراحی آن‌ها، باعث می‌شود هنگام بروز برخی خطاها، دیگر قابل تعمیر نباشند. کاربران خارج از ایران که نمی‌توانند همانند ما ویندوز را باقیمت کمی نصب کنند. به همین دلیل آن‌ها باید همواره یک نسخه نجات (Recovery) داشته باشند.

ویندوز عقب‌مانده

سرعت و رشد و تغییرات ویندوز هم یک جای مشکل دیگر است. اگر امروز، کاربران نقدی نسبت به چند مشخصه این سیستم‌عامل داشته باشند، مجبور هستند چندین سال با این نقص کنار بیایند تا شاید در نسخه بعدی، مایکروسافت آن‌ها را رفع کند. اما ساختار آن به‌گونه‌ای است که وقتی جایی را تغییر می‌دهید مجبور خواهید بود چیزهای بسیار زیادی دیگری را نیز عوض کنید.

همین مسئله باعث شد که با ارائه ویندوز 8 و 8.1 و 10، لاجرم صفحه تعمیر ویندوز ۷ که با کلید F8 بالا می‌آمد و ابزار مفیدی بود، لای فرآیند‌های تودرتو پنهان شود. درنتیجه این صفحه تعمیری هنگام بروز مشکل عملا در دسترس نیست (شاید مهم‌ترین مشکل تمام ویندوزهای بعد از 7 همین باشد).

صفحه نجات ویندوز ابزار بسیار پر کاربردی بود که در نسخه‌های بالاتر حذف شد.

هنوز ممکن است شما نسخه‌های مدرنی مثل 7، 8 یا 10 را نصب کنید و این ویندوزها حتی نتوانند پورت‌های USB 3.0 یا کارت گرافیکی شما را بشناسند. این سیستم‌عامل توان شناسایی انواع چاپگرها و اجرای عملیات اولیه چاپ را با آن‌ها ندارد. هر وقت هم لازم باشد درایور (Driver) سخت‌افزاری جدید، به‌روزرسانی یا یک برنامه جدید روی آن نصب کنید، به علت ساختار ویندوز، مجبور می‌شویم بارها و بارها آن را ری‌استارت کنیم.

بازهم ناپایداری

نکته دیگر، ناپایداری این سیستم‌عامل است. بااینکه نوع ناپایداری ویندوز ایکس‌پی که در سطور بالا گفتیم، در نسخه‌های بعدی تا حدی رفع شد؛ اما نقص‌های متعدد در ساختار آن، نوع دیگری از ناپایداری را با خود به همراه آورده است. احتمالا به خاطر دارید که اگر چند روز ویندوز را روشن بگذارید، پس‌ازاین چند روز، تنها کاری که می‌توانید بکنید، ری‌استارت کردن آن است. آن‌هم نه از طریق منوی استارت؛ بلکه از طریق دکمه ریست روی کیس کامپیوتر.

امنیت

هیچ‌کدام از این مشکلات در مقایسه با مشکل اصلی ویندوز، چندان مهم نیستند. این سیستم‌عامل مشکلات امنیتی فراوانی دارد. این مشکلات در ویندوز ایکس‌پی بسیار بیشتر بودند. در نسخه‌های جدیدتر، بخشی از این نقص‌ها برطرف شده‌اند؛ اما نقص اصلی که ریشه‌ در هسته‌ آن دارد به این راحتی قابل‌رفع نیست. ازاین‌روی هنوز ویندوز 10 می‌تواند طعمه ویروس‌های متعددی باشد.

شرکت‌های تولید آنتی‌ویروس نیز از این آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند. نقص‌های امنیتی و عدم توانایی برنامه امنیتی خود ویندوز یعنی دیفندر (Windows Defender) و مایکروسافت سکیوریتی اسنشیالز (Microsoft Security Essentials) در شناسایی این ویروس‌ها و تروجان‌ها، باعث شده که شرکت‌های تولید آنتی‌ویروس نانشان در روغن ویندوز چرب شود.

نقص‌های امنیتی باعث می‌شوند کاربران ویندوز طعمه خوبی برای انواع بدافزارها باشند. سایت‌هایی در اینترنت وجود دارند که به افراد اجازه می‌دهند بدون داشتن تخصص زیادی در کامپیوتر، یک بدافزار برای رمزگذاری فایل‌های قربانیان بسازند. با این کار، آن‌ها از قربانیان می‌خواهند که برای دریافت کلید رمزگشایی، به آن‌ها پول پرداخت کنند و در صورت عدم‌پرداخت، فایل‌های قربانی را برای همیشه پاک می‌کنند.

[imp content=”نقص‌های امنیتی ویندوز، آن را طعمه خوبی برای انواع بدافزارها می‌کنند.”]

در این میان حتی اگر افراد سو استفاده‌کننده‌ای هم وجود نداشته باشند، شرکت‌های تولیدکننده آنتی‌ویروس خود ممکن است ویروس‌ها، تروجان‌ها و بدافزارهایی را تولید کرده و در اینترنت منتشر کنند؛ زیرا آن‌ها بهتر از هر کس دیگری نقص‌های ویندوز را می‌شناسد. آن‌ها با این کار، کاربران را مجاب می‌کنند، آنتی‌ویروس‌های جدید بخرند و بابت استفاده از این آنتی‌ویروس‌ها، به شرکت‌های تولیدکننده پول بدهند.

چگونه استفاده از ویندوز رواج یافت

اپل در سال 1983 اولین کامپیوتر باواسط گرافیکی را عرضه کرد. سیستم‌عامل این کامپیوتر لیزا (Apple Lisa) نام داشت. در همین زمان، استیو جابز، بیل گیتس را برای توسعه برنامه‌های موردنیاز برای لیزا استخدام کرد؛ اما بیل گیتس عملا ایده‌های گرافیکی لیزا را دزدید و به‌صورت مخفیانه به توسعه سیستم‌عامل گرافیکی خود پرداخت.

بیل گیتس در سال 1985، ویندوز 1.0 را که بر پایه ام‌اس-‌داس (MS-DOS) ساخته‌شده بود، به‌عنوان اولین سیستم‌عامل باواسط گرافیکی شرکت مایکروسافت عرضه کرد. به دلیل انحصارطلبی استیو جابز، سیستم‌عامل ساخت اپل که حال مکینتاش نام‌گرفته بود، به‌صورت مجزا فروخته نمی‌شد؛ اما مایکروسافت سیستم‌عامل خود را می‌فروخت.

ویندوز 1.0 اولین سیستم‌عامل با واسط گرافیکی شرکت مایکروسافت بود.

با این کار شرکت‌های بزرگی مثل آی‌بی‌ام (IBM) به تولید کامپیوترهای ارزان با سیستم‌عامل ویندوز پرداختند. اپل نمی‌توانست این تعداد کامپیوتر مکینتاش بسازد. درنتیجه، سیستم‌عامل مایکروسافت گوی رقابت را ربود.

افزایش تعداد کاربران ویندوز، توسعه‌دهندگان و شرکت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را واداشت که هر چه بیشتر به سراغ پشتیبانی و ساخت نرم‌افزار برای این سیستم‌عامل بروند. همین مسئله بیش‌ازپیش به رشد و توسعه ویندوز کمک کرد. به‌این‌ترتیب این سیستم‌عامل پر نقص، به سیستم‌عامل غالب‌ کامپیوترهای شخصی بدل شد.

بمبِ دزدی در خانه

ایران ازجمله کشورهایی است که ویندوز در همه بخش‌های آن استفاده می‌شود. دفتر ریاست جمهوری، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی، بخش‌های تحقیقاتی همچون سازمان انرژی اتمی و زیرمجموعه‌های آن، پلیس و دیگر نیروهای مسلح همه و همه از این سیستم‌عامل استفاده می‌کنند. حتی واحدی همچون پلیس فتا که کارش بررسی و پیگیری جرایم سایبری است نیز از آن برای فعالیت‌های خود بهره می‌برد.

ویندوز رایج‌ترین سیستم‌عامل مورد استفاده در نهاد‌های رسمی ایران است.

اما با این کار، واحدی همچون پلیس فتا، خود را در معرض تهدید‌های کامپیوتری قرار می‌دهد. قوه قضاییه، مجلس شورای اسلامی و هر نهاد رسمی در ایران از این سیستم‌عامل استفاده می‌کنند. برای بسیاری از شرکت‌های خصوصی و کاربران عادی نیز ویندوز تنها سیستم‌عامل قابل‌تصور است.

استفاده از سیستم‌عامل مک نیز چندان به‌صرفه نیست. این سیستم‌عامل همراه با سخت‌افزار عرضه می‌شود و قیمت سخت‌افزار آن نیز در قیاس با دیگر سخت‌افزارها، گران است.

بمب‌ِ پولی

دولت و دیگر مجموعه‌های حکومتی برای استفاده از ویندوز دو گزینه دارند. در دنیا دولت‌ها و شرکت‌ها برای اینکه کامپیوترهای خود را به این سیستم‌عامل تجهیز کنند، با شرکت مایکروسافت قرارداد می‌بندند. مایکروسافت، نصب، راه‌اندازی و پشتیبانی از این کامپیوترها را بر عهده می‌گیرد. در ایران چنین کاری ممکن نیست. تحریم‌ها مانع این کار هستند.

حالت دیگر این است که شرکت‌های فرعی چنین خدماتی را عرضه کنند؛ اما بازهم به دلیل تحریم‌های مالی و تجاری، این کار بسیار سخت است. حتی اگر چنین کاری انجام شود باید در نظر داشت که برای مثال قیمت نسخه خانگی ویندوز 10، 119 دلار و نسخه حرفه‌ای 199 دلار است. با احتساب دلار 4200 تومانی، نسخه خانگی 499 هزارتومان و نسخه حرفه‌ای 835 هزارتومان خواهد بود. اگر این اعداد را در تعداد کامپیوترهای نهادهای رسمی ضرب کنید، رقم بسیار بزرگی می‌شود.

کرک

گزینه دوم برای استفاده از این سیستم‌عامل در سطح حکومت این است که آن را کرک (Crack) کنیم. این کار در کشور ما در تمامی سطوح رایج است. کرک کردن از ویندوز آغاز می‌شود و در مورد هر نرم‌افزاری که نیاز به پرداخت پول دارد، به‌ کار می‌رود. مجموعه آفیس مایکروسافت، فتوشاپ، ابزارهای مدیریت دانلود و حتی برنامه استخراج فایل‌های فشرده همچون WinZip و Winrar همگی کرک می‌شوند.

کرک کردن عملا دزدی است؛ زیرا توسعه سیستم‌عامل پیچیده‌ای همچون ویندوز که شامل 40 میلیون خط برنامه است، مستلزم کار زیادی است. سال‌ها و ماه‌ها دسته بزرگی از متخصصین باید روی جنبه‌های گوناگون کار کنند تا درنهایت بتوانند یک سیستم‌عامل را تولید و عرضه کنند؛ اما ما در ایران بدون ذره‌ای احترام به این فعالیت‌ها، به‌راحتی آن را کرک می‌کنیم.

[imp content=”کرک کردن عملا دزدی است.”]

برای استفاده شخصی، این کرک کردن، شاید یک انتخاب فردی باشد؛ اما وقتی چنین کاری در سطح دولت‌ها انجام می‌گیرد، اتفاقی شرم‌آور است.

فاجعه در همه‌جا

همه جنبه‌های منفی و مشکلات ویندوز را که در سطور پیشین اشاره کردیم، به این کرک کردن اضافه کنید. آنچه اتفاق می‌افتد چیزی شبیه فاجعه است. ما چیزی را می‌دزدیم که ممکن است به‌راحتی هک شود، امنیتمان را به خطر بیندازد و در تمام سطوح کشور فاجعه ایجاد کند. مثل این است که یک بمب صد مگاتنی را از جایی بدزدیم در خانه نگاه‌داریم. بمبی که ممکن است با آتش‌بازی بچه‌ها خانه همسایه منفجر شود و همه‌چیز را با خاک یکسان کند.

استاکس‌نت، زاییده ویندوز

استفاده از این سیستم‌عامل پرنقص خسارت‌های زیادی به کشور زده است. برای مثال آسیبی که ویروس استاکس‌نت به تاسیسات هسته‌ای در نطنز وارد کرد، همگی به دلیل نقص‌های ویندوز رخ دادند. استاکس‌نت و مجموعه ویروس‌های «گروه معادله» (Equation Group) که با همکاری سازمان امنیت ملی آمریکا خلق‌شده‌اند، مستقیما باهدف آسیب‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در کشورهای دنیا به وجود آمده‌اند.

در حال حاضر نیروگاه‌های برق، پالایشگاه‌ها، واحدهای پتروشیمی، سکو‌ها و میدان‌های نفت و گاز، واحد‌های نظامی و موشکی که از این سیستم‌عامل استفاده می‌کنند، همگی در معرض تهدید مستقیم هستند.

[imp content=”ویروس استاکس‌نت و مجموعه ویروس‌های «گروه معادله» مستقیما باهدف ایجاد آسیب‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در کشورهای دنیا به وجود آمده‌اند.”]

همین‌الان هم‌، چنین ویروس‌های پیشرفته‌ای در آن‌ها فعال هستند. شاید به این فکر کنید که این کامپیوترها خارج از شبکه کار می‌کنند. این حرف درست است؛ اما چند ویروس بسیار پیشرفته‌ و پیچیده ساخته «گروه معادله» که در دنیای کامپیوتر تا به امروز هیچ نظیری نداشته‌اند، دقیقا به‌منظور هدف قرار دادن کامپیوترهای خارج از شبکه اینترنت آفریده شده‌اند. در مقالات آتی به‌طور مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت.

پس چاره چیست؟

چاره این مسئله ساده است. به‌راحتی می‌توانیم ویندوز را کنار بگذاریم و به سراغ سیستم‌عامل کدباز، قدرتمند و رایگان لینوکس (Linux) برویم. کشورهای زیادی همچون آمریکا، روسیه، چین، اتریش، چک، فرانسه، آلمان، ایسلند، هلند، اسپانیا، سوییس، ترکیه، آفریقای جنوبی، مالزی، فیلیپین و برزیل مدت‌ها است ویندوز را در سطح حکومت کنار گذاشته‌اند و از نسخه‌های مختلف لینوکس استفاده می‌کنند. این قضیه آن‌قدر جدی است سه سال پیش در آمریکا، ویندوز در تمام تجهیزات دفاعی و وزارت‌ دفاع با لینوکس جایگزین شد.

در مقاله بعدی با ما همراه باشید تا بگوییم چرا لینوکس و به طور خاص اوبونتو (Ubuntu) یک جایگزین خوب برای ویندوز است.