ایران در سال‌های اخیر آن‌قدر فرصت‌سوزیِ اقتصادی داشته که بسیاری از ما دیگر حتی حوصله پیگیری و افسوس‌خوردن بر این حجم از فرصت‌سوزی را هم نداریم. با این همه، شاید صرف تکرار این موارد وزنه‌ای باشد که کفه نیاز به اصلاحات را سنگین‌تر کند.

به گزارش تجارت‌نیوز، در تازه‌ترین مورد از فهرست بلندبالای فرصت‌سوزی‌ها، ایران در حال از دست دادن دو بازار بسیار بزرگ خود در زمینه انرژی است.

مشکل اینجاست که این بار، ماجرا ممکن است حتی به از دست‌رفتنِ فرصت‌های ژئواکونومیک برای ایران هم ختم شود.

منابع گازی که قرار است زیر زمین بمانند

ترکیه یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان انرژی در منطقه غرب آسیا است. به غیر از واردات نفت، بخش عمده انرژی فسیلیِ وارداتی ترکیه از طریق روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان تامین می‌شود.

با این حال، ترکیه در سال‌های اخیر موفق شده در بخشی از قلمروی آبی خود در دریای مدیترانه، گاز طبیعیِ قابل استحصال کشف کند.

این هم بماند که این ذخایر عظیم، مورد مناقشه هستند و کشورهای دیگری مانند یونان، مصر و اسرائیل هم در مورد آنها ادعای مالکیت دارند.

ایران یکی از دو دارنده بزرگ ذخایر گاز در جهان است، اما در زمینه صادرات گاز (فعلا) در رتبه نوزدهم جهان جای گرفته است

مزیت تاریخی که رو به اتمام است

ایران اما یک مزیت تاریخیِ بزرگ در مورد صادرات گاز به ترکیه داشته که رو به اتمام است و بر اساس سوابق، بعید است این فرصت از دست نرود!

ماجرا از این قرار است که تا حدود چهار سال دیگر، قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه به پایان می‌رسد.

در این میان، کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و روسیه، از همین حالا خیز برداشته‌اند که با کنار زدن ایران، این بازار را از آنِ خود کنند.

پاس گل ایران برای جمهوری آذربایجان

در واقع، ترکیه و جمهوری آذربایجان همین چندی پیش قراردادی امضا کردند که بر اساس آن، باکو تا سال ۲۰۲۴  میلادی، در مجموع حدود ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز اضافی به آنکارا تحویل می‌دهد.

این، اضافه بر قراردادهایِ کنونیِ صادرات انرژی میان دو کشور است.

آمارها نشان می‌دهند که در ده ماه نخست سال ۲۰۲۱ میلادی، ترکیه ۱۶ درصد از نیاز به گاز طبیعی خود را از طریق ایران تامین کرده است.

اما هفته گذشته خبر رسید که صادرات گاز از ایران به ترکیه مختل شده و دولت این کشور ناچار شده است گاز صنایع و نیروگاه‌های بزرگ در این کشور را تا ۴۰ درصد کم کند.

جمهوری آذربایجان به سرعت از فرصت اختلال صادرات گاز ایران به ترکیه استفاده کرده و احتمالا ایران را از رقابت کنار می‌زند

«رویترز» گزارش داده بود که تولیدکنندگان بزرگ ترکیه، همچون شرکت‌های قطعه‌سازی «اژه» و «کاتمرجیلر» از این تصمیم آسیب دیده‌اند.

استفاده آذربایجان از فرصت قطع صادرات گاز ایران

ظاهرا ترکیه از ایران خواسته که به قرارداد پایبند باشد و حتی تعمیرات لوله‌های انتقال گاز را به زمانی دیگر موکول کند، اما ایران نپذیرفته است.

این در حالی است که هر دو کشور با موج بی‌سابقه سرما رو به رو شده‌اند و رکورد مصرف گاز در ایران هم در دو هفته گذشته شکسته شده است.

خروجیِ ماجرا روشن است: جمهوری آذربایجان که سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای استخراج گاز از میادین گازی خود در «دریای خزر» انجام داده، احتمالا جای ایران را می‌گیرد و با پایان‌یافتن قرارداد گازی ۲۵ ساله میان ایران و ترکیه، اگر هم قرارداد تازه‌ای منعقد شود، ایران توان چانه‌زنی نخواهد داشت.

وقتی فرصت را «دو دستی» به رقیبت می‌دهی

مشابه همین اتفاق در حوزه انرژی و دیپلماسی انرژی میان ایران و عراق هم رخ داده است.

این در حالی است که عراق از بُعد سیاسی، نزدیک‌ترین کشورِ منطقه به ایران به حساب می‌آید و از دست دادنِ چنین بازاری، شگفت‌انگیز است.

حدود ۴۰ درصد از برق تولیدی عراق وابسته به گاز و برق صادراتی ایران است.

آن هم در شرایطی که عراق از مجموع حدود ۳۰ هزار مگاوات نیاز روزانه برقیِ خود، تنها توان تولید حدود نیمی از این مقدار را داشته و ۱۵ هزار مگاوات واردات انرژی دارد.

عراق در سال‌های اخیر بارها به دلیل کمبود انرژی صحنه شورش‌های شهری بوده است

حدود ۲ سال پیش، «عباس جابر»، معاون وزیر برق عراق، گفته بود: «عراق روزانه به ۲۷ هزار مگاوات برق نیاز دارد که ۶ هزار مگاوات آن از ایران وارد می‌شود.»

او افزوده بود: «بخشی از این مقدار هم با واردات گاز از ایران و تبدیل آن به برق در عراق تامین می‌شود.»

چنین حجمی از وابستگیِ اقتصادی یک کشور به کشوری دیگر، در دنیای سیاست به این معنی است که شما می‌توانید (فارغ از بحث اخلاقی) عملا اداره اقتصاد کشور واردکننده را در دست داشته باشید.

اما ایران حتی این فرصت را هم به رقیب منطقه‌ای خود، یعنی عربستان سعودی واگذار کرده است.

عراق از ایران دور می‌شود

ایران در سال ۱۳۹۷، در مقطعی صادرات گاز خود به عراق را ناگهان کم کرد و این موضوع فشار سیاسی و اقتصادی زیادی به همسایه غربی ایران وارد کرد.

عراقی‌ها خیلی زود واکنش نشان دادند و این زمزمه را به میان آوردند که واردات گاز از ایران، باید با واردات گاز از کشوری دیگر جایگزین شود و اینجا بود که نام عربستان سعودی به میان آمد.

در بهار سال جاری هم «مصطفی کاظمی»، نخست‌وزیر عراق، در جریان سفری به عربستان سعودی و دیدار با «محمد بن سلمان»، ولیعهد این کشور، اعلام کرد که دو کشور قصد دارند یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک ایجاد کنند.

بر این اساس، عربستان قرار است سرمایه‌ای هنگفت را برای توسعه پروژه‌های نفت و گاز به این صندوق تزریق کند.

آغاز همکاری بیشتر عراق و عربستان

اما به سرعت یعنی همین هفته گذشته، بخشی از همکاری‌های عراق و عربستان کلید خورد.

همین چند روز پیش بود که «حمید الغزی»، دبیرکل هیات وزرای عراق از امضای تفاهم‌نامه‌ای در حوزه اتصال شبکه برق عربستان و عراق خبر داد.

در واقع، حالا عراق ممکن است به جای ایران از عربستان برق وارد کند.

نتیجه سیاسیِ ماجرا هم نزدیک‌شدنِ عراق به عربستان و فاصله گرفتن از ایران است، آن هم در حالی که این ایران بوده که دست بالا را داشته است و نه عربستان.

عربستان سعودی بازار برقِ صادراتی ایران به عراق را تصاحب کرده است

صدای پای ترکیه هم می‌آید!

همزمان، خبرهای مشابهی هم از سرمایه‌گذاری ترکیه در عراق به گوش می‌رسد.

ترکیه یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری عراق به شمار می‌رود و و تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی، دو کشور دارای روابط تجاری در حدود ۱۵٫۸ میلیارد دلاری در سال بودند.

از سال ۲۰۲۰ میلادی و با افزایش همه‌گیری کرونا، صادرات ترکیه به عراق، به حدود ۹ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.

با وجود این، به نظر می‌رسد ایران در حال واگذار کردن بازارهای خود، یکی پس از دیگری، به رقبا است.