از سرنگ آلوده تا رابطه محافظت‌نشده؛ روایت یک جابه‌جایی نگران‌کننده در مسیر HIV

به گزارش تجارت نیوز، در سال‌های اخیر، چهره ایدز در ایران آرام اما پیوسته در حال تغییر بوده است؛ تغییری که نه‌تنها ساختار اپیدمی را دگرگون کرده، بلکه ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌های پیشگیری و آگاهی‌رسانی را یادآور می‌شود. اگرچه برای سال‌ها انتقال از طریق مصرف تزریقی مواد، عامل اصلی شیوع HIV در کشور به شمار می‌رفت، اما امروز سهم عمده موارد جدید ابتلا به روابط جنسی محافظت‌نشده منتقل شده است؛ واقعیتی که نشان می‌دهد الگوی خطر به‌طور محسوس از گروه‌های خاص به جمعیت عمومی نزدیک می‌شود. در چنین شرایطی، هم‌زمان با افزایش نگرانی کارشناسان سلامت، مانع مهمی همچنان پابرجاست: ترس از انگ اجتماعی.

ترسی که بسیاری را از انجام آزمایش داوطلبانه بازمی‌دارد و سبب می‌شود افراد تنها زمانی متوجه ابتلا شوند که بیماری در مراحل پیشرفته قرار گرفته است. پزشکان متخصص از افزایش موارد دیرهنگام تشخیص می‌گویند و جامعه‌شناسان هشدار می‌دهند که پنهان‌کاری و شرم، بزرگ‌ترین تهدید برای کنترل اپیدمی است. این گزارش تلاش می‌کند ضمن مرور آمار و واقعیت‌های موجود، به این پرسش پاسخ دهد که چرا الگوی ابتلا تغییر کرده و چه باید کرد تا آزمایش، آموزش و پیشگیری، بدون ترس و قضاوت در دسترس همه قرار گیرد.

HIV پایان زندگی نیست / تغییر الگوی ابتلا به ایدز «نقطه عطفی در شیوع HIV در ایران» / خطر ابتلا به زندگی روزمره افراد بسیار نزدیک شده است

مرسده رحیمی، متخصص بیماری‌های عفونی تغییر الگوی ابتلا به ایدز را «نقطه عطفی در شیوع HIV  در ایران» توصیف می‌کند. او به تجارت‌نیوز می‌گوید: تا چند سال پیش مهم‌ترین گروه در معرض خطر، مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی بودند و همین موضوع باعث می‌شد تصور عمومی از ایدز محدود به آن گروه باشد. اما حالا بسیاری از مبتلایان هیچ سابقه‌ای از تزریق مواد ندارند. الگوی انتقال از رفتارهای کاملاً خاص به رفتارهایی رسیده که ممکن است در برخی اقشار عادی جامعه هم رخ دهد. این یعنی خطر به زندگی روزمره بسیار نزدیک‌تر شده و باید به شکلی جدی‌تر درباره آن صحبت کرد.

او با اشاره به بی‌اطلاعی و ترس از قضاوت بیشتر از خود بیماری خطرناک است، توضیح می‌دهد: درمان HIV در ایران رایگان و محرمانه است و اگر بیمار به‌موقع تحت درمان قرار گیرد، می‌توانیم بار ویروسی را به حدی کاهش دهیم که نه‌تنها سلامت خود او حفظ شود بلکه قدرت انتقال ویروس از بین برود. بسیاری از بیماران من با وجود ابتلا زندگی کاملاً طبیعی دارند؛ ازدواج کرده‌اند، بچه دارند، کار می‌کنند. اما مشکل اینجاست که هنوز افراد زیادی تصور می‌کنند HIV پایان زندگی است. همین ترس باعث می‌شود آزمایش ندهند و این یعنی امکان درمان از بین می‌رود.

انگ اجتماعی مهم‌ترین عامل آمار مخدوش مبتلایان به ایدز است / جامعه نگاه قضاوت‌گرانه‌ای نسبت به HIV دارد

اما به باور بسیاری از کارشناسان و متخصص مهم‌ترین مانع، برای دستیابی به آمار واقعی مبتلایان به ایدز انگ اجتماعی است؛ انگ، سکوت و ترسی که گاهی بدتر از خود بیماری عمل می‌کند. آمارهای پژوهشی نیز این موضوع را تأیید می‌کند. در یکی از مطالعات انجام شده، میزان نگرانی مبتلایان از افشای وضعیت‌شان به‌طور قابل توجهی بالا گزارش شده است. بسیاری معتقدند جامعه نگاه قضاوت‌گرانه‌ای نسبت به HIV دارد و آن را نتیجه رفتارهای «غیراخلاقی» می‌داند. همین نگاه، افراد را از بیان واقعیت زندگی خود بازمی‌دارد؛ حتی در محیط‌های درمانی.

مقابله فرد مبتلا به ایدز با قضاوت‌های اجتماعی / ریشه انگ را باید در ترکیبی از ناآگاهی، آموزش ناکافی و تابوهای فرهنگی جست‌وجو کرد

میترا مبشر، جامعه شناس و فعال حوزه سلامت نیز در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: ریشه انگ را باید در ترکیبی از ناآگاهی، آموزش ناکافی و تابوهای فرهنگی جست‌وجو کرد. این که بسیاری از مردم تصور می‌کنند ایدز فقط در نتیجه روابط خاص یا رفتارهای ناهنجار ایجاد می‌شود، بی‌ارتباط با کمبود آموزش‌های درست نیست.

او می‌افزاید: وقتی شما درباره رفتار جنسی سالم صحبت نمی‌کنید، وقتی مدارس آموزش سلامت جنسی ارائه نمی‌دهند و وقتی رسانه‌ها از بیان مستقیم مسائل جنسی اجتناب می‌کنند، طبیعی است که مردم نسبت به HIV آگاهی کافی نداشته باشند. در چنین فضایی، هر فرد مبتلا پیش از مقابله با بیماری، باید با قضاوت اجتماعی روبه‌رو شود.

این جامعه‌شناس اظهار می‌دارد: حتی افراد تحصیل‌کرده گاهی تصور می‌کنند HIV تنها نتیجه مصرف مواد یا روابط کنترل‌نشده است، در حالی که ممکن است یک زن متأهل بدون هیچ رفتار پرخطری و تنها به دلیل عدم آگاهی همسرش یا عدم استفاده از وسایل محافظت‌کننده مبتلا شود.

مبشر ادامه می‌دهد: این نگاه تک‌بعدی باعث می‌شود زنان بیش از مردان قربانی سکوت شوند. زنی که احتمال ابتلا می‌دهد، حتی اگر رفتار پرخطری نداشته باشد، از ترس این‌که مورد قضاوت قرار گیرد، برای آزمایش مراجعه نمی‌کند. در نتیجه بیماری دیر تشخیص داده می‌شود و احتمال انتقال بیشتر می‌شود.

آزمایش داوطلبانه مهمترین ابزار کنترل ایدز است

او در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: در این میان، موضوع آزمایش داوطلبانه یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل HIV است؛ اما بسیاری از افراد از این ابزار استفاده نمی‌کنند. آزمایش HIV در بسیاری از مراکز به‌صورت رایگان و محرمانه انجام می‌شود، اما مراجعه به این مراکز همچنان پایین است. کارشناسان معتقدند که ترس از نتیجه مثبت، ناآگاهی از ارزش درمان و نگرانی از افشای اطلاعات شخصی سه دلیل اصلی عدم مراجعه هستند.

میترا مبشر عنوان می‌کند: برخی کشورها سیستم «آزمایش در مطب» یا «تست سریع در داروخانه» را اجرا کرده‌اند؛ یعنی پزشکان عمومی یا حتی داروخانه‌ها تست سریع HIV را ارائه می‌دهند و افراد در کمتر از نیم ساعت نتیجه می‌گیرند. در ایران نیز چنین طرح‌هایی به شکل محدود اجرا شده، اما گسترش نیافته است.

او می‌افزاید: اگر این شیوه‌ها توسعه یابد، آمار شناسایی به‌مراتب بهتر خواهد بود. او تأکید می‌کند نتیجه مثبت HIV قرار نیست زندگی فرد را مختل کند، بلکه می‌تواند نقطه شروعی برای درمان و پیشگیری باشد.

وضعیت فعلی و آمار ابتلا به ایدز در ایران/ شناسایی 24 هزار و 760 مورد جدید ابتلا به ایدز در سال 1403

بر اساس گزارش رسمی سال ۱۴۰۳، تخمین زده می‌شود حدود ۴۴٬۱۰۵ نفر در ایران مبتلا به HIV باشند.  در همان بازه زمانی (نیمه نخست سال ۱۴۰۳)، حدود ۲۴ هزار و 760 مورد جدید شناسایی شده‌اند.

در ترکیب جنسیتی مبتلایان نیز تغییراتی رخ داده است: اگر پیشتر عمده مبتلایان را مردان تشکیل می‌دادند، اکنون سهم زنان افزایش یافته و طبق آخرین آمار، ۳۲ درصد از موارد ثبت شده زن و 68 درصد مرد هستند

از لحاظ سنی نیز، در میان افراد تازه شناسایی‌شده تا ۶ ماه اول ۱۴۰۳، حدود 3 درصد زیر ۲۰ سال بودند، ۷۳ درصد در گروه ۲۰–۴۵ سال و ۲۴درصد بالای ۴۵ سال قرار داشتند.

همچنین در گزارش سال ۱۴۰۳ به گفته مسوولان‌ حوزه بهداشت و درمان ۶۵.۲ درصد از موارد جدید مثبت شناسایی‌شده، «رابطه جنسی» به عنوان مسیر انتقال محتمل ذکر شده است.

ضمن اینکه در یک مطالعه بر ۱۲۳ نفر مبتلا در ایران، میانگین امتیاز «نگرش منفی جامعه نسبت به HIV نگرانی از افشای وضعیت» و «نگرش منفی نسبت به خود» بسیار بالا بوده است، این نشان‌دهنده فشار روانی و اجتماعی برای مبتلایان است. علاوه بر این، بسیاری حتی به رغم در دسترس بودن مراکز مشاوره و درمان، به دلیل ترس از برچسب خوردن یا نااطمینانی نسبت به محرمانگی، از انجام آزمایش خودداری می‌کنند. همچنین به گفته کارشناسان، کمبود «تست داوطلبانه و محرمانه» یکی از ضعف‌های مهم در افزایش شناسایی موارد پنهان است.