قرار است امروز سند همکاری ایران و چین امضا شود. اما درباره این همکاری چه اطلاعاتی منتشر شده است؟ تجارتنیوز در تابستان سال گذشته در یک نوشته مبسوط به همه جزئیات منتشره این سند همکاری اشاره کرده بود. ماجراهای توافق ایران و چین از ۷ تیر ۱۳۹۹ شروع شد. روزی که محمود احمدینژاد در سخنرانی گفت: «دولت ایران مخفیانه در حال امضای قراردادی ۲۵ ساله با یک دولت خارجی است. هر قراردادی که مخفیانه و بدون درنظر گرفتن خواست و اراده ملت ایران با طرفهای خارجی منعقد شود و برخلاف منافع کشور و ملت باشد، معتبر نیست و ملت ایران آن را به رسمیت نخواهد شناخت.» این حرفهای احمدینژاد سوالات زیادی را درباره قرارداد ایران و چین ایجاد کرد و باعث شد در شبکههای اجتماعی مختلف اعم از تلگرام، اینستاگرام و توییتر پستهای مختلفی منتشر شود با این مضمون که چینیها ۵۰۰۰ نیروی نظامی به ایران خواهند فرستاد، چین نفت ایران را با قیمتی ارزانتر خواهد خرید، چین صاحب جزیره کیش میشود و… اما واقعیت توافق ایران و چین چیست؟ چه سودی برای ایران و چه نفعی برای چین خواهد داشت؟ چه تاثیری بر اقتصاد ایران و اقتصاد چین میگذارد؟ در این مقاله قرارداد ایران و چین را بررسی میکنیم و به جنبههای اقتصادی آن و تاثیرش بر اقتصاد ایران میپردازیم. این توافق برای اولین بار پنج سال پیش در دیدار آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران با شی جین پینگ، رئیسجمهوری خلق چین و با عنوان «توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک ۲۵ ساله» مطرح شده بود. این دیدار ۱۱ روز پیش از توافق هستهای ایران و ۱+۵ در تاریخ ۱۱ تیر برگزار شده بود. توافق ایران و چین از کجا شروع شد؟ خبرگزاری تابناک روز ۳ تیر ۱۳۹۹ در این خصوص نوشته بود: «هیات دولت روز دوشنبه به ریاست حسن روحانی، رئیسجمهوری پیشنویس نهایی برنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع ایران و چین را بررسی و تایید کرد. در این نشست به وزارت خارجه ماموریت داده شد که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، بر اساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند.» این توافق برای اولین بار پنج سال پیش در دیدار آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران با شی جین پینگ، رئیسجمهوری خلق چین و با عنوان «توافق ایران و چین برای روابط استراتژیک ۲۵ ساله» مطرح شده بود. این دیدار ۱۱ روز پیش از توافق هستهای ایران و ۱+۵ در تاریخ ۱۱ تیر برگزار شده بود. انتشار متن توافق متن توافقنامه جامع مشترک همکاریهای استراتژیک ایران و چین ۴ سال و نیم قبل به زبان انگلیسی در وبسایت رسمی رئیسجمهوی ایران منتشر شده است. تاریخ انتشار این متن ۲۳ ژانویه ۲۰۱۶ (سوم بهمن ۱۳۹۴)، حدود ۶ ما پس از سفر رئیسجمهوری چین به ایران است. در این متن اعداد و ارقام و جزئیاتی از این توافق ذکر نشده و صرفا به کلیات بسنده شده است. شی جین پیگ، رئیسجمهور چین و حسن روحانی، رئیسجمهور ایران توافق ایران و چین یا قرارداد ایران و چین همان طور که از عنوان مطلب و همچنین از متن منتشرشده توسط دولت ایران مشخص است، این اتفاق بین ایران و چین یک «توافق» است و نه یک «قرارداد». در حقیقت توافقها پیش از امضا و انعقاد قراردادها صورت میگیرند. در توافق دو طرف بر سر کلیات همکاری با یکدیگر موافقت میکنند و پیشنهادها و توصیههایی را در متن توافق مینویسند. از این رو توافق الزامی برای اجرا نخواهد داشت. توافق تنها وقتی میتواند اجرایی شود که قراردادهایی بین دو طرف امضا شود. در حقیقت، مرحله بعد از توافق انجام مذاکرات و امضای قرارداد است. در مورد ایران و چین هم صرفا توافق صورت گرفته و هنوز قراردادی بین دو طرف به انجام نرسیده که ایران را ملزم به انجام کاری کند. نکاتی درباره قرارداد ایران و چین به نقل از منابع غیررسمی نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) در گزارشی به انتشار جزئیاتی از توافقنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع ایران-چین پرداخته و مدعی شده که طی این توافقنامه چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ایران و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل ایران سرمایهگذاری میکند. در مقابل شرکتهای چینی اولویت اول اجرای پروژهها هستند و ۵۰۰۰ سرباز چینی برای تامین امنیت پروژهها به ایران اعزام میشوند. این اعداد و ارقام قرارداد ایران و چین توسط منابع غیررسمی منتشر شده و هنوز توسط دولتهای ایران و چین تایید نشده است. چرا اعداد و ارقام مهم هستند؟ در متن توافقنامه هیچ عدد و رقمی دیده نمیشود. به دلیل اینکه هنوز قراردادی امضا نشده است. توافق ایران و چین صرفا بندهای کلی است و نشانی از اعداد و ارقام و جزئیات دقیق نیست تا بتوان بر اساس آنها قضاوت کرد. در حال حاضر هم هنوز قراردادی بین دو طرف امضا نشده تا ایران و یا چین تعهداتی را قبول کنند و ملزم به اجرا و انجام آنها شوند. این سند صرفا یک چارچوب کلان درباره حوزههای همکاری است و اعداد و ارقام در مراحل بعد که سند تبدیل به پروژههای مشخص سازمانها و بخشهای مختلف با ارگانهای چینی خواهد شد، میتواند روی کاغذ بیاید؛ لذا در شرایطی که فعلا هیچ پروژهای نیست، بنابراین اعداد و ارقام نیز نمیتواند هیچ قطعیتی داشته باشد. تاثیر تحریمهای آمریکا بر اجرایی شدن توافق ایران و چین بحث توافقنامه همکاری جامع ایران و چین تقریبا همزمان با توافق برجام مطرح شده است. دقیقا معلوم نیست نقش خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریمها در سال ۱۳۹۷ آیا تاثیری در این موافقتنامه داشته است. یا نه. تا پیش از خروج آمریکا از برجام ایران و چین نزدیک به ۳ سال فرصت داشتند تا سند همکاری ۲۵ ساله را نهایی کنند. اما به هر حال نمیتوان تحریمهای آمریکا را در همکاری اقتصادی ایران و چین، بیتاثیر دانست. اما پس از اعمال تحریمهای یک جانبه ایالات متحده شرکتهای بزرگ سرمایهگذاری چینی نیز از ایران خارج شدند. ۱۴ مهر ۱۳۹۸ ایران رسما اعلام کرد شرکت ملی نفت چین (سیانپیسی) از طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی کنارهگیری کرده است. یک سال پیشتر شرکت چینی اعلام کرده بود به دلیل تحریمها از سرمایهگذاری در پارس جنوبی منصرف شده است. پیش از آن توتال فرانسه نیز از کنسرسیوم ایرانی-فرانسوی-چینی فاز ۱۱ پارس جنوبی خارج شده بود. با این همه پنج سال پیش، شی جین پینگ، رئیسجمهوری خلق چین در دیدار با رهبر ایران بر این نکته تاکید کرده بود که «آمادگی داریم همانگونه که در زمان تحریمها در کنار ایران بودیم، پس از برداشته شدن تحریمها نیز همکاریهای خود را در همهی زمینهها گسترش دهیم.» یک کمربند و یک راه و توافق ایران و چین طرح راه ابریشم جدید یا طرح یک کمربند و یک جاده، یک طرح سرمایهگذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۶۰ کشور جهان و توسعه دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که توسط چین در سال ۲۰۱۳ ارائه شدهاست. پشتوانه این طرح قدرت صنعتی اقتصاد چین و توان سرمایهگذاری آن است. این طرح میتواند به همراه قدرت نظامی چین، به هژمونی این کشور در آسیای شرقی بینجامد و در نهایت با تفوق بر مسیرهای تجاری خشکی و آبی اوراسیا، چین را به سوی قدرت برتر در اقتصاد جهانی رهنمون کند. موافقان این طرح، آن را راهی برای شکاف زیرساختها بین کشورهای توسعهیافته و کشورهای درحالتوسعه، کمک به رشد اقتصادی این کشورها و رونق تجارت بینالمللی میدانند. اما مخالفان آن را طرحی استعماری میدانند که بسیاری از کشورهای هدف، توان بازپرداخت دیونش را ندارند و قراردادهایش شفاف نیست. چین از طرحی ۹۰۰ میلیارد دلاری برای سرمایهگذاری در زیرساختهای اقتصادی جهان به منظور گسترش جهانی شدن و توسعه بازارها رونمایی کردهاست. این طرح بزرگترین طرح سرمایهگذاری است که تاکنون توسط یک کشور ارائه شدهاست. اجلاس راه ابریشم جدید یا نشست یک کمربند و یک جاده، نشست دو روزه مقامات عالی رتبه صد کشور جهان در پکن با میزبانی و محوریت چین است که طی روزهای ۱۴ و ۱۵ ماه مه ۲۰۱۷ میلادی برگزار شد. در این نشست، شی جین پینگ، رئیسجمهور چین، از کشورها خواست که حمایتگرایی را رد کنند و روند جهانی شدن را بپذیرند. در خاتمه، جمعی از رهبران حاضر در نشست، موافقتنامه راه ابریشم جدید را امضا کردند. طرح یک کمربند و یک جاده ایران دروازه ورود چین به بازارهای اروپا نشریه پترولیوم اکونومیست به نقل از منابعی اعداد و ارقامی را منتشر کرده که در متن توافقنامه ایران و چین درج نشده است. همچنین این اعداد و ارقام توسط هیچ منبع رسمی در دولت ایران تایید نشده است. یکی دیگر از جنبههای مثبت این توافق برای چین، درگیری مستقیم و نزدیک این کشور در توسعه زیرساختهای حیاتی ایران است که در راستای ابتکار عمل کمربند یک جاده چین قرار گرفته است. منبع آگاه ایرانی به پترولیوم اکونومیست گفته چین قصد دارد از نیروی کار ارزان ایران برای ساخت، طراحی و نظارت بر کمپانیهای بزرگ تولیدکننده چینی استفاده کند. در بخش توسعه زیرساختهای حملونقلی که یکی از بندهای کلیدی توافق ۲۵ ساله ایران و چین است گفته شده محصولات نهایی باید به بازار غرب سرازیر شوند و مسیر این بازارها از جادههایی میگذرد که توسط چین و با دخالت فزاینده چین در زیرساختهای حملونقلی ایران ایجاد شده است. در این گزارش به پروژه ریلی ۹۰۰ کیلومتری میان تهران تا شمال شرق مشهد اشاره شده و گفته شده قرار است یک قطار سریع السیر میان تهران، قم و اصفهان احداث شود که زمینه اتصال آن به شبکه شمال به غربی که از تبریز میگذرد نیز فراهم خواهد شد. تبریز محل قرار گرفتن بسیاری از سایتهای مهم نفتی، گازی و پتروشیمی کشور است و نقطه آغازین خط لوله گاز تبریز آنکارا است که قرار است به نقطه عطفی در جاده ۲۳۰۰ کیلومتری جدید ابریشم بین اورومچی (مرکز استان غربی سین جیانگ چین) به تهران تبدیل شود. این جاده قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان را به ایران وصل میکند و از طریق ترکیه به اروپا میرسد. چین برای دستیابی به بازارهای اروپای شرقی و روسیه باید از ایران بگذرد. در حقیقت، ایران مهمترین بخش یک کمربند و یک جاده و دروازه ورود چین به بازارهای اروپای شرقی و روسیه است. اکنون چین ۲۵ سال همکاری با ایران در حوزههای مختلف را پیش روی خود دارد، بیشک امتیازاتی که در این قرارداد از سوی ایران به چین داده شده، به نوعی بوده که میخ حضور این کشور در ایران را محکمتر کند و بیم تحریمهای آمریکا پکن را به عقبنشینی مجبور نکند. ایران از این توافق چه سودی میبرد؟ قرارداد راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، سه مزیت کلیدی برای ایران به دنبال دارد؛ اول اینکه چین یکی از ۵ کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل است که حق وتو دارد. روسیه یکی دیگر از کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است که در این توافق نیز حقوقی برای این کشور در نظر گرفته شده است؛ بنابراین ایران ۲ عضو دارای حق وتو در شورای امنیت را با این قرارداد در کنار خود خواهد داشت. مزیت دوم قرارداد ۲۵ ساله با چین برای ایران این است که در نهایت باعث میشود تولید نفت و گاز ایران در سه میدان کلیدی کشور افزایش پیدا کند. چین توافق کرده روند توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را سرعت ببخشد. شرکت ملی نفت چین (CNPC)، هنگامی که توتال فرانسه به دلیل تحریمها ایران را ترک کرد، سهام ۵۰.۱ درصدی توتال را به سهم ۳۰ درصدی خود در پروژه توسعه پارس جنوبی اضافه کرده است. سود نهایی ایران از توافق بلندمدت با چین در جایی است که چین پذیرفته واردات نفت از ایران را افزایش دهد. منبع خبری سایت پترولیوم اکونومیست به آمارهای عددی دیگری در این توافق اشاره کرده که شامل نگهداری بشکههای نفت بیشتر بر روی شناورهای اطراف چین بدون نیاز به انبار شدن در گمرک است که مانع از نمایش اماری آن در دادههای گمرک خواهد شد، اما در واقع بخشی از ذخایر استراتژیک نفت چین خواهند بود. اکنون چین ۲۵ سال همکاری با ایران در حوزههای مختلف را پیش روی خود دارد، بیشک امتیازاتی که در این قرارداد ایران و چین از سوی ایران به چین داده شده، به نوعی بوده که میخ حضور این کشور در ایران را محکمتر کند و بیم تحریمهای آمریکا پکن را به عقبنشینی مجبور نکند.