بهترین حوزه‌های‌ سرمایه‌گذاری در ایران تا سال ۱۴۱۰

شکل‌وشمایل اقتصاد ایران و البته شکل‌وشمایل اقتصاد جهان، اکنون با سرعتی بیش از همیشه در حال تغییر است. به همین دلیل، تصویر تجارت و کسب‌وکار در آینده هم تغییرات گسترده‌ای را از سر خواهد گذراند. در این مقاله به بهترین حوزه‌های سرمایه‌گذاری در ایران تا سال 1410 اشاره می‌کنیم.

در ایران، تا همین چند سال پیش «مغازه‌زدن» و «جنس‌آوردن» از کشورهایی مانند ترکیه، کسب‌وکاری بود که می‌توانست دست‌کم بر روی کاغذ، شما را پولدار کند.

از طرف دیگر، «بساز‌-بفروشی» هم تا همین چند سال پیش، نمادی بود از ثروت‌سازیِ یک‌شبه و شغلی که افراد با سرمایه‌ای بالاتر از حد متوسط می‌توانستند به آن ورود کنند و سود کلان ببرند. حالا اما کمتر می‌شنویم که کسی در این صنف باشد و حسرت روزهای خوب گذشته را نخورَد.

در همین ده سال گذشته خیلی چیزها تغییر کرده است. مغازه‌داری دیگر کار پر رونقی نیست. (آمار تعداد واحدهای تجاری-صنفی به نسبت هر 1000 نفر جمعیت در ایران، یکی از بالاترین نسبت‌ها در جهان است و به همین دلیل، رقابت در این حوزه بی‌اندازه دشوار شده است.)

ساخت‌وساز خانه‌های مسکونی هم مدت‌ها است که از فهرست کسب‌وکارهایِ دلخواه و پول‌ساز خارج شده است. (اکنون حدود 2.7 میلیون واحد مسکونی خالی در کشور وجود دارد و شکلِ تقاضا برای متراژ واحدهای مسکونی تغییرات فاحشی را از سر گذرانده است.)

به این ترتیب، به نظر می‌رسد برای بقا در بازارِ کسب‌وکار در سال 1410، باید به تغییراتِ کنونی در فضای کسب‌وکار و نیز بازار اشتغال توجه کنیم.

تا سال 1410 ممکن است بسیاری از کسب‌وکارهای کنونی به ناگزیر حذف شوند.

مشاغلی که از بین می‌روند

تغییرات فناوری در ایران تا سال 1410 احتمالا به اندازه تمام تغییرات فناوری تا سال 1398 خواهد بود، چرا که سرعت رشد و تغییرات در این حوزه بی‌سابقه است.

با این همه، هر چند نمی‌توان با اطمینان گفت که تا سال 1410 کدام دسته از مشاغل در ایران از بین می‌روند، اما بررسی کلان-روندها (mega-trends) می‌تواند تصویری به دست بدهد که بر اساس آن، مشاغل و کسب‌وکارهایِ در معرضِ خطرِ حذف تا سال 1410 را شناسایی کنیم.

پیش از هر چیز، می‌توان پرسید که در سال 1410، کدام مشاغل به احتمال زیاد از بین خواهند رفت؟ در ادامه به پنج مورد از این مشاغل اشاره می‌کنم.

1. مشاغل دولتی

استخدام در بخش دولتی که زمانی تنها راه‌حلِ قشرِ تحصیل‌کرده برای پیداکردن کار بود، حالا دیگر تقریبا غیرممکن شده است.

کوچک‌شدن ابعاد دولت (که هم در قوانین و آیین‌نامه‌های رسمی کشور منعکس شده و هم خواستِ عمومی روز‌به‌روز بیشتر بر آن تاکید می‌کند) به زودی توانایی بخش دولتی و حتی شبه‌دولتی برای ایجاد اشتغال را بیش از هر زمان دیگری کاهش می‌دهد.

به عنوان تنها یک نمونه، آنچنان که شورای شهر تهران خبر داده، شهرداری تهران تنها به حدود 15 هزار کارمند نیاز دارد و این در حالی است که اکنون حدود 70 هزار نفر به شکل مستقیم و غیرمستقیم از این نهاد حقوق می‌گیرند!

این موضوع، می‌تواند همزمان هم نویدبخش باشد و هم هشدار‌دهنده: از طرفی می‌توانید امیدوار باشید که بخش خصوصی به زودی به جایگاهِ در خورِ خود در اقتصاد کشور باز می‌گردد و از طرف دیگر، اگر کسب‌وکارتان به شکلی با بخش دولتی در ارتباط است، بهتر است سعی کنید در طول یک دهه آینده مستقل شوید.

1. روزنامه‌نگاری/کتاب‌فروشی/تولید خبر

کاغذ در مقام وسیله‌ای برای چاپ اطلاعات، کم‌کم از رده خارج خواهد شد.

البته این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که بر خلاف پیش‌بینی‌ها، میزان خرید کتاب‌های کاغذی به جای خرید کتاب‌های الکترونیک در آمریکا، از سال 2000 میلادی به این سو، با افزایش مواجه شده است. با این همه، روند عمومیِ استفاده از رسانه‌های چاپی (اعم از کتاب، مجله و روزنامه) رو به افول است.

از طرف دیگر، در جامعه‌ای که همه چیز خصلتی لحظه‌ای پیدا کرده، «خبر» دیگر ارزشی نخواهد داشت و «تحلیل» (به معنایِ ساده‌سازیِ موضوعات پیچیده سیاسی-اقتصادی-اجتماعی) جای آن را خواهد گرفت. در یک کلام: روزنامه‌ها، مطبوعات و کتاب‌های کاغذی و حتی تولید خبر، تا سال 1410 روندی رو به افول را تجربه خواهند کرد.

این خبر بدی برای روزنامه‌نگاران، خبرنگاران، کتاب‌فروش‌ها و حتی نویسندگان است.

این گروه‌های شغلی برای بقا باید رویکرد خود را به سرعت تغییر دهند. مطبوعاتِ خبریِ کاغذی باید به سایت‌هایِ تصویریِ تحلیلی تبدیل شوند و کیفیت کتاب‌های چاپی (از نظر محتوا و ظاهر) باید به شدت بالا برود. علاوه بر این، بازاریابی برای فروش کتاب‌های الکترونیکی که مطابق با سلیقه مخاطب هم باشند، حوزه پر چالش تولیدکنندگان کتاب خواهد بود.

در روزگار مرگِ رسانه، رسانه‌ها باید شیوه‌های جدیدی اتخاذ کنند تا بتوانند همچنان به حیات خود ادامه بدهند.

1. مشاغل بانکی

ایران یکی از بالاترین سرانه‌های تعداد بانک به ازای هر 1000 نفر شهروند را در جهان دارد. (حدود 24 هزار شعبه بانکی به ازای حدود 80 میلیون نفر جمعیت و این تازه بدون احتساب موسسات مالیِ مستقل است.)

با این همه، روندها حاکی از آن هستند که کسر بزرگی از این شعبات بانکی باید تعطیل شوند. بسیاری از بانک‌های کشور در مرز ورشکستگیِ رسمی هستند و به همین دلیل باید با یکدیگر ادغام شوند. از طرفی، هزینه نگهداری شعبات برای بانک‌ها به اندازه‌ای زیاد است که آن‌ها احتمالا ترجیح می‌دهند شعبات مازاد خود را در طول سال‌های آینده تعطیل کنند.

این در حالی است که با گسترش امکانات فناورانه، نیاز به حضور در شعبات بانکی هم تا سال 1410 کاهش پیدا می‌کند.

به این ترتیب، کاهش و تعدیل کارمندان بانک‌ها تقریبا قطعی خواهد بود.

1. مشاغل مرتبط با بخش کشاورزی

بخش کشاورزی در ایران (که در کنار بخش صنعت و بخش خدمات، یکی از سه رکن اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد) حدود 9 درصد از تمام مشاغل کشور را در بر می‌گیرد.

با این همه، میزان اشتغال در بخش کشاورزی در کشورهای پیشرفته جهان معمولا کمتر از 2 درصد است و هر چه کشاورزی در یک کشور صنعتی‌تر شود، از تعداد شاغلان در این بخش هم کاسته می‌شود.

صنعتی‌تر شدن کشاورزی در ایران، ورود شرکت‌های بزرگ به حوزه تولید صنایع غذایی، بحران آب و لزوم به کارگیری روش‌های گران‌قیمت آبیاری نوین و مهاجرت از روستاها به شهرها، همه و همه موجب کوچک‌شدن بخش کشاورزی (در عین افزایش سطح تولید) تا سال 1410 خواهد شد.

به این ترتیب، اگر در بخش کشاورزی و حوزه‌های مرتبط با صنایع‌ غذایی کار می‌کنید، آماده افزایش فشارها باشید. با این همه، فعالان در این بخش می‌توانند با افزایش بهره‌وری و حرکت به سمت تولید محصولات متفاوت (مثلا بومی‌کردن آناناس در ایران) صنایع خود را زنده نگه دارند.

1. مشاور بنگاه معاملات ملکی

شاید باورش سخت باشد که یکی از پر رونق‌ترین کسب‌وکارهای سال‌های اخیر، یعنی بنگاه‌های معاملات ملکی، احتمالا تا سال 1410 از رونق بیفتند.

نخست اینکه تعداد بنگاه‌های معاملات ملکی در عمده شهرهای کشور (به دلیل رونق بخش مسکن در سال‌های مختلف) بیش از حد زیاد شده است. اکنون واحدهای مسکونی خالی از سکنه بیش از تعداد خانوارهای کشور است و هر چند ایران سالانه به حدود 600 هزار تا یک میلیون واحد مسکونی جدید نیاز دارد، انتظار می‌رود این روند به دلیل تغییرات جمعیت‌شناختی در طول یک دهه آینده، به شکل فاحشی تغییر کند.

علاوه بر این، خرید‌وفروش ملک از طریق اینترنت می‌تواند نیاز به مشاوران ملکی متعدد را با کاهش چشم‌گیر رو به رو کند.

بنابراین، اگر می‌خواهید همچنان به عنوان یک مشاور در بنگاه معاملات ملکی کار کنید، بهتر است به تدریج به سایر حوزه‌های کاری هم فکر کنید.

کسب‌وکارهای پر رونق در سال 1410

اما اگر بازار اشتغال و بازار کسب‌وکارها تا سال 1410 واقعا به این شکل تغییر خواهد کرد، کدام شغل‌ها و کدام کسب‌وکارها در آن زمان پر رونق خواهند بود؟

در ادامه به برخی از زمینه‌های کسب‌وکار و اشتغال که ممکن است تا سال 1410 رونق بیشتری در مقایسه با امروز داشته باشند، اشاره می‌کنم.

1. خدمات نگهداری از سالمندان

جامعه ایران هم مانند بسیاری از جوامع در حال توسعه، با سرعت در حال پیر شدن است. آمارهای جمعیت‌شناختی هم نشان می‌دهند که نسبت افراد با سن بالای 65 سال از مجموع جمعیت کشور، هر سال افزایش پیدا می‌کند.

با توجه به روند پیر شدن جمعیت ایران، سرمایه‌گذاری در زمینه مراقبت از سالمندان هم توجیه‌پذیر خواهد بود.

این در حالی است که بهبود شیوه‌های درمان بیماری‌ها در طول یک دهه آینده، بسیاری از بیماری‌های مرگبار کنونی را به حدِ یک سرماخوردگی ساده تقلیل می‌دهند و به این ترتیب، نرخ مرگ‌ومیر هم کاهش پیدا خواهد کرد.

همین موضوع موجب می‌شود در آینده‌ای نه‌چندان دور، نیاز به خدمات مراقبتی از پیرمردان و پیرزنانی که اکنون بیشتر از همیشه عمر می‌کنند، افزایشی چشم‌گیر پیدا کند.

راه‌اندازی کسب‌وکارهای مرتبط با خدمات نگهداری از سالمندان و بیماران تا سال 1410، می‌تواند زمینه خوبی برای سرمایه‌گذاری باشد.

1. خدمات و فناوری‌های حوزه آب

بهار سال 1398، بهار بسیار پر بارشی بود. بر اساس تخمین‌ها، تنها در طول دو هفته ابتدایی بهار 1398، ایران شاهد حدود 500 میلیارد متر مکعب بارش بود که تقریبا برابر با تمام ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی شناخته‌شده در کل کشور است.

با این همه، تقریبا همه می‌دانند که این بهار، یک بهار استثنایی بوده است.

بررسی‌های متعدد (و البته بحث‌برانگیز) نشان می‌دهند که ایران سال‌به‌سال خشک‌تر خواهد شد. میزان برداشت ما از سفره‌های آب زیرزمینی در طول 4 دهه گذشته هم وضعیت را وخیم تر کرده است.

از طرف دیگر، افزایش میزان شهرنشینی، مهاجرت از روستاها به شهرها و بالارفتن استانداردهای بهداشتی نیز موجب افزایش تقاضا برای آب خواهند شد.

به این ترتیب، آن دسته از خدمات و فناوری هایی که به مدیریت مصرف و توزیع آب می‌پردازند، تا سال 1410 احتمالا در رونق کامل خواهند بود.

1. خدمات حوزه گردشگری

حوزه گردشگری احتمالا اصلی‌ترین جایگزینِ اقتصاد نفتی برای ایران خواهد بود.

ایران تا سال 2018، در مجموع 23 موردِ ثبت شده در « میراث جهانی یونسکو » (UNESCO World Heritage) داشته و از این نظر، در جایگاه دهم جهان (بالاتر از ژاپن، کانادا و حتی یونان) ایستاده است.

از طرفی، به دلایل عمدتا سیاسی، اقتصاد ایران تاکنون نتوانسته به اندازه ظرفیت و جذابیت خود گردشگرِ خارجی جذب کند. (مقایسه کنید با اقتصاد ترکیه که اکنون در میان 7 اقتصاد نخست از نظر جذب گردشگر خارجی قرار دارد.)

این موضوع شاید موجب ‌شود ایران از منظر گردشگری، به عنوان کشوری جذاب و ارزان (به دلیل ارزش برابریِ پایین ریال در مقابل بسیاری از ارزهای خارجی) شناخته شود. از همین رو، تا سال 1410 و با فرض بهبود روابط سیاسی و اقتصادی ایران با جهان، سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند سوددهی بالایی داشته باشد.

1. خدمات و فناوری‌های حوزه سرگرمی و ورزش

«اقتصادِ اوقات فراغت» هم یکی دیگر از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در طول سال‌های آتی است.

مشابه موردِ گردشگری، خدمات و فناوری‌های حوزه سرگرمی و ورزش هم نقشی حیاتی در آینده اقتصاد ایران خواهند داشت. تا سال 1410، اقتصاد ایران به صورت بالقوه می‌تواند دست‌کم حدود 50 درصد بزرگ‌تر بشود. (البته در صورتی که در تمام سال‌های پیشِ رو، جوی آرام و توسعه‌گرایانه بر اقتصاد کشور حکم‌فرما باشد.)

این یعنی، در سال 1410، افراد بیشتری به عضویت طبقه متوسط اقتصادی در کشور خواهند پیوست که همگی تواناییِ مالی هزینه‌کردن برای سرگرمی را خواهند داشت. به این ترتیب، آمادگی در این حوزه می‌تواند راهگشا باشد.

از جمله زمینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری در این بخش هم می‌توان به ساخت و مدیریت سالن‌های سینما، کافه‌ها، باشگاه‌های ورزشی و البته ساخت شهربازی اشاره کرد.

سرمایه‌گذاری در حوزه سرگرمی، به دلیل رشد محتمل طبقه متوسط ایرانی، انتخاب مناسبی خواهد بود.

1. انواع خدمات مرتبط با خرده‌فروشی

«خرده فروشی» (Retail) بزرگ‌ترین صنعت دنیا است. تقریبا همه ما به صورت روزمره از سوپرمارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های کوچک محلی خرید می‌کنیم و این روند با فرض بهبود وضعیت اقتصادی و گسترش طبقه متوسط، صعودی هم خواهد بود. تشدید روند مصرف‌گرایی هم به نفع این صنعت خواهد بود.

بنابراین، شاید راه‌اندازی مغازه‌های کوچک محلی در شهرهایی که تعداد مغازه‌های کمتری دارند، منطقی به نظر برسد. با این همه، نباید فراموش کرد که تعداد زیاد واحدهای فعال در زمینه خرده‌فروشی، رقابت را برای همه آن‌ها سخت خواهد کرد و این همان وضعیتی است که اکنون هم در ایران حاکم است.

فعالان در این حوزه، باید شیوه‌های نوین خرده‌فروشی (از جمله ابداع ساز و کارهای جدید تخفیف و خرید گروهی و نیز بهبود شیوه‌های تحویل رایگان) را به کار بگیرند.