به گزارش تجارت نیوز، صنعت لوازم خانگی ایران از دهه ۱۳۴۰ شمسی با ورود سرمایه‌گذاران خارجی و ایجاد نخستین خطوط مونتاژ محصولات خانگی شکل گرفت. این صنعت در دهه‌های بعد به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی و دوران بازسازی اقتصادی، تاکنون مسیر بومی‌سازی را در پیش گرفت، اما همچنان با معضلات و مشکلات متعددی مواجه است.
با وجود رشد ظرفیت تولید و توسعه فناوری‌های داخلی در سال‌های اخیر، این بخش همواره تحت‌تأثیر عواملی چون تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات ارزی، سیاست‌های دستوری و ضعف در نظام تأمین انرژی قرار داشته است. به همین دلیل، روند توسعه صنعت لوازم خانگی در ایران هرچند از نظر حجم تولید چشمگیر بوده، اما از منظر پایداری اقتصادی و رقابت‌پذیری، همچنان با چالش‌های ساختاری روبه‌روست.
صنعت لوازم خانگی سالانه به حدود ۱.۲ میلیارد دلار ارز نیاز دارد
صنعت لوازم خانگی ایران هیچ‌گاه بدون مانع پیش نرفته است. یکی از اساسی‌ترین مشکلات این بخش، کمبود نقدینگی و ناتوانی در تأمین ارز موردنیاز تولیدکنندگان است؛ بر اساس داده‌های اتحادیه تولیدکنندگان لوازم خانگی، مشکلی که در سال‌های اخیر به یکی از گلوگاه‌های اصلی تولید تبدیل شده است.
ارزش بازار لوازم خانگی کشور بیش از شش میلیارد دلار برآورد می‌شود، اما این صنعت سالانه به حدود ۱.۲ میلیارد دلار ارز نیاز دارد؛ ارزی که تخصیص دیرهنگام یا ناکافی آن موجب توقف ترخیص مواد اولیه در گمرک و کندی چرخه تولید شده است.
در نبود تأمین مالی مناسب، بسیاری از واحدهای تولیدی ناچارند مواد اولیه خود را از بازار آزاد تهیه کنند، که این موضوع نه‌تنها هزینه تمام‌شده محصولات را افزایش می‌دهد، بلکه رقابت‌پذیری آنها را در بازار داخلی و صادراتی نیز کاهش می‌دهد. افزون بر این، محدودیت‌های ارزی فرآیند ثبت سفارش برای واردات ماشین‌آلات جدید را نیز مختل کرده و مانع نوسازی خطوط تولید شده است.
تورم در مواد اولیه صنایع لوازم خانگی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ درصد برآورد می‌شود
چالش دیگر، تورم سنگین در قیمت مواد اولیه است که به‌مراتب بیش از تورم عمومی کشور رشد کرده است. در حالی‌که نرخ تورم رسمی سالانه بین ۴۰ تا ۵۰ درصد اعلام می‌شود، تورم در مواد اولیه صنایع لوازم خانگی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ درصد برآورد می‌شود.
اعضای اتحادیه این جهش شدید قیمتی را حاصل افزایش نرخ ارز، انحصار در عرضه مواد اولیه و وابستگی به بازار آزاد می‌دانند؛ عواملی که باعث شده‌اند بخش قابل‌توجهی از توان رقابتی تولیدکنندگان داخلی تضعیف شود و مسیر توسعه این صنعت همچنان پرسنگلاخ باقی بماند.
مهرداد محمدی، عضو هیئت‌مدیره انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، در نشست اخیر این انجمن، از فشار سنگین سیاست‌های ارزی و اقتصادی دولت بر دوش تولیدکنندگان سخن گفت و توضیح داد که تحریم‌ها و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی صنعت را به مرز زیان رسانده است.
تأخیرهای طولانی در تخصیص ارز که گاه تا ۱۶۰ روز به طول می‌انجامد سبب شده مواد اولیه در گمرک متوقف بماند و کارخانه‌ها با بحران نقدینگی روبه‌رو شوند. در شرایط فعلی، تولیدکننده در مرز زیان ناچار به افزایش قیمت است و علت این وضعیت باید در سیاست‌های کلان اقتصادی جست‌وجو شود.
برخی شرکت‌ها تا ۵ درصد از فروش سالانه را صرف تأمین انرژی می‌کنند / تورم در مواد اولیه صنایع لوازم خانگی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ درصد برآورد می‌شود
محمدی همچنین از سوءمدیریت در حوزه انرژی به‌عنوان عامل دیگری در افزایش هزینه تولید یاد کرد و افزود که برخی شرکت‌ها ناچارند تا ۵ درصد از فروش سالانه خود را صرف تأمین برق و سوخت از بازار آزاد کنند؛ هزینه‌ای که در نهایت بر دوش مصرف‌کننده می‌افتد.
همچنین آثار تحریم‌ها هزینه جابه‌جایی پول برای واردات مواد اولیه را تا ۳۰ درصد افزایش داده و این صنعت را به سمت استفاده از روش‌های غیر رسمی برای تأمین قطعات سوق داده است.
تولید لوازم خانگی ۳۸ درصد افت کرد / ۳۰ درصد بازار در اختیار کالای قاچاق قرار دارد
در سوی دیگر، نسرین اوجاقی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، در حاشیه نشست با ارائه آماری از رشد چشمگیر تولید در سال‌های اخیر، اذعان کرد که این صنعت در سال ۱۴۰۴ با کاهش ۳۸ درصدی تولید و افت ۴۰ درصدی فروش نسبت به سال قبل مواجه شده است. صنعت لوازم خانگی ایران قادر است نیاز کشور را تأمین کند، اما بازار داخلی در رکود است و بخشی از تقاضا به سمت کالاهای قاچاق و خارجی رفته است.
اوجاقی با اشاره به اینکه حدود ۳۰ درصد بازار در اختیار کالای قاچاق قرار دارد، توضیح داد که قانون حمایت از مرزنشینان و ته‌لنجی یکی از عوامل اصلی اخلال در بازار است. همچنین مشکلات تأمین انرژی، نوسانات ارزی و تخصیص دیرهنگام ارز به‌عنوان موانع اصلی تولید به شمار می‌روند. در تابستان، قطعی برق یک روز درمیان هزینه‌های تولید را به شدت افزایش داد و بسیاری از واحدها برای جلوگیری از تعدیل نیرو، ساختار هزینه‌ای خود را تغییر داده‌اند.
تولید لوازم خانگی ایرانی در آستانه سقوط
صنعت لوازم خانگی ایران امروز در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد. رکود بازار و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده، فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد می‌کند و در غیاب حمایت واقعی دولتی، ظرفیت‌های داخلی برای حفظ کیفیت و توسعه محصول محدود شده است.
سیاست‌های نیم‌بند حمایتی و عدم تخصیص منابع کافی، تولیدکننده را به سمت مدیریت کوتاه‌مدت و صرفاً حفظ خطوط تولید هدایت می‌کند و اجازه سرمایه‌گذاری در بهبود کیفیت یا نوآوری فنی را نمی‌دهد.
پیامد این وضعیت کاهش اعتماد مصرف‌کننده به کالای ایرانی است. در شرایطی که کیفیت محصولات داخلی به دلیل محدودیت سرمایه و فشارهای اقتصادی پایین می‌آید، ترجیح مصرف‌کننده به سمت کالاهای خارجی افزایش یافته و سهم بازار داخلی تضعیف می‌شود.
این چرخه معیوب نشان می‌دهد که عدم حمایت عملی از تولید نه تنها رشد صنعتی را محدود می‌کند بلکه موجب افت استاندارد محصولات و کاهش اعتماد عمومی می‌شود و بازار داخلی را به سمت وابستگی به واردات سوق می‌دهد.
چنانچه سیاست‌ها اصلاح نشوند و حمایت واقعی شکل نگیرد، صنعت لوازم خانگی ایران نه تنها از نظر حجم تولید بلکه از منظر کیفیت و رقابت‌پذیری به مرور زمین‌گیر می‌شود، قیمت‌ها صعودی و ظرفیت بالفعل کشور برای خودکفایی و توسعه صادراتی به شدت آسیب می‌بیند.
حتی با افزایش قیمت ناشی از رشد هزینه‌های تولید، مصرف‌کننده به دلیل تمایل ذاتی به کالاهای خارجی، رغبتی برای خرید محصولات داخلی نشان نداده و در نتیجه، این ناترازی بین قیمت و تقاضا، رکود بازار را تشدید کرده و تولیدکنندگان را به سمت کاهش ظرفیت یا تعطیلی خطوط تولید سوق می‌دهد.
برای مطالعه بیشتر گزارش مرگ صنف لوازم خانگی را در تجارت‌نیوز بخوانید.
