به گزارش تجارت نیوز، در حالی که جنگ تجاری میان آمریکا و چین وارد مرحله‌ای تازه و پرتنش شده، اکنون پکن از یکی از مهم‌ترین ابزارهای استراتژیک خود استفاده کرده است: خاک‌های کمیاب. در روزهای اخیر، دولت چین به طور ناگهانی و بدون ارائه چارچوب مشخصی برای صدور مجوز، صادرات این مواد حیاتی را متوقف کرده است. این اقدام به‌سرعت تأثیر خود را بر زنجیره‌های تأمین جهانی گذاشته و صنایع حساس از جمله نیمه‌هادی‌ها، خودروسازی، دفاعی و هوافضا را با اختلالات جدی روبرو کرده است.
این تصمیم در واکنش مستقیم به دور جدید تعرفه‌های گمرکی آمریکا به رهبری دونالد ترامپ اتخاذ شده و به باور تحلیلگران، نشانه‌ای از ورود جنگ تجاری به مرحله‌ای ژئوپلیتیکی و پیچیده‌تر است. در ادامه، به بررسی جزئیات این بحران، تأثیرات آن بر صنایع جهانی و پیامدهای احتمالی برای آینده می‌پردازیم.
توقف صادرات خاک های کمیاب؛ بحران در زنجیره تأمین جهانی
در تاریخ ۴ آوریل، دولت چین به صورت رسمی صادرات مواد معدنی و آهن‌رباهای خاکی کمیاب را متوقف کرد. این اقدام نه تنها صادرکنندگان و واردکنندگان را شوکه کرد، بلکه روند تولید در صنایع بسیاری را در معرض خطر جدی قرار داد. چرا که این عناصر نادر، بخش جدایی‌ناپذیر از فناوری‌های نوین از جمله خودروهای برقی، روبات‌ها، پهپادها، موشک‌های هدایت‌شونده و تراشه‌های الکترونیکی هستند.
بر اساس قانون جدید، شرکت‌های چینی برای صادرات این مواد باید از وزارت بازرگانی مجوز دریافت کنند. اما مشکل اینجاست که هنوز هیچ سیستم عملیاتی برای صدور این مجوزها راه‌اندازی نشده و این موضوع باعث شده است که محموله‌ها در بنادر چین سرگردان بمانند.
به گفته یکی از تاجران، صادرکنندگان زمان تقریبی ۶۰ روز را برای صدور مجوزها به مشتریان اعلام کرده‌اند، اما این تنها یک تخمین است و ممکن است فرآیند بسیار طولانی‌تر شود.
نقش چین در بازار جهانی خاک‌های کمیاب
اهمیت این مسئله زمانی بهتر درک می‌شود که بدانیم چین حدود ۹۰ درصد از تولید جهانی خاک‌های کمیاب را در اختیار دارد. در برخی از عناصر خاص مانند دیسپروزیم و تربیوم، این رقم تا چندی پیش نزدیک به ۹۹ درصد بود. به همین دلیل، اقدام ناگهانی پکن مانند یک یخ‌زدگی در زنجیره جهانی تامین عمل کرده و شوک شدیدی به بازار وارد کرده است.
محدودیت‌های جدید بلافاصله تأثیر خود را در قیمت‌ها نشان دادند. به طور مثال، قیمت اکسید دیسپروزیم در بازار شانگهای به ۲۰۴ دلار به ازای هر کیلوگرم رسید که افزایش قابل‌توجهی محسوب می‌شود. این رشد قیمت در حالی رخ داده که هیچ جدول زمانی مشخصی برای بازگشت روند عادی وجود ندارد.
اختلال در بنادر و سردرگمی در صنعت
در بنادر چین، شرایط نابسامانی حکم‌فرماست. شرکت‌هایی که موفق نشده‌اند تا پیش از ۴ آوریل محموله‌های خود را از گمرک خارج کنند، اکنون با محموله‌های بلوکه‌شده مواجه‌اند. برخی از این شرکت‌ها برای فرار از جریمه‌های دیرکرد، وضعیت فورس ماژور اعلام کرده‌اند.
نکته مهم این است که اجرای قوانین گمرکی در بنادر مختلف چین یکسان نیست. برخی از بنادر فقط در صورتی اجازه خروج می‌دهند که محموله‌ها شامل درصد کمی از مواد محدودشده باشند، در حالی که برخی دیگر قبل از تأیید هرگونه صادرات، درخواست آزمایش‌های آزمایشگاهی دقیق دارند.
نگرانی‌های جهانی؛ از خودروهای برقی تا سامانه‌های دفاعی
بسیاری از صنایع در جهان، از جمله تولیدکنندگان خودروهای برقی، سیستم‌های دفاعی، نیمه‌هادی‌ها و فناوری‌های پیشرفته، به شدت وابسته به خاک‌های کمیاب هستند. به گفته تحلیلگران، اگر این توقف صادرات بیش از دو ماه ادامه یابد، بسیاری از شرکت‌ها با کمبود شدید مواد اولیه روبرو خواهند شد. این امر می‌تواند تأخیرهای عمده‌ای در تولید، افزایش قیمت نهایی محصولات و حتی اختلال در عملکرد صنایع نظامی و دفاعی ایجاد کند.
به گفته جیمز لیتینسکی، مدیرعامل MP Materials: «پهپادها و رباتیک‌ها در آینده جنگ‌ها نقش کلیدی دارند، و این یعنی زنجیره تأمین آینده ما اکنون مسدود شده است.»
جنگ تجاری؛ کارت ژئوپلیتیک پکن
دونالد ترامپ و تیم او با دفاع از تعرفه‌های جدید، آن‌ها را گامی ضروری برای اصلاح تراز تجاری با چین معرفی کرده‌اند. با این حال، واکنش چین از طریق استفاده از خاک‌های کمیاب به عنوان اهرم فشار، تنش را وارد مرحله جدیدی کرده است.
دانیل پیکارد، رئیس کمیته مشورتی مواد معدنی حیاتی دولت آمریکا، هشدار داده است:
«ممنوعیت صادرات توسط چین می‌تواند تأثیرات جدی و بلندمدتی بر آمریکا و متحدانش داشته باشد.»
هم‌زمان، چین در حال افزایش استخراج داخلی خاک‌های کمیاب در مناطقی مانند لانگنان است، تا از وابستگی‌های خارجی رهایی یابد و کنترل کامل‌تری بر بازار داشته باشد.
وابستگی خطرناک به یک منبع استراتژیک
به نقل از IE، تصمیم چین برای توقف صادرات خاک‌های کمیاب، زنگ خطری جدی برای جهان و به‌ویژه کشورهای صنعتی محسوب می‌شود. این تصمیم نشان داد که وابستگی بیش از حد به یک کشور برای تأمین مواد اولیه حیاتی، می‌تواند تهدیدی بزرگ برای امنیت اقتصادی و حتی امنیت ملی باشد.
اکنون، بازیگران اصلی عرصه جهانی باید به دنبال تنوع‌بخشی به منابع تأمین، بازیافت مواد کمیاب از محصولات قدیمی، و سرمایه‌گذاری در استخراج این مواد در نقاط دیگر جهان باشند. در غیر این صورت، هر گونه تنش ژئوپلیتیکی می‌تواند بار دیگر زنجیره‌های تأمین را فلج کند.
