به گزارش تجارت نیوز، کشاورزی عمودی طی سالهای اخیر در سراسر جهان بهعنوان یکی از نوآورانهترین روشهای تولید مواد غذایی مطرح شده است؛ روشی که میتواند بدون وابستگی به شرایط اقلیمی و با مصرف بسیار کم آب، محصولات باکیفیت و پایدار تولید کند. در خاورمیانه که از مناطق خشک و گرم جهان به شمار میرود، این نوع کشاورزی اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. امروز بسیاری از کشورهای منطقه، بهویژه امارات متحده عربی و عربستان سعودی، با هدف کاهش وابستگی به واردات و افزایش امنیت غذایی، سرمایهگذاریهای قابل توجهی را در این حوزه انجام دادهاند. طبق آمار، بخش کشاورزی عمودی در خاورمیانه اکنون ارزش 0.22 میلیارد دلار دارد و در دل بازار گستردهتر CEA با ارزش 2.87 میلیارد دلار فعالیت میکند. این ارقام نشان میدهد این صنعت در حال عبور از مرحله آزمایشی و ورود به دوره بلوغ است.
کشاورزی عمودی در خاورمیانه؛ صنعتی نوظهور اما روبهرشد
کشاورزی عمودی که در ابتدا بیشتر بهصورت پروژههای آزمایشی اجرا میشد، امروز به بخشی معنادار از چشمانداز کشاورزی با محیط کنترلشده (CEA) در خاورمیانه تبدیل شده است. این نوع کشاورزی اکنون حدود 7.7 درصد از کل بازار پرورشدهندگان سرپوشیده منطقه را تشکیل میدهد. امارات و عربستان سعودی بهعنوان دو قطب اصلی این صنعت، با تکیه بر سیاستهای گسترده امنیت غذایی و برنامههای بلندمدت توسعه اقتصادی مانند استراتژی امنیت غذایی امارات 2051 و چشمانداز 2030 عربستان سعودی، اجرای زیرساختهای پیشرفته در این حوزه را سرعت بخشیدهاند. نقش این کشورها در توسعه صنعت، فراتر از سرمایهگذاری است؛ آنها با مشارکت شرکتهای بینالمللی و جذب فناوریهای نوین، زمینه را برای رشد سریعتر فراهم کردهاند.
دلایل افزایش استقبال از کشاورزی عمودی در خاورمیانه
چند عامل ساختاری و اقتصادی موجب رشد قابل توجه این صنعت در منطقه شدهاند:
۱. ضرورت افزایش امنیت غذایی
وابستگی شدید بسیاری از کشورهای خاورمیانه به واردات مواد غذایی، آنها را در برابر نوسانات جهانی آسیبپذیر کرده است. به همین دلیل دولتها بهدنبال راهکارهایی پایدار و بومی برای تولید غذایی هستند.
۲. چالشهای اقلیمی
خشکسالی، کمبود منابع آبی و دمای بسیار بالا، کشاورزی سنتی را دشوار و پرهزینه کرده است. کشاورزی عمودی با مصرف آب بسیار کمتر و عدم وابستگی به اقلیم، بهترین گزینه برای منطقه است.
۳. استفاده گسترده از هوش مصنوعی و اتوماسیون
افزایش استفاده از سیستمهای کنترل خودکار، رباتها و الگوریتمهای مبتنی بر هوش مصنوعی در کشورهای حوزه خلیج فارس باعث شده این نوع کشاورزی کارآمدتر و جذابتر شود.
۴. مشارکتهای دولتی و خصوصی
انعقاد تفاهمنامههای چند میلیون دلاری بین دولتها و شرکتهای مطرح از هلند و آسیا، باعث ورود فناوریهای پیشرفته به منطقه شده است.
مطالعات موردی؛ نمونههایی از موفقیت کشاورزی عمودی در منطقه
۱. بوستانیکا – امارات متحده عربی
یکی از بزرگترین و پیشرفتهترین مزارع عمودی جهان در امارات قرار دارد. ویژگیهای کلیدی این مزرعه:
- تولید روزانه حدود ۳ تن سبزیجات برگدار
- ۹۵ درصد صرفهجویی در مصرف آب
- بهرهبرداری از ۲۷ واحد رشد مدولار در سه طبقه
- سهم ۴۰ درصدی هزینه انرژی در هزینههای کل عملیاتی
- تلاش برای ادغام انرژی خورشیدی و بهینهسازی سیستمهای تهویه (HVAC)
این مرکز نمونهای ممتاز از ترکیب فناوری، بهرهوری و مدیریت انرژی در شرایط سخت اقلیمی است.
۲. Grow-tec – کشورهای شورای همکاری خلیج فارس
این مرکز یکی از موفقترین نمونههای کشت سرپوشیده میوه در منطقه است:
- تولید سالانه ۷۹۰ کیلوگرم در متر مربع گوجهفرنگی
- تولید سالانه ۱۱۰۰ کیلوگرم در متر مربع خیار
- ۹۰ درصد صرفهجویی در مصرف آب
- بدون نیاز به آفتکش
- سیستم چندلایه ثبت اختراع شده
- قابلیت توسعه در چند کشور بهدلیل مدل تجاری پایدار
این اعداد نشان میدهد که کشاورزی عمودی میتواند بهرهوری را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
چالشهای ادامهدار در مسیر توسعه
با وجود پیشرفتهای چشمگیر، این صنعت همچنان با موانعی روبهروست:
۱. هزینه بالای انرژی
روشنایی LED، سیستمهای تهویه و سرمایش، بزرگترین سهم هزینههای عملیاتی را تشکیل میدهند و همچنان مانع اصلی سودآوری هستند.
۲. کمبود نیروی متخصص
در حوزههایی مانند هیدروپونیک، کنترل آبوهوا، اتوماسیون و تعمیر تجهیزات پیشرفته آموزشی محدود وجود دارد.
۳. پراکندگی قوانین و استانداردها
نبود استانداردهای واحد برای واردات بذر، تجهیزات زیستی و صدور گواهیها، روند توسعه را کند میکند.
۴. حساسیت مصرفکنندگان به قیمت
محصولات تولیدشده در مزارع عمودی معمولا قیمت بیشتری دارند و این موضوع بازار آنها را محدود میکند.
چشمانداز آینده؛ گسترش انتخابی اما پایدار
پیشبینیها نشان میدهد که بین سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰، کشاورزی عمودی در خاورمیانه بهطور انتخابی رشد خواهد کرد. عوامل مؤثر بر این روند عبارتند از:
- تداوم سرمایهگذاری در امارات و عربستان
- بهبود فناوریهای نوین با تمرکز بر کاهش مصرف انرژی
- توسعه تولید تجهیزات کشاورزی در منطقه
- دسترسی به سرمایه از طریق صندوقهای سرمایهگذاری مستقل و سرمایهگذاران جهانی
کشاورزی عمودی احتمالاً همچنان بخش ممتاز و مبتنی بر فناوری باقی خواهد ماند، اما نقش آن در امنیت غذایی و پایداری زنجیره تأمین بهطور قابل توجهی افزایش پیدا میکند.
کشاورزی عمودی در خاورمیانه از یک فناوری آزمایشی به راهکاری استراتژیک برای تأمین امنیت غذایی تبدیل شده است. با توجه به شرایط اقلیمی سخت، کمبود منابع آبی و وابستگی به واردات، این مدل تولید مواد غذایی میتواند نقش مهمی در آینده منطقه ایفا کند. اگرچه چالشهایی مانند هزینه انرژی و کمبود مهارتهای تخصصی همچنان پابرجاست، اما با ادامه سرمایهگذاری دولتی و خصوصی، ورود فناوریهای جدید و کاهش هزینهها، میتوان انتظار داشت که این صنعت در سالهای آینده سهم بیشتری از بازار بزرگ CEA با ارزش ۲.۸۷ میلیارد دلار را به خود اختصاص دهد. بیتردید کشاورزی عمودی یکی از امیدبخشترین راهکارها برای ساخت آیندهای پایدار در خاورمیانه است.
