به گزارش تجارت نیوز، در جهانی که تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آب شیرین و رشد جمعیت، دسترسی به آب آشامیدنی سالم را بیش از پیش محدود کرده است، نمک زدایی آب دریا به عنوان یک فناوری نجات‌بخش در حال گسترش است. بر اساس گزارش سازمان اطلاعات جهانی آب، تقاضا برای تأسیسات نمک‌زدایی طی سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۹ به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت و پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار جهانی این صنعت از ۱۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به ۲۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۷ برسد. اما در کنار این رشد خیره‌کننده، سوالات جدی‌تری در حال ظهورند: آیا بهای این نجات، آسیب به محیط زیست و تشدید بحران اقلیمی خواهد بود؟
واقعیتی به نام بحران آب
حدود ۲ میلیارد نفر در جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و دو سوم جمعیت زمین دست‌کم یک ماه در سال با کم‌آبی مواجه هستند. در چنین شرایطی، نمک‌زدایی آب دریا به عنوان یک راه‌حل فنی و نسبتاً قابل اطمینان، توانسته جایگاه خود را در برنامه‌ریزی‌های آبی بسیاری از کشورها پیدا کند. به‌ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) که خشک‌ترین منطقه جهان است، این فناوری تبدیل به ستون فقرات تأمین آب شده است.
آمار خیره‌کننده؛ ۲۵ درصد افزایش ظرفیت نمک‌زدایی در پنج سال آینده
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که ظرفیت جهانی نمک‌زدایی تا سال ۲۰۲۹ به ۱۵۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید؛ ظرفیتی که برای چندین برابر تقاضای روزانه آب بریتانیا کفایت می‌کند. این رشد به‌ویژه در مناطقی با کمبود شدید آب، نظیر خاورمیانه و شمال آفریقا، با شتاب بیشتری در حال انجام است. کشورهای این منطقه، که شامل ۱۶ کشور از ۲۵ کشور کم‌آب جهان هستند، اکنون میزبان حدود ۷۰ درصد از ظرفیت نمک‌زدایی جهان هستند.
عربستان سعودی به‌تنهایی قصد دارد بیش از ۸۰ میلیارد دلار در پروژه‌های جدید سرمایه‌گذاری کند و روزانه ۳۰۰,۰۰۰ بشکه نفت را صرف تأمین انرژی کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن خود می‌کند. کشورهای دیگری همچون مراکش، مصر، اردن و کویت نیز در حال توسعه طرح‌هایی هستند که می‌تواند نیاز میلیون‌ها نفر را تأمین کند؛ برای مثال، پروژه‌ی در دست ساخت در خلیج عقبه اردن ظرفیت تأمین آب برای ۲.۵ میلیون نفر را دارد.
بحران در دل راه‌حل؛ نمک زدایی آب دریا و تهدیدهای زیست‌محیطی
با وجود مزایای چشمگیر، کارشناسان به‌طور فزاینده‌ای نسبت به آسیب‌های زیست‌محیطی جدی ناشی از فرآیند نمک‌زدایی هشدار می‌دهند. یکی از بزرگترین چالش‌ها، تولید پساب غلیظ یا آب شور زائد است که در صورت تخلیه مستقیم به دریا می‌تواند باعث افزایش شوری محلی و در نهایت ایجاد مناطق مرده دریایی شود — مناطقی که اکسیژن کافی برای ادامه حیات موجودات دریایی ندارند.
هرچند برخی کارشناسان نظیر کریستوفر گاسون از سازمان اطلاعات آب جهانی، این نگرانی‌ها را اغراق‌آمیز می‌دانند و معتقدند با طراحی خروجی‌های مناسب می‌توان از آسیب جدی به حیات دریایی جلوگیری کرد، اما شواهد نشان می‌دهد که در بسیاری از پروژه‌ها چنین تمهیداتی به درستی پیاده‌سازی نشده است.
مصرف بالای انرژی؛ مشکل بزرگ دیگر نمک‌زدایی
نمک‌زدایی فرآیندی بسیار پرانرژی است. در حال حاضر حدود ۰.۴ درصد از کل مصرف برق جهان صرف این صنعت می‌شود، اما در برخی کشورها این عدد به مراتب بالاتر است؛ برای مثال، ۱۰ درصد از برق مصرفی اسرائیل توسط تأسیسات نمک‌زدایی استفاده می‌شود.
مشکل اصلی اینجاست که حدود ۹۵ درصد از انرژی مصرفی این صنعت از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تا سال ۲۰۳۰ تنها در منطقه MENA (خاورمیانه و شمال آفریقا)، میزان انرژی مصرفی برای نمک‌زدایی معادل ۸۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال خواهد بود — این مقدار تقریباً دو برابر کل تولید گاز طبیعی از میادین دریای شمال بریتانیا است.
برای مثال در سال ۲۰۲۳، میزان وابستگی کشورها به سوخت فسیلی برای تولید برق به شرح زیر بود:
- قطر: ۱۰۰ درصد
- عربستان سعودی: ۹۹ درصد
- کویت: ۹۸ درصد
- امارات متحده عربی: ۷۲ درصد
- بریتانیا: ۳۳ درصد
آیا امیدی برای نمک‌زدایی سبز وجود دارد؟
رشد سریع فناوری‌های غشایی مانند اسمز معکوس (RO) نوید کاهش مصرف انرژی و اثرات زیست‌محیطی را می‌دهد. فناوری‌های جدید در این حوزه اکنون ۴ تا ۵ برابر کارآمدتر از روش‌های سنتی تقطیر حرارتی هستند. همچنین کشورهایی نظیر عربستان و امارات در حال سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی برای کاهش کربن‌زایی این فرآیند هستند، اما همچنان وابستگی به سوخت فسیلی در این کشورها بسیار بالاست.
با این وجود، برخی کشورهای فقیر نیز وارد این بازی شده‌اند: غنا، آفریقای جنوبی، نامیبیا و سنگال در حال ساخت یا برنامه‌ریزی نخستین کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن خود هستند. اگر روند بهبود بهره‌وری انرژی ادامه یابد، این فناوری می‌تواند از انحصار ثروتمندان خارج شده و به یک راه‌حل جهانی تبدیل شود.
راهی مفید اما پرهزینه
به نقل از ایندیپندنت، نمک‌زدایی آب دریا می‌تواند ناجی میلیاردها انسان تشنه در آینده‌ای پرچالش باشد. اما نباید فراموش کرد که این فناوری به خودی خود یک راه‌حل کامل نیست. تأثیرات زیست‌محیطی، مصرف شدید انرژی، وابستگی به سوخت‌های فسیلی و دسترسی نابرابر، همگی چالش‌هایی هستند که باید برای رونق پایدار این صنعت، مورد توجه قرار گیرند. بدون تغییر رویکردهای مدیریتی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بهره‌وری، نمک‌زدایی ممکن است به جای راه‌حل بحران آب، خود به بحران تازه‌ای برای زمین تبدیل شود.
