رود دجله فقط یک رودخانه نیست؛ شاهرگ حیات عراق، حافظ تمدنهای باستانی و ستون اصلی زندگی میلیونها انسان است. از نخستین روزهای شکلگیری تمدن بشر تا امروز، دجله نقشی اساسی در کشاورزی، مذهب، اقتصاد و فرهنگ این سرزمین ایفا کرده است. اما اکنون این رود تاریخی با بحرانی بیسابقه روبهروست؛ آلودگی شدید، کاهش چشمگیر حجم آب، سوءمدیریت داخلی و فشار سدهای بالادست، دجله را به مرز نابودی رسانده است.
مدیرکل دفتر اطلاعات و دادههای آب کشور، با اعلام اینکه پاییز امسال رکورد کمبارشترین فصل در ۵۸ سال اخیر را شکسته است، از کاهش ۸۱ درصدی بارشها نسبت به میانگین بلندمدت و رسیدن موجودی سدها به تنها ۳۲ درصد (یکسوم ظرفیت) خبر داد و بر نقش حیاتی مصرفکنندگان برای عبور از این بحران تأکید کرد.
در حالی که ایران با یکی از پیچیدهترین بحرانهای آبی نیمقرن اخیر روبهروست، مرور تجربه کشورهایی مانند استرالیا، سنگاپور، هلند و پرتغال نشان میدهد مدیریت یکپارچه، اصلاح الگوی مصرف و سرمایهگذاری هوشمندانه میتواند مسیر عبور از خشکسالی را هموار کند.
مسئله بارورسازی ابرها دوباره در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته؛ راهکاری که سالهاست در فهرست نسخههای مقابله با کمآبی مطرح میشود، اما همچنان بیشتر در سطح «امید» باقی مانده تا «راهحل».
در یکی از خشکترین مناطق جهان، شرکتی اماراتی با فناوری تبدیل رطوبت هوا به آب آشامیدنی، راهی نو برای مقابله با کمآبی ارائه داده است. این روش نوآورانه میتواند مکملی پایدار برای منابع محدود آبی منطقه باشد.
سخنگوی صنعت آب میگوید حتی در اوج بحران فعلی کم آبی، تهران و کلانشهرها با آبرسانی سیار مدیریت نخواهند شد و امید به خط انتقال طالقان و صرفهجویی مردم، کلید عبور از این شرایط است.
از آنجایی که تغییرات اقلیمی باعث نامنظم شدن بارندگیها و کاهش منابع آب زیرزمینی میشود، دولتها در سراسر جهان به دنبال راهحلهایی برای ادامهی حیات شیرهای آب هستند. برخی به نمکزدایی روی آوردهاند، صنعتی که پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۷ از ۲۰ میلیارد دلار فراتر رود. اما این فناوری با برخی عوارض جانبی ناخوشایند همراه است.
در عصری که بحران آب به یکی از مهمترین چالشهای جهانی تبدیل شده، فناوری نمک زدایی آب دریا به عنوان یکی از امیدهای آینده مطرح شده است. اما با وجود ظرفیت عظیم آن برای تأمین آب آشامیدنی در جهان، بسیاری از کارشناسان هشدار میدهند که نمیتوان از اثرات زیستمحیطی و انرژیبر این فناوری چشمپوشی کرد.
در روزهایی که نمودار دما در بسیاری از نقاط کشور رکوردهای تازهای ثبت میکند، نشانههایی از فشار مضاعف بر منابع حیاتی، بهویژه آب، بیش از پیش نمایان شده است. افزایش دمای هوا تا ۵ درجه نسبت به میانگین بلندمدت در برخی مناطق، تنها یک عدد ساده نیست؛ بلکه آینهای از تغییرات گسترده اقلیمی است که ظرفیت طبیعی زمین برای تطبیق با آن محدود به نظر میرسد.
یک عضو کمیسیون انرژی گفت:چه آب و چه برق فرقی ندارد اگر منابع تقلیل پیدا کند ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد (جیره بندی) که امیدواریم چنین نشود. مدیریت مصرف خوب مردم، همراهی و همکاری مردم خصوصا در تهران با توجه به وسعت شهر و جمعیت زیادی که دارد بسیار مهم است که ما را به سمت جیره بندی نبرد.
نماینده تهران گفت: مطابق اعلام مسئولان آب و فاضلاب استان تهران، وضعیت خوب نیست و حدودا تا چهل روز آینده در تهران دچار بی آبی یا کم آبی شدید خواهیم بود.
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت بحرانی آب ۴۴ سد کشور گفت: به دلیل کم آبی و پرنشدگی سدهای کشور، تامین برق از نیروگاههای برق آبی نیز در بهار و تابستان با مشکل جدی مواجه است.
با وجود سالها هشدار کارشناسان و ابلاغ الگوی کشت از سوی وزارت جهادکشاورزی همچنان شاهد توسعه کشت برنج در استانهای غیرشمالی کشور هستیم، روندی که نه تنها با محدودیت منابع آبی کشور همخوانی ندارد، بلکه تهدیدی برای پایداری کشاورزی در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران تلقی میشود.
«بارش در تهران از جاکارتا هم کمتر است، اما سرانه مصرفمان 3 برابر آنجاست.» این را مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران میگوید؛ جایی که نهتنها مصرف آب بیضابطه است، بلکه کیفیت منابع هم افت کرده. او معتقد است بحران آب در تهران فقط یک مسئله اقلیمی نیست؛ نتیجه سالها بیبرنامگی، ناهماهنگی نهادی است.
خشکسالی و کم بارشی و بحران بی آبی در کشور بیداد میکند، از طرف دیگر سالهاست که از خط و معیار جهانی مصرف آب عبور کردهایم، به طوری که منابع آبی خالی و بیشتر دشتها دچار فرونشست شدهاند، کارشناسان معتقدند راه عبور از این چالشها به روز کردن قانون ۴۰ ساله توزیع عادلانه آب است که در زمان ترسالی کشور نوشته شده که با توجه به شرایط اقلیمی امروز دیگر به کارمان نمیآید.
«کم آبی کردستان» شاید برای کسانی که حتی یکبار طبیعت کوهستانی و سرسبز این استان را دیده باشند، عبارت غریبی به نظر برسد؛ اما امروز به واقعیتی غیرقابل کتمان برای مردمان آن دیار تبدیل شده. کردستان، مانند بسیاری از استانهای کشور، در سالهای اخیر با کمبود آب به ویژه در بخش کشاورزی مواجه است و بیش از 100 روستای این استان نیز تنش آبی دارند.
