سیگنال‌های اقتصادی تحولات جدید در عربستان

در سال 2015، زمانی که محمد بن سلمان به قدرت رسید، بسیاری از سیاستمداران آمریکایی و مدیران اجرایی شرکت‌های بزرگ در سیلیکون‌ولی از حضور او در صحنه سیاسی استقبال کردند. او برنامه‌ای موسوم به «چشم‌انداز 2030» را مطرح کرد و در نظر داشت به اقتصاد کشورش تنوع ببخشد، رفاه اجتماعی به‌ویژه در زمینه بهداشت و آموزش را افزایش دهد و همچنین میزان وابستگی عربستان سعودی به نفت را کاهش بدهد.

به گزارش تجارت‌نیوز به نقل از الجزیره، دو سال از به قدرت رسیدن او می‌گذرد و جوان‌ترین وزیر دفاع و ولیعهد این کشور هنوز موفق نشده بخش بزرگی از اصلاحات مورد نظر خود را انجام دهد.

در حالی که عربستان در حال حاضر با بدترین بحران دیپلماتیک خود از یازدهم سپتامبر 2001 تاکنون دست‌وپنجه نرم می‌کند، روز پنجشنبه پادشاه این کشور، عادل الجبیر وزیر خارجه این کشور را برکنار کرد. الجبیر که پس از قتل وحشیانه جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در واشینگتن‌پست، بارها از حکومت عربستان دفاع کرده بود، پس از برکناری، یک پست تشریفاتی با عنوان وزیر مشاور دولت را در امور خارجی به دست گرفت.

در عوض ابراهیم العصاف 69 ساله، وزیر دارایی پیشین عربستان جای او را گرفت. او پیش‌تر در جریان حمله محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان علیه شاهزاده‌ها و مسئولین سابق این کشور، به بهانه مبارزه با فساد بازداشت و در هتل ریتز کارلتون محبوس شده بود. اما پس از توافق‌های مالی با بن سلمان تبرئه و آزاد شد.

از دیگر تغییرات قابل توجه در کابینه برکناری متعب بن عبدالله، رئیس گارد ملی عربستان بود. ملک سلمان دستور داد تا خالد بن عیاف به عنوان جایگزین او انتخاب شود. همچنین خالد بن قرار الحربی نیز به سمت مدیر کل اداره امنیت عمومی منصوب شد. در همین حال، مساعد العیبان نیز به سمت مشاور امنیت ملی منصوب شده است.

مروان بیسارا، تحلیلگر ارشد سیاسی الجزیره می‌گوید: انتصاب العصاف، سیگنالی از سوی ریاض به جامعه بین‌المللی است. بن سلمان می‌خواهد در پیامی به جهان بگوید که درهای کشورش به معنای واقعی کلمه برای تجارت و کسب‌وکار باز است. در حقیقت حکومت سعودی قصد دارد به جامعه بین‌المللی در مورد ادامه کسب‌وکار اطمینان و اعتماد لازم را بدهد. العصاف، شخصی معتمد است که سال‌های گذشته همواره در نشست‌های داووس و سایر نشست‌های اقتصادی در جهان حضور داشته و ریاض معتقد است که او می‌تواند با چالش‌های موجود در رابطه با جذب سرمایه‌گذاری و تجارت مقابله کند.

لزوم سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان

قتل جمال خاشقجی موجب شد که بسیاری از مدیران بانک‌ها و موسسات سرمایه‌گذاری به نشانه اعتراض از حضور در نشست «داووس در صحرا» در عربستان خودداری کنند. به این ترتیب، تلاش شاهزاده برای ورود سرمایه‌های خارجی به اقتصاد این کشور با شکست مواجه شد.

از سوی دیگر، روایت‌های متفاوت دولت عربستان از این قتل، موجب تیره شدن روابط ریاض با متحدان غربی‌اش شده است. بر اساس گزارش‌های فوربس، سرمایه‌گذاری خارجی در بورس اوراق بهادار عربستان سعودی موسوم به تداول، در ماه‌های اخیر کاهش یافته است. در ماه سپتامبر، سهام‌داران خارجی 5.1 درصد از سهام عربستان را در اختیار داشتند؛ این میزان در اوایل ماه نوامبر به 4.7 درصد کاهش یافت.

این سقوط چندان هم غافلگیرکننده نبود. سازمان ملل در اوایل سال جاری گزارش داده بود که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در عربستان در سال 2017، حدود 23 درصد کاهش یافته و به 1.4 میلیارد دلار رسیده است. این پایین‌ترین سطح سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم طی 14 سال گذشته محسوب می‌شود.

به عقیده تحلیلگران، سرمایه‌گذاران و مدیران کسب‌وکارهای غربی در حال بررسی آنچه در عربستان رخ داده است، هستند.

علاوه بر قتل جمال خاشقجی، محمد بن سلمان خطاهای دیگری هم داشته است. مهم‌ترین و واضح‌ترین آن جنگ یمن و حضور نیروهای سعودی در این کشور است. به واسطه فاجعه‌ای که در یمن رخ داده، محمد بن سلمان در ماه‌های اخیر با انتقادات گسترده بین‌المللی مواجه بوده است. از مارس 2015 تاکنون، نیروهای سعودی با حمایت آمریکا در حال جنگ با حوثی‌های یمن هستند و تاکنون بیش از 18 هزار حمله هوایی به این کشور انجام شده است.

این در حالی است که بیمارستان‌ها و مدارس هم از این حملات در امان نبوده‌اند و تاکنون 85 هزار کودک زیر پنج سال به دنبال جنگ و گرسنگی جان خود را از دست داده‌اند.

وبا در یمن رو به گسترش است و عربستان و امارات متحده عربی این کشور را مورد محاصره قرار داده‌اند و اجازه ورود غذا و داروهای مورد نیاز به مناطق تحت کنترل حوثی‌ها را نمی‌دهند.

از سوی دیگر، در نوامبر 2017، شاهزاده جوان دستور بازداشت یازده شاهزاده سعودی، چهار وزیر و ده‌ها وزیر سابق و همچنین بسیاری از مقامات برجسته این کشور را داد. این افراد همگی ارتباطات بسیار خوبی با شرکت‌ها و کسب‌وکارهای غربی داشتند. هنوز هم از بسیاری از آنها اطلاعاتی در دست نیست.

با کاهش قیمت نفت و رسیدن آن با محدوده 50 دلار به ازای هر بشکه، عربستان سعودی در تلاش است تا قیمت‌ها را به بیش از 70 دلار افزایش دهد. تا آن زمان، محمد بن سلمان برای محقق کردن رویای خود یعنی چشم‌انداز 2030، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارد.

در چشم‌انداز 2030، او فهرستی از اهداف بلندپروازانه را دارد که بر اساس آن قرار است دولت درآمد‌های غیرنفتی خود را تا پنج برابر و تولید تجهیزات نظامی را تا 50 درصد افزایش دهد.

به عقیده تحلیلگران، انتخاب العصاف به عنوان وزیر خارجه این کشور، پیامی برای شرکت‌های غربی دارد. پیام بن سلمان این است که اگرچه اشتباهاتی رخ داده، اما حکومت سعودی به سرمایه‌گذاری شما نیازمند است. باید گذشته را فراموش و رو به جلو حرکت کنیم.

سرنوشت محمد بن سلمان، در دستان کنگره آمریکا

علاوه بر چشم‌انداز 2030، ولیعهد جوان پروژه‌های بلندپروازانه دیگری از جمله پروژه شهر هوشمند نئوم را دارد. در این پروژه 500 میلیارد دلاری عربستان سعودی قصد دارد بر اساس فناوری‌های هوشمند، یک شهر مرزی مبادله‌ای را ایجاد کند که یکی از محورهای اصلی آن استفاده از تکنولوژی‌های جدید در راستای اهداف گسترش گردشگری و پیشرفت صنعتی است.

برخی بر این باورند که پادشاه عربستان با هدف تقویت اقتدار پسرش و استقرار کشتی عربستان، العصاف را به عنوان وزیر امور خارجه این کشور انتخاب کرده است.

بر اساس آخرین تغییراتی که در کابینه انجام شده، شاهزادگان جوان که نزدیک به بن سلمان هستند بر سر کار آمده‌اند تا قدرت او تقویت شود. اما در عین حال، برخی مدیران باتجربه از جمله ابراهیم العصاف و دیگران هم برای مدیریت بهتر بر سر کار آمده‌اند.

این تغییرات در حالی رخ می‌دهد که سناتورهای آمریکایی از هر دو جبهه، جمهوری‌خواه و دموکرات، خشم خود را نسبت به قتل جمال خاشقجی ابراز کرده‌اند.

ریاض چندین دهه است که متحد کلیدی ایالات متحده بوده است. با روی کار آمدن دونالد ترامپ اما عربستان بیش از گذشته به واشینگتن نزدیک شده است. رئیس‌جمهور آمریکا سال گذشته یک قرارداد تسلیحاتی به ارزش 450 میلیارد دلار با هدف جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در منطقه با عربستان سعودی امضا کرد.

تحلیلگران بر این باورند که در حال حاضر، کنگره آمریکا مهم‌ترین بازیکن در تعیین سرنوشت محمد بن سلمان است. پیش از برگزاری انتخابات کنگره هم تصمیمات متعددی در واکنش به اقدامات محمد بن سلمان و حکومت عربستان سعودی از جمله در رابطه با قتل جمال خاشقجی و جنگ یمن گرفته شده بود.

اگرچه اقدامات بن سلمان چهره او را به لحاظ سیاسی خدشه‌دار کرده، با این حال او همچنان یک بازیکن قوی در سیاست‌های عربستان سعودی محسوب می‌شود. پادشاه عربستان، پدر بن سلمان، با انتخاب افرادی که از نظر سیاسی به او نزدیک هستند، حمایت از پسرش را بار دیگر تایید کرد. سرنوشت بن سلمان اما به میزان موفقیت او در جذب سرمایه‌های خارجی در ماه‌های آینده بستگی دارد.