به گزارش تجارت نیوز، طی سال‌های گذشته ایران به‌صورت مداوم با کاهش منابع آبی مواجه بوده است. در این میان، تازه‌ترین داده‌های منتشرشده از سوی آبفا وضعیت نگران‌کننده منابع آبی در کشور را نشان می‌دهند.
بر پایه این داده‌ها، وضعیت پنج سد اصلی تامین‌کننده آب تهران، زنگ خطر تازه‌ای را برای مردم به صدا درآورده است. این سدها که نقش اساسی در تامین آب شرب و مصرفی میلیون‌ها نفر از ساکنان پایتخت و مناطق اطراف دارند، به‌طور میانگین با کاهش ۴۷ درصدی در حجم ذخایر مواجه شده‌اند.
سد امیرکبیر ۵۸ درصد از ذخیره خود را از دست داده است / سدهای طالقان، لتیان و ماملو بین ۳۲ تا ۴۷ درصد کاهش ذخیره داشته‌اند
در این میان، سد امیرکبیر بدترین وضعیت را دارد و نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۵۸ درصد از ذخیره خود را از دست داده است. سدهای دیگر مانند لار، طالقان، لتیان و ماملو نیز بین ۳۲ تا ۴۷ درصد کاهش ذخیره داشته‌اند. این آمار نه‌تنها نگران‌کننده، بلکه نشانه‌ای از یک بحران تمام‌عیار در تامین آب تهران و دیگر مناطق کشور است.
تداوم خشکسالی و بارش‌های کمتر از میانگین / میزان بارش‌ها در سال آبی جاری در استان تهران حدود ۴۴ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده
میزان بارندگی در استان تهران نیز به‌شدت کاهش یافته است. آمارها نشان می‌دهد که میزان بارش‌ها در سال آبی جاری حدود ۴۴ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و همین عامل، نقش مستقیم در افت سطح آب سدها داشته است.
تداوم چنین خشکسالی‌هایی می‌تواند نه‌تنها منابع سطحی آب، بلکه منابع زیرزمینی را نیز در معرض نابودی قرار دهد. در کشوری که بیش از ۸۰ درصد آب مصرفی آن در بخش کشاورزی صرف می‌شود، کاهش مداوم بارندگی به معنای کاهش تولید، مهاجرت اجباری به دلیل خشکسالی و در نهایت بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی است.
در تصویر زیر روند کاهش بارش در استان‌های مختلف نشان داده شده است.
کشور با کاهش ۴۳ درصدی در ورودی سدها مواجه شده است
بررسی آمار ورودی آب به مخازن سراسری کشور نیز شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. از مهرماه 1403 تا بیستم تیرماه 1404، مجموع ورودی آب به مخازن ۲۲ میلیارد و ۴۳۰ میلیون مترمکعب گزارش شده؛ در حالی که این عدد در سال گذشته ۳۹ میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب بوده است. به عبارت دیگر، کشور با کاهش ۴۳ درصدی در ورودی سدها مواجه شده است. این رقم به‌خوبی نشان می‌دهد که توان تجدید منابع آبی به‌شدت کاهش یافته است و سدها نمی‌توانند مانند گذشته پاسخگوی نیازهای رو به رشد جمعیت و بخش‌های مختلف مصرفی باشند.
حجم خروجی آب از سدها ۲۱ درصد کاهش پیدا کرده است
در پاسخ به این شرایط بحرانی، به‌نظر می‌رسد که مدیران منابع آب خروجی سدها را نیز کاهش داده‌اند تا منابع باقی‌مانده حفظ شود. حجم خروجی آب از سدها با کاهش ۲۱ درصدی از ۲۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال گذشته به ۲۳ میلیارد و ۶۰ میلیون مترمکعب رسیده است.
کاهش خروجی آب تنها یک راه‌حل موقت است که گرچه ممکن است مانع خالی‌شدن سریع سدها شود، اما نمی‌تواند در بلندمدت پاسخگوی نیازها باشد. محدود کردن خروجی در نهایت به معنای کاهش سهم آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و حتی آب شرب است و پیامدهایی اجتماعی و اقتصادی در پی دارد.
هم‌اکنون تنها ۴۶ درصد از ظرفیت مخازن سدها پر شده و ۵۴ درصد دیگر خالی مانده است
با توجه به همه این عوامل، وضعیت کلی سدهای کشور نیز هشداردهنده است. هم‌اکنون تنها ۴۶ درصد از ظرفیت مخازن سدها پر شده و ۵۴ درصد دیگر خالی مانده است. این وضعیت در بسیاری از استان‌های کلیدی کشور از جمله تهران، خراسان رضوی، قم، کرمان، گلستان، فارس، زنجان، هرمزگان و مرکزی بحرانی گزارش شده است.
واژگون‌سازی مسئولیت؛ از ساختار به شهروند
در شرایطی که آمارهای رسمی از کاهش بی‌سابقه منابع آبی، افت شدید ورودی سدها و سومدیریت در سیاست‌های کلان منابع آب کشور حکایت دارد، انتقال بار مسئولیت به دوش مردم به‌جای اصلاح ساختارها، اقدامی عجیب و البته سابقه‌دار محسوب می‌شود.
محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، روز 22 تیرماه به صداوسیما گفت: با توجه به اختلاف ارتفاع ۸۰۰ متری بین پایین‌ترین و بالاترین نقطه شهر تهران، نسبت به استفاده از تجهیزات جدید برای همگن‌سازی فشار شبکه در تمامی مناطق اقدام شده است. مشترکان می‌توانند با نصب مخزن در طبقه همکف یا طبقات زیرزمین و تعبیه پمپ پس از آن، از فشار آب مناسبی حتی در مجتمع‌های مسکونی انبوه‌نشین و دارای ۲۰ طبقه و بیشتر برخوردار شوند.
وی مدیریت مصرف را یک همکاری و فعالیت جمعی و فرابخشی خواند و گفت: افزون بر تمامی دستگاه‌ها و بخش‌های اجرایی و خدماتی، مردم نقش اصلی را در موضوع مدیریت مصرف ایفا می‌کنند که می‌توان با انجام راهکارهای ساده نظیر کاهش پنج دقیقه‌ای مدت استحمام، استفاده از ظرفیت کامل ظرفشویی‌ها و لباسشویی‌ها، پرهیز از نظافت حیاط و اماکن عمومی با آب شرب و نصب لوازم کاهنده مصرف، به میزان قابل توجهی در مصرف آب صرفه‌جویی کرد.
در مورد اظهارات مدیرعامل آبفای تهران باید گفت اینکه مردم به‌جای تامین پایدار و عادلانه آب، به دلیل سیاست کاهش فشار آب در کشور موظف به خرید تجهیزاتی مانند پمپ و مخزن شوند، نه‌تنها عادلانه نیست، بلکه نشانه‌ای از عقب‌نشینی دولت از مسئولیت‌های اساسی خود در حوزه خدمات عمومی است.
تمرکز بر مدیریت مصرف به‌عنوان راهکار اصلی، زمانی معنادار و کارآمد است که زیرساخت‌ها، شیوه‌های تخصیص منابع، شبکه‌های انتقال آب به‌روز و کارآمد باشند، اما در ایران، با وجود فرسودگی شبکه‌های توزیع و اتلاف آب در بخش کشاورزی که بیش از ۸۰ درصد منابع را مصرف می‌کند، انتظار از مردم برای کاهش مصرف، به‌نوعی پاک کردن صورت‌مسئله است.
مردم در حال حاضر در بسیاری از مناطق کشور، با کمبود، قطعی و سهمیه‌بندی آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند و تصور بهبود اوضاع منابع آبی کشور با کاهش زمان استحمام و دیگر موارد این چنینی، بیشتر نوعی خیال‌پردازی است.
واقعیت این است که بحران فعلی آب، بیش از آنکه ناشی از رفتار مصرف‌کنندگان باشد، ریشه در دهه‌ها سومدیریت منابع، بهره‌برداری غیراصولی از آب‌های زیرزمینی، سدسازی‌های بی‌برنامه، گسترش بی‌رویه شهرها و توسعه پروژه‌های آب‌محور بدون پشتوانه منابع، نبود حکمرانی یکپارچه آبی و بی‌توجهی به اقلیم خشک ایران دارد. پرداختن به پیامدها بدون اصلاح ریشه‌ها، تنها بحران را به تعویق می‌اندازد.
مخازن نیمه‌خالی، استان‌های در وضعیت هشدار
با توجه به شواهد، بحران آب در ایران تنها یک چالش محیط‌زیستی یا فصلی نیست، بلکه تهدیدی راهبردی برای امنیت ملی، سلامت عمومی، کشاورزی، اشتغال و آینده توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شود.
اگر اقدامات فوری، علمی و برنامه‌ریزی‌شده برای مدیریت مصرف، افزایش بهره‌وری در کشاورزی و توسعه زیرساخت‌های پایدار صورت نگیرد، کشور ممکن است در سال‌های آینده با بحران‌هایی بسیار عمیق‌تر و پرهزینه‌تر روبه‌رو شود. مساله آب، دیگر فقط دغدغه برخی از مردم نیست؛ بلکه موضوعی است که باید در صدر اولویت‌های تصمیم‌گیران کشور قرار گیرد.
برای مطالعه بیشتر گزارش تشدید بحران کم‌آبی در پنجمین سال خشکسالی ایران را در تجارت‌نیوز بخوانید.
