به گزارش تجارت نیوز، تابستان ۲۰۲۵ با گنبدهای گرمایی شدید، چهره‌ای هشداردهنده از آینده تغییرات اقلیمی را در اروپا و آمریکا به نمایش گذاشت. قبرس، ترکیه و یونان دمایی بالاتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد را تجربه کردند. این امواج گرمایی که هر سال شدیدتر و طولانی‌تر می‌شوند، نه تنها سلامت انسان را تهدید می‌کنند بلکه یکی از مهمترین منابع حیاتی ما، یعنی آب را نیز در معرض خطر قرار داده‌اند.
با ادامه روند گرم‌تر شدن زمین و کاهش بارندگی‌ها، دولت‌ها و صنایع در سراسر جهان به دنبال راهکارهایی برای مقابله با تنش آبی هستند. یکی از این راهکارها، هرچند پرهزینه و پیچیده، نمک‌زدایی از آب دریا است؛ فناوری‌ای که اگرچه نجات‌بخش است، اما بدون چالش نیست.
نگاهی به بحران جهانی آب و راهکار نمک‌زدایی
براساس آمار سازمان ملل، یک نفر از هر ۱۰ نفر در جهان اکنون در کشوری زندگی می‌کند که با تنش آبی بالا یا بحرانی مواجه است. این بحران تنها مربوط به کشورهای کم‌درآمد یا در حال توسعه نیست، بلکه اروپا، شمال آفریقا و حتی ایالات متحده نیز با چالش کمبود منابع آب شیرین روبه‌رو هستند.
تغییرات اقلیمی باعث شده است الگوهای بارندگی نامنظم، کاهش منابع آب زیرزمینی و در نتیجه فشار بیشتر بر منابع موجود به یکی از مهمترین چالش‌های جهانی بدل شود. در پاسخ به این بحران، صنعت نمک‌زدایی (Desalination) در حال تبدیل شدن به یک گزینه مهم برای کشورهای پرمصرف یا خشک است.
تخمین‌ها نشان می‌دهند که بازار جهانی نمک‌زدایی تا سال ۲۰۲۷ از مرز ۲۰ میلیارد دلار عبور خواهد کرد. اما این راهکار با هزینه‌های زیست‌محیطی و انرژی‌بر بودن مواجه است.
فناوری‌های نمک‌زدایی چگونه کار می کنند؟
دو روش اصلی برای نمک‌زدایی عبارت‌اند از:
- اسمز معکوس (Reverse Osmosis): متداول‌ترین روش در جهان که طی آن آب با فشار از فیلترهایی عبور داده می‌شود تا نمک و آلاینده‌ها جدا شوند.
- تقطیر حرارتی (Thermal Distillation): در این روش آب دریا حرارت می‌بیند و بخار حاصل تقطیر می‌شود.
هر دو روش، با وجود مؤثر بودن، به مقادیر بالای انرژی نیاز دارند و در صورت عدم مدیریت صحیح، آب نمک غلیظ باقیمانده می‌تواند برای محیط زیست خطرناک باشد.
تصویرسازی از واقعیت: نقشه جهانی تنش آبی و نمک‌زدایی
با استفاده از داده‌های اطلس خطر آب آکوئداکت که بر پایه ۱۳ شاخص از جمله تنش آبی طراحی شده است، می‌توان مناطق بحرانی جهان را شناسایی کرد. این اطلس، نسبت مصرف آب به منابع تجدیدپذیر را اندازه‌گیری می‌کند. هرچه این عدد بیشتر باشد، تنش آبی نیز بیشتر است.
ما برای نمایش بصری این وضعیت، داده‌های مربوط به تنش آبی را از منابع معتبر استخراج و در ابزار حرفه‌ای QGIS نقشه‌برداری کردیم. برای نمایش کارخانه‌های اسمز معکوس، از داده‌های شرکت Global Water Intelligence استفاده کردیم که شامل ۳۰۰۰ تأسیسات فعال در سراسر جهان بود. برای شفافیت بیشتر، فقط کارخانه‌هایی با ظرفیت بیش از ۱۰۰۰ مترمکعب در روز را روی نقشه نمایش دادیم.
نکته جالب توجه این است که کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی، امارات و قطر، علی‌رغم بهره‌گیری از تأسیسات نمک‌زدایی حرارتی سنتی، در حال افزایش سریع تعداد کارخانه‌های اسمز معکوس نیز هستند.
برای مثال:
- تأسیسات خلیج فارس روزانه بیش از ۹۰۰،۰۰۰ مترمکعب آب شیرین تولید می‌کنند.
- این ظرفیت معادل تأمین آب روزانه برای میلیون‌ها نفر در مناطق خشک است.
جنبه‌های فنی و چالش‌های داده‌ای
نمایش صحیح این اطلاعات نیازمند پردازش دقیق داده‌های حجیم و تخصصی بود. ما از زبان برنامه‌نویسی R برای فیلترسازی داده‌ها استفاده کردیم و سپس نقشه‌ها را به کمک Adobe Illustrator و سیستم تصویری رابینسون (Robinson projection) به شکلی زیبا و قابل فهم برای عموم طراحی کردیم.
نجات آب، ضرورتی جهانی
به گزارش FT، در جهانی که گرمایش زمین در حال تشدید است و منابع آب شیرین در حال کاهش هستند، نمک‌زدایی، هرچند راهکاری پرهزینه و انرژی‌بر، به عنوان یکی از راه‌های اصلی تأمین آب مطرح شده است. اما برای موفقیت آن، لازم است:
- مدیریت بهینه پساب شور انجام شود.
- بهره‌وری انرژی کارخانه‌ها افزایش یابد.
- سیاست‌گذاران، فناوری‌های سبزتر را در اولویت قرار دهند.
در نهایت، بحران آب فقط یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه مسأله‌ای اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی است. آینده‌ای پایدار تنها با تلفیق دانش، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و اقدام جهانی ممکن خواهد بود.
