به گزارش تجارت نیوز، در حالی که بحران انرژی، گرمای طاقت‌فرسا و افزایش تعرفه‌های برق زندگی را برای بسیاری از پاکستانی‌ها دشوار کرده، طبقه ثروتمند این کشور با خرید پنل‌های خورشیدی ساخت چین، خود را از فشار اقتصادی نجات داده‌اند. این روند، گرچه به ظاهر نشانه‌ای از رشد انرژی‌های پاک در پاکستان است، اما نابرابری در بهره‌برداری از آن، به یکی از چالش‌های جدی تبدیل شده است.
شکوفایی انرژی خورشیدی برای ثروتمندان
در روزهای داغ ماه آوریل، زمانی که دمای هوا در کراچی به بالای ۴۰ درجه رسید، سعد سلیم، کارآفرین مرفهی که خانه‌ای ویلایی در منطقه‌ای اعیان‌نشین دارد، بدون نگرانی کولر گازی خود را با بالاترین قدرت روشن کرد. دلیل آسودگی خاطر او روشن است: دو سال پیش، ۷۵۰۰ دلار برای نصب پنل‌های خورشیدی چینی روی سقف خانه‌اش پرداخت کرد و حالا دیگر نگران افزایش بهای برق نیست.
این اقدام سلیم هم‌زمان با اجرای یک برنامه کمک مالی از سوی صندوق بین‌المللی پول (IMF) صورت گرفت که پاکستان را ملزم به افزایش تعرفه‌های انرژی کرده بود. افزایش قیمت برق، بسیاری از شهروندان را به‌سوی خرید پنل‌های خورشیدی سوق داد؛ به‌ویژه اقشار مرفه که امکان مالی چنین سرمایه‌گذاری را داشتند.
سهم روزافزون انرژی خورشیدی
براساس داده‌های اندیشکده انرژی Ember، انرژی خورشیدی اکنون بیش از ۱۴ درصد از تولید برق پاکستان را تشکیل می‌دهد. این رقم در سال ۲۰۲۱ تنها ۴ درصد بود. بدین ترتیب، انرژی خورشیدی جایگاه زغال‌سنگ را به عنوان سومین منبع بزرگ برق در پاکستان تصاحب کرده است.
از نظر سهم استفاده، پاکستان حتی از چین -به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده پنل خورشیدی جهان- نیز جلو زده است.
اما طبقه متوسط چه می‌شود؟
رشد سریع استفاده از پنل‌های خورشیدی، در عین حال، طبقه متوسط و کم‌درآمد پاکستان را در تنگنا قرار داده است. بیشتر آپارتمان‌نشینان به دلیل نبود فضای کافی یا عدم همکاری مالکان، امکان نصب پنل را ندارند. نادیا خان، خانه‌داری که تنها چند مایل با محله اعیانی سعد سلیم فاصله دارد، می‌گوید: «برای کاهش هزینه برق، حتی از اتوی لباس صرف‌نظر کرده‌ام. نمی‌دانم چرا ما که در آپارتمان زندگی می‌کنیم، باید از این انقلاب انرژی محروم باشیم.»
طبق گزارش شرکت مشاوره‌ای Renewables First، تنها ۱ درصد از مشترکان برق در سال ۲۰۲۴ بیش از ۴۰۰ واحد برق مصرف کرده‌اند؛ این عدد قبل از همه‌گیری کرونا، ۱۰ درصد بود. این کاهش به‌خوبی نشان می‌دهد که مردم ناچار به صرفه‌جویی شدید در مصرف برق شده‌اند.
چالش‌های اتصال به شبکه برق
یکی دیگر از مشکلات اساسی در پاکستان، نبود سیستم‌های اتصال مؤثر پنل‌های خورشیدی به شبکه برق سراسری است. اکثر نصب‌ها صرفاً برای مصرف شخصی هستند و برق اضافی تولیدشده به شبکه تزریق نمی‌شود.
براساس گفته کارشناسان، فرآیند اتصال به شبکه معمولاً ۳ تا ۹ ماه طول می‌کشد. همچنین تجهیزات مورد نیاز مانند اینورترها، هزینه‌ای بالغ بر ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ دلار دارند که برابر با نیمی از درآمد سالانه یک خانواده متوسط پاکستانی است.
دولت نیز تاکنون نتوانسته زیرساخت‌های مناسبی برای گسترش استفاده همگانی از انرژی خورشیدی فراهم کند. تأخیر در سیاست‌گذاری، هزینه‌های بالا و نبود حمایت هدفمند از قشر ضعیف، مانع بهره‌برداری گسترده از این فناوری پاک شده است.
شرکت‌های بزرگ در مسیر صرفه‌جویی
در این میان، شرکت‌های بزرگ نیز به نصب پنل‌های خورشیدی روی آورده‌اند. به‌عنوان مثال، شرکت Interloop صدها ماژول خورشیدی را برای تأمین برق سالن‌های نگهداری دام خود نصب کرده است. این شرکت طی ۳ تا ۴ سال هزینه سرمایه‌گذاری خود را جبران کرده و اکنون هزینه عملیاتی‌اش تا ۷۵ درصد کاهش یافته است.
اما موفقیت این شرکت‌ها، بر مشکلات شبکه برق پاکستان افزوده است. از آنجا که مصرف‌کنندگان بزرگ از برق شبکه فاصله گرفته‌اند، شرکت‌های تأمین‌کننده مجبورند برای جبران هزینه‌های ثابت، قیمت‌ها را برای مشتریان باقی‌مانده افزایش دهند.
طبق آمار، در سال مالی ۲۰۲۳-۲۰۲۴ حدود ۲۰۰ میلیارد روپیه از این هزینه‌ها به مصرف‌کنندگان غیرخورشیدی تحمیل شده که معادل ۶.۳ درصد افزایش قیمت برای هر کیلووات ساعت بوده است.
درس‌هایی برای آینده
تجربه پاکستان نشان می‌دهد که حتی رونق فناوری‌های پاک نیز می‌تواند نابرابری را تشدید کند، اگر سیاست‌گذاری و زیرساخت‌ها همگام با آن پیش نروند. در حالی که ثروتمندان و شرکت‌های بزرگ از انرژی خورشیدی سود می‌برند، میلیون‌ها نفر از شهروندان شهری و روستایی به دلیل ناتوانی مالی، فضای ناکافی یا مشکلات فنی، از این مزیت محروم مانده‌اند.
دولت پاکستان باید با تسهیل روند اتصال به شبکه، کاهش هزینه تجهیزات و ارائه یارانه به خانوارهای کم‌درآمد، مسیر عدالت انرژی را هموار کند. در غیر این‌صورت، انقلاب خورشیدی این کشور نه تنها پایدار نخواهد بود، بلکه به شکاف طبقاتی دامن خواهد زد.
