معمای شفافیت در پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا / اپلیکیشن‌های فروش طلا چگونه سود می‌کنند؟

به گزارش تجارت نیوز، پلتفرم‌های خرید و فروش طلا در ایران از سال ۱۳۹۵ با وعده‌ سرمایه‌گذاری آسان و پشتیبانی طلا در بازار دیجیتال، توانستند بخش بزرگی از بازار سرمایه‌گذاری را به خود جلب کنند، اما حالا میان کاربران این نگرانی وجود دارد که با پرش‌های شارپی قیمت طلا و بحران‌های اقتصادی، اختلالی در زیرساخت‌ها و عملکرد این پلتفرم‌ها ایجاد شود. آیا سرمایه‌گذاران طلای آنلاین نیز مانند خریداران طلای فیزیکی از بحران‌ها در امان خواهند بود؟

همچنین افزایش شدید قیمت طلا در مقطع فعلی این سوال را در ذهن کاربران و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده که آیا این پلتفرم‌ها می‌توانند به وعده‌های خود عمل کرده و در واقعیت نیز آنقدر پشتوانه‌ طلا دارند که در صورت درخواست سرمایه‌گذار، طلای فیزیکی تحویل دهند؟

کارمزد معاملات آنلاین طلا چقدر است؟

پلتفرم‌های آنلاین طلا معمولاً به صورت خرید و ذخیره‌ دیجیتال طلا عمل می‌کنند. کاربران می‌توانند با چند کلیک و اطلاعاتی اندک نظیر شماره موبایل و کد ملی، طلا را به‌صورت دیجیتالی خریداری کرده و در حساب خود ذخیره کنند. این پلتفرم‌ها برای تسهیل خرید و فروش از درگاه‌های پرداخت بانکی استفاده و به ازای هر معامله کارمزدی از کاربران دریافت می‌کنند.

به‌طور میانگین، کارمزد معاملات در این پلتفرم‌ها بین ۰.۵ تا سه درصد از مبلغ معامله، متغیر است. پلتفرم‌های بزرگ‌تر معمولاً کارمزد ثابت‌تری دارند که برای تراکنش‌های سنگین به‌صرفه‌تر است، در حالی که برخی دیگر، از ساختار پلکانی استفاده می‌کنند و در معاملات خرد درصد بالاتری می‌گیرند. همین تفاوت باعث شده کاربران بر اساس حجم معاملاتشان تجربه‌های متفاوتی از صرفه‌ اقتصادی در این پلتفرم‌ها داشته باشند.

پلتفرم‌های فعال در این حوزه را که تعدادشان حدود ۱۵ تا ۲۰ پلتفرم برآورد می‌شود، می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

• پلتفرم‌های بزرگ: این پلتفرم‌ها ساختار شفاف‌تر، شبکه گسترده‌تر برای تحویل طلا و کاربران بیشتری دارند. کارمزد معاملات در این گروه معمولاً پایین‌تر است و به‌طور میانگین حدود 0.5 تا یک درصد از مبلغ معامله را شامل می‌شود.

• پلتفرم‌های متوسط: این پلتفرم‌ها با خدمات پایه و درصد کارمزدی در حدود یک تا ۱.۵ درصد کار می‌کنند.

• پلتفرم‌های کوچک: این پلتفرم‌ها معمولاً کارمزد بالاتری برای خرید، فروش و به‌ویژه تحویل فیزیکی دریافت می‌کنند (تا سه درصد) و بیشتر در سطح محلی یا منطقه‌ای شناخته می‌شوند.

درآمد پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا چگونه تأمین می‌شود؟

درآمد اصلی پلتفرم‌ها عمدتاً از کارمزد تراکنش‌ها تأمین می‌شود. این کارمزد به‌طور مستقیم از مبلغ خرید یا فروش کسر می‌شود. برخی پلتفرم‌ها سود خود را از خدمات جانبی نیز به‌دست می‌آورند؛ مثل ذخیره‌سازی طلا در صندوق‌های امانات یا فروش طلا به‌عنوان کالای سرمایه‌گذاری با تضمین‌های خاص. گروهی دیگر هم از خدمات ویژه به مشتریان خاص (VIP) یا وام‌دهی طلا درآمد دارند.

شرایط تحویل فیزیکی طلا چگونه است؟

یکی از چالش‌های جدی کاربران، شرایط تحویل فیزیکی طلاست. معمولاً برای دریافت طلا به‌صورت فیزیکی، حداقل مقدار خرید از دو تا پنج گرم تعیین می‌شود. در برخی پلتفرم‌ها این حد پایین‌تر است (مثلاً یک گرم یا حتی ۰.۰۳ گرم در قالب پلاک‌های ریز)، و در برخی بالاتر (تا ۱۰ گرم). علاوه بر این، تحویل حضوری در بسیاری از پلتفرم‌ها فعلاً فقط در تهران انجام می‌شود و در شهرستان‌ها محدودیت بیشتری وجود دارد.

با افزایش قیمت طلا و نوسانات بازار، در دوران جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل بسیاری از کاربران با مشکلاتی در تحویل فیزیکی و حتی پرداخت نقدی طلای فروخته شده خود روبه‌رو شدند. در این مدت، پلتفرم‌ها با اختلال درگاه‌های پرداخت، محدودیت‌هایی جدی در تحویل داشتند. بسیاری گزارش دادند که نتوانسته‌اند طلای خود را به‌موقع تحویل بگیرند یا پولشان را یکجا نقد کنند. همین مساله نگرانی درباره امنیت زیرساخت‌های پلتفرم‌ها در مواقع بحران را بیشتر کرد.

طبق مقررات، پلتفرم‌ها باید به تعهدات خود نسبت به قیمت‌های خرید قبلی پایبند باشند. به عبارت دیگر، اگر کاربری در قیمت ۳.۵ میلیون تومان طلا خریده باشد و حالا قیمت به ۸.۵ میلیون رسیده، پلتفرم موظف است تحویل فیزیکی را بر اساس همان قیمت خرید اولیه انجام دهد؛ مگر آنکه در قرارداد شرایط دیگری ذکر شده باشد. تفاوت‌های قیمتی می‌تواند پلتفرم‌ها را در معرض بحران جدی قرار دهد، به‌ویژه زمانی که ذخیره فیزیکی آنها به‌اندازه تعهداتشان نباشد.

توقف مجوزها و بلاتکلیفی در بازار

از بهمن ۱۴۰۳، به‌دلیل اختلالات و نبود شفافیت، صدور مجوزهای جدید برای پلتفرم‌های طلا متوقف شد. گفته می‌شود کمیسیون اقتصادی دولت و بانک مرکزی درگیر تدوین آیین‌نامه ضوابط طلا هستند، اما هنوز تصمیم نهایی را نگرفته‌اند. بیش از ۲۶۰ درخواست مجوز در صف بررسی مانده و تنها، پلتفرم‌های قدیمی یکه‌تاز بازار هستند.

مساله مجوزدهی از ابتدا محل بحث بوده است. در آغاز، سه شرط ساده برای شروع فعالیت کافی بود:

1. داشتن پروانه طلافروشی از اتحادیه طلا و جواهر.

2. یا قرارداد رسمی با یک واحد صنفی معتبر دارای پروانه کسب.

3. دریافت مجوز صنفی آنلاین از اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی (اینماد و ثبت در سامانه اصناف).

همه پلتفرم‌ها زیر ذره‌بین ضوابط تازه

با رشد بازار معاملات آنلاین طلا و نگرانی‌ها از خالی‌فروشی یا نبود پشتوانه کافی، بانک مرکزی تصمیم گرفت کنترل بیشتری بر این حوزه اعمال کند. این ورود فقط محدود به متقاضیان جدید نبود؛ بلکه همه پلتفرم‌ها، حتی آنهایی که سال‌ها قبل مجوز گرفته بودند نیز مشمول اجرای ضوابط تازه شدند.

طبق مقررات جدید، پلتفرم‌ها موظف شدند برای ادامه فعالیت سه شرط کلیدی را رعایت کنند:

1. سپرده‌گذاری موجودی طلا در بانک کارگشایی تا حجم فروش با ذخایر واقعی همخوانی داشته باشد.

2. ثبت همه معاملات در سامانه جامع تجارت برای امکان ردیابی لحظه‌ای.

3. دریافت تأییدیه امنیتی از پلیس فتا برای جلوگیری از سوءاستفاده و پولشویی.

شائبه خالی‌فروشی پلتفرم های فروش آنلاین طلا

اگرچه ضوایط تازه، جزئیات بیشتری را برای معاملات آنلاین طلا در نظر گرفته اما در همین بخش نخست، یعنی «سپرده‌گذاری طلا» اختلاف اصلی شکل گرفت؛ زیرا بانک مرکزی در مقرراتش تصریح کرده: «پلتفرم باید به میزان فروش خود، طلا در بانک کارگشایی سپرده کنند تا حجم معاملات با ذخایر واقعی همخوانی داشته باشد.» یعنی روی کاغذ ذخیره باید صددرصد باشد. این شرط دقیقاً برای جلوگیری از خالی‌فروشی طراحی شده است؛ اما آنچه در عمل اتفاق می‌افتد به نظر متفاوت می‌آید.

مدیران برخی پلتفرم‌ها و فعالان صنفی می‌گویند در اجرا معمولا کمتر از صددرصد ذخیره می‌شود. مثلا اگر تعهد یک پلتفرم ۱۰۰ کیلو باشد، ۹۰ کیلو در بانک کارگشایی ذخیره می‌شود و ۱۰ کیلو به‌صورت شناور باقی می‌ماند. دلیل این اختلاف هم نبود سامانه کاملا برخط برای کنترل ذخایر یا نیاز پلتفرم‌ها به نقدینگی روزانه عنوان می‌شود.

چرا همین ۱۰ درصد مهم است؟

در بازاری مثل طلا، حتی کسری‌های کوچک رقم‌های نجومی ایجاد می‌کند. حتی ۱۰ کیلو طلا در قیمت‌های امروز یعنی ده‌ها میلیارد تومان. برای مثال، با احتساب قیمت میانگین ۸.۶ میلیون تومان برای هر گرم طلای ۱۸ عیار، ارزش هر کیلو طلا حدود ۸.۶ میلیارد تومان است.

به این ترتیب، تنها ۱۰ کیلو طلا معادل ۸۶ میلیارد تومان ارزش دارد؛ رقمی که برای سرمایه‌های خرد بسیار سنگین محسوب می‌شود. به همین دلیل کارشناسان می‌گویند اگر سپرده‌گذاری کامل طلا الزام‌آور نشود، ریسک خالی‌فروشی همچنان بالاست.

بانک کارگشایی؛ بازوی ذخیره‌سازی طلا

بانک کارگشایی به‌عنوان بازوی بانک مرکزی، محل ذخیره طلاهای پلتفرم‌هاست. گفته می‌شود سامانه‌ای طراحی شده که اگر ذخایر پلتفرم کمتر از تعهد باشد هشدار می‌دهد و فروش متوقف می‌شود. با این حال، ابهام درباره میزان واقعی ذخایر و اصالت آب‌شده‌ها باقی است و مقام‌های رسمی بانک تاکنون توضیح شفافی نداده‌اند.

در همین راستا در گزارشی که پیشتر با مضمون «شائبه خالی فروشی پلتفرم های آنلاین فروش طلا چقدر جدی است؟» منتشر شد، کامبیز نوروزی، حقوقدان، به فساد ساختاری موجود در اقتصاد اشاره کرد و  به تجارت‌نیوز گفت: «شرایط اقتصادی کشور بسیار ناسالم است و انواع رگه‌های فساد در اقتصاد ایران فراوان است. وقتی اقتصاد دچار فساد است، هر بخش آن مستعد انواع سوء‌استفاده خواهد بود.» او همچنین هشدار داد که کلاهبرداری‌ها به‌طور معمول با روش‌های ابتکاری و غیرقابل پیش‌بینی انجام می‌شود و در این وضعیت، خرید آنلاین طلا هم از این قاعده مستثنی نیست.

طلای فیزیکی؛ همچنان پناه امن سرمایه‌گذاران است؟

واقعیت آن است که پلتفرم‌های آنلاین طلا در ایران هنوز در ابتدای راه‌ هستند؛ اگرچه این پلتفرم‌ها می‌توانند دسترسی عمومی و شفافیت بیشتری برای بازار طلا به ارمغان بیاورند، اما نبود نظارت کافی، شکایات کاربران و چالش‌های جدی در پایبندی به تعهدات، آینده آنها را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی اعلام کرده که راه‌حل‌های نظارتی آماده است، اما اتحادیه طلا همچنان مخالف جدی پلتفرم‌های طلاست. بانک مرکزی نیز قصد دارد با نظارت مستقیم تکلیف این بازار را روشن کند. در چنین شرایط پرابهامی با چشم‌انداز نامعلوم، آن هم در وضعیتی که بازار طلا در سایه تورم و انتظارات تورمی هر روز رنگی دیگر به خود می‌گیرد، شاید همچنان بهترین توصیه به خریداران طلا، خرید طلای فیزیکی باشد نه خرید آنلاین طلا!

گزارش‌های بیشتر را در صفحه طلا و ارز بخوانید.